Το “Ave Maria” της Ελένης Μυλωνά

Θα ήθελα να αρχίσω παραφράζοντας αυτό που είχε πει ο Κριστιάν Ζερβός, ο σπουδαίος Ελληνογάλλος ιστορικός τέχνης του εικοστού αιώνα, και που συχνά μου θύμιζε ο φίλος μου ο Τσαρούχης: «Μόνο αυτός που ενδιαφέρεται για πράγματα είναι και ενδιαφέρων σαν άνθρωπος.» Εγώ θα πρόσθετα ότι με την ίδια λογική μόνο όποιος συγκινείται ο ίδιος μπορεί να συγκινήσει άλλους.

Εδώ και χρόνια «προκαλώ» τη σύγχρονη τέχνη να με συγκινήσει και τόσο απελπιστικά συχνά η πρόκλησή μου αυτή καταλήγει σε αποτυχία. Συχνότατα τα σύγχρονα έργα δε με συγκινούν. Επειδή από πέρσι διανύω την όγδοη  δεκαετία της ζωής μου πιστεύω ότι μπορώ να προσφέρω στον εαυτό μου την πολυτέλεια να ρίξω μια κριτική ματιά γύρω μου στον κόσμο της τέχνης στον οποίο ανήκω γιατί είμαι κι εγώ ζωγράφος και δεν κολλάω μπρίκια. Τουλάχιστον δεν κολλάω μπρίκια συνέχεια. Είμαι από τους τυχερούς της ζωής γιατί έχω ζήσει και ζω πολλές εμπειρίες πολύωρες, πολύωρες ενασχολήσεις με το αντικείμενό μου, δηλαδή τη ζωγραφική. Έτσι, επιτρέπω στον εαυτό μου την αποχή από ό,τι δε με συγκινεί και δε μου λέει τίποτα, γενικά δε με βάζει σε σκέψεις, δε μου δημιουργεί κανένα συναίσθημα επιθυμίας, νοσταλγίας, δε με γοητεύει, δε διαπερνά την επιφάνεια του δέρματός μου. Με αφήνει αδιάφορη. Συναισθηματικά αναίσθητη θα έλεγα.

Γι’ αυτό μπορείτε να φανταστείτε τη χαρά μου όταν με καθήλωσε ένα βίντεο που προβάλλεται και τώρα που σας γράφω στο μεγάλο κάτασπρο τοίχο του δευτέρου ορόφου στο Μουσείο Άλεξ Μυλωνά στους Αγίους Ασωμάτους. Το Ave Maria της Ελένης Μυλωνά είναι ένα βίντεο με τρεις οθόνες. Τριπλή παράλληλη προβολή. Μία συγχρονισμένη προβολή τριών έργων τα οποία με αυτόν τον τρόπο γίνονται ένα έργο. Καθηλώθηκα με την προβολή αυτή από την πρώτη ματιά που έριξα στον τοίχο που φιλοξενεί το σπουδαίο αυτό βίντεο της Ελένης. Καθηλώθηκα, αποσβολώθηκα και συγκλονίστηκα. Η επαναλαμβανόμενη αυτή πεντάλεπτη προβολή με σταμάτησε, με γοήτευσε στα πρώτα δύο λεπτά, έκλαιγα με λυγμούς καθώς κάθισα στα σκαλιά του κτιρίου που βρίσκονται απέναντι από την τριπλή προβολή.

Η παιδική μου φίλη Ελένη Μυλωνά άγγιξε την καρδιά μου άλλη μια φορά μετά τις προσωπικές μνήμες τις παιδικές και της εφηβείας μας, της αγάπης και της φιλίας μας. Αυτή τη φορά με άγγιξε η Ελένη σαν καλλιτέχνης, σαν ώριμη συνάδελφος. Το βίντεο αυτό με κράτησε με τη μαγεία του, το ‘βλεπα ξανά και ξανά και με έβαλε στον κόσμο του, έναν κόσμο τόσο γνώριμο σε εμένα, που μου φαινότανε σαν να έβλεπα μέσα μου. Σαν να άκουγα τους ήχους που ακούω μέσα μου, τη θάλασσα, το κράξιμο των γλάρων που πετάνε, τον αέρα που φυσάει τα χόρτα στα χωράφια, τα κύματα που σπάνε αλλεπάλληλα στην παραλία. Και το αριστούργημα του Σούμπερτ, το Ave Maria, που ακουγόταν πρώτα σαν μουσική, παιγμένο από έναν ιεροπρεπή πλανόδιο Κινέζο στο μετρό της Νέας Υόρκης, σιωπηλό με ένα όργανο άγνωστο σε εμάς, μίνιμαλ, της χώρας του. Το πρόσωπό του και οι κινήσεις του τα λένε όλα. Ο πόνος της ξενιτιάς, η μελαγχολία του πρόσφυγα ή εκείνου που βρέθηκε σε ένα άγνωστο περιβάλλον σαν το ψάρι έξω από το νερό.

ΔΙΑΒΑΣΤΕ ΑΚΟΜΗ

Η ιερατική αξιοπρέπεια θέτει τους όρους του παιχνιδιού: η επιβίωση σε ξένη χώρα τους υπαγορεύει. Στον Κάτω Κόσμο του υπόγειου τρένου μια καινούρια Νέκυια. Πορευόμαστε στα χνάρια του Οδυσσέα στον κόσμο των νεκρών; Ο άντρας αυτός ο ξένος στη Νέα Υόρκη έχει τη θέση του εδώ στον κόσμο γιατί οι επιβάτες των τρένων που περνάνε είναι κι αυτοί για λίγο περαστικοί και αυτοί από το γνώριμο κόσμο της ζωής τους. Μπαίνουνε στο τούνελ κάτω από την πόλη για να βγούνε κάπου αλλού, κάπου που πάλι θα είναι γνώριμα. Για λίγες στιγμές, για κάποιο εικοσάλεπτο, ζούνε κι αυτοί στο περίφημο no man’s land του μετρό. Οι περαστικοί πριν μπούνε στο τρένο ή μόλις βγούνε ακούνε μια γνώριμη σε αυτούς μελωδία που φτάνει βαθύτερα μέσα τους από ό,τι αν την άκουγαν απάνω. Ένας γλάρος κρώζει στην κεντρική οθόνη και ξαφνικά ακούγεται η φωνή του Ιταλού αγγέλου που τραγουδάει το κλασικό αριστούργημα με την τρυφερή υπεροχότατη φωνή του. Πιο πολύ τραγουδάει με τα μάτια του αυτό το αρχαγγελικό αγόρι που ξέφυγε από τη χώρα του για να ‘ρθει εδώ με στέρηση και χωρισμό να τραγουδήσει στον Κάτω Κόσμο για λίγη ώρα στους από καιρό πεθαμένους της υπόγειας σήραγγας. Σε μια γωνιά, σε μια κόγχη, ντυμένη με άσπρα πλακάκια που κάνουνε ένα ελάχιστο παιχνίδισμα σε κόκκινο-μαύρο χρώμα με ρέλια από κόκκινα βαθιά. Και καθώς το τραγούδι του αγγίζει εξ επαφής την ψυχή σου, τα μάτια του σε βυθίζουνε στην ψυχή του.

Η Ελένη, που κινηματογραφούσε τις μαγικές στιγμές που πρόσφερε στους περαστικούς, αφού τον είχε ρωτήσει αν μπορεί να τραβήξει τη σκηνή που εκτυλισσότανε μπροστά της, μου είπε: «Τραγουδούσε για μένα. Με τα μάτια του μου μιλούσε ενώ με το στόμα του τραγουδούσε το Ave Maria.» Και στη μεσαία οθόνη το κυματάκι ξέβραζε ρυθμικά το νεκρό σώμα ενός αθώου άσπρου ζώου, που τυμπανισμένο σαν σαμπούνα της Μυκόνου, ερχότανε μια ανάσκελα, μια μπρούμυτα, πέρα-δώθε με το κύμα στην παραλία.

Ένα πολεμικό ελικόπτερο μεγάλο σαν πουλί μαυρόασπρο δεσπόζει στον ουρανό του γλάρου. Στο μεσαίο χώρο του μαρτυρίου, όπου τώρα χόρευε με το ρυθμό του κύματος, το αθώο πρόβατο, το άσπρο μαρμάρινο θαρρείς, ο λευκός αμνός που γκρεμίστηκε από τα βυζαντινά κατσάβραχα της Μεσογείου. Τώρα πνιγμένο πηγαινοέρχεται ρυθμικά χορεύοντας το ξαπλωτό ζεϊμπέκικο του άλλου κόσμου. Οι πνιγμένοι που στοίχειωσαν τη Μεσόγειο του Μουστακί; Οι άπειροι χιλιάδες αδικοχαμένοι πνιγμένοι και τα παιδιά τους που ήπιανε θάλασσα και χάσανε το φως τους, εδώ που εμείς ρεμβάζουμε τους γλάρους. Εδωδά που εμείς λιαζόμασταν τόσα καλοκαίρια ανέμελοι όταν ήμασταν παιδιά. Εδώ, στα ίδια νερά.

Η Ελένη με την παιδική ώριμη φωνή τραγουδάει: I’ll be your baby tonight. Στην αριστερή οθόνη η αθωότητα. Το να βρίσκεις τη φωνή σου. Πολλοί από εμάς είναι βουλωμένοι. Εγώ δεν μπορώ να τραγουδήσω παρά μόνο όταν μεθύσω. «Δεν έχεις ωραία φωνή, δεν μπορείς να τραγουδήσεις» ήτανε το μήνυμα που έπαιρνα από τους μεγάλους σαν παιδί. Ορισμένους μεγάλους. Όχι όλους. Τους καλλίφωνους. Καθηγητής μουσικής και άλλοι γνώστες της μουσικής αποφάσισαν ότι εγώ πρέπει να το βουλώσω γιατί το μέταλλο της φωνής μου ήτανε σκουριασμένο, λέγανε, και το αυτί μου τεμπέλικο. Το αποτέλεσμα ήτανε να πεισθώ ότι εγώ δεν μπορώ να τραγουδήσω.

Φανταστείτε να είχανε κάνει το ίδιο στη Σωτηρία Μπέλλου ή στην Εντίθ Πιάφ, γιατί δεν είχανε φωνή σαν τις άλλες. Ήτανε μοναδικές. Σκεφτείτε τον Μπομπ Ντίλαν ή τον Τομ Γουέιτς. Η Ελένη Μυλωνά σαν ενήλικας πολέμησε τις Κασσάνδρες της φωνητικής αρετής της και τραγούδησε με τη δικιά της μοναδική, ιδιόρρυθμη φωνή και κέρδισε. Κέρδισε τη μελωδία, τον ήχο που βγαίνει από την καρδιά.

Το τρίπτυχο στον τοίχο

Η πολυτέλεια του μεγάλου χώρου προβολής αβγατίζει την εμπειρία που έχουμε όταν βλέπουμε την προβολή, το τριπλό βίντεο, το έργο. Το έργο της Ελένης σε καθηλώνει γιατί σε αφήνει να «μπεις μέσα» στο έργο εσύ η ίδια. Να μπεις μέσα στη φωνή, στον ουρανό, να πετάξεις δίπλα στους γλάρους και να πλανάρεις όπως αυτοί στον ουρανό σαν τους kite flyers.

ΔΙΑΒΑΣΤΕ ΑΚΟΜΗ

Ο Van Gogh έρχεται σε multimedia μορφή στο Μέγαρο Μουσικής

Ο κλόουν με το βαμμένο άσπρο πρόσωπο στον υπόγειο της Νέκυιας στη Νέα Υόρκη μιμείται τις κινήσεις των περαστικών. Κοροϊδεύει τους τρόπους τους; Τις τυποποιημένες ζωές τους; Την ανικανότητά τους να αντιδράσουν ακόμα και σε μια σάτιρα του εαυτού τους. Ο κλόουν εξηγεί με τη γλώσσα των κωφαλάλων ότι έχει παιδάκι που πεινάει που πρέπει να ταΐσει και τότε το χαμόγελό του και η σάτιρά του ρίχνει τη μάσκα της. Και αυτός θυμίζει στους περαστικούς ότι ο επάνω κόσμος είναι σκληρός, ότι η παραμονή μας στις υπόγειες σήραγγες είναι μόνο ένα σύντομο ιντερλούδιο μεταξύ δυσκολίας επιβίωσης και πραγματικότητας. Ένα σύντομο διάλειμμα από την επάνω πραγματικότητα, μια σύντομη παρένθεση από τη ζωή. Μια ευκαιρία να πας βαθύτερα.

Ο τρόπος που είναι οργανωμένος ο εγκέφαλός μας. Τα γεγονότα συμβαίνουν συγχρόνως αλλού. Αν πάρεις και τα τοποθετήσεις να συμβαίνουν παράλληλα το ένα δίπλα στο άλλο, ξαφνικά γίνονται διασυνδέσεις μέσα στο κεφάλι σου καινούριες, πανάρχαιες, προϋπάρχουσες, που βγαίνουν ξαφνικά στην επιφάνεια και συγκινούν και ενίοτε συγκλονίζουν.

Ο συνδετικός ιστός υφαίνεται από τον καλλιτέχνη που παίρνει τα προηγουμένως ασύνδετα γεγονότα και τα συνθέτει σε μια καινούρια συνάντηση. Τα συνθέτει έτσι ώστε να απηχήσουν στο ασυνείδητο μέρος του μυαλού σου. Να πούνε χωρίς λόγια στη γλώσσα της κατάδυσης τα λίγα και σημαντικά. Εκείνα που έχουνε αξία.

Το αριστούργημα του Σούμπερτ, το κλασικό Ave Maria, ηχεί επαναληπτικά στη διάρκεια του βίντεο. Στα πεντέμισι λεπτά της ώρας που διαρκεί το τριπλό βίντεο το Ave Maria στοιχειώνει την ψυχή σου, πλημμυρίζει το μυαλό σου. Εντείνει τις εικόνες που βλέπεις. Και κλαις. Κλαις γιατί η ανθρώπινη ζωή είναι σύντομη και τη μαγαρίζουμε ενώ εκείνη είναι απέραντα όμορφη. Κλαις γιατί οι αθώοι πληρώνουνε τα σπασμένα σαν το τυμπανισμένο αρνάκι που απόβρασε η θάλασσα με το κεφαλάκι του να παραπαίει σαν σβούρα γύρω από το σωματάκι του. Κλαις γιατί οι γλάροι και τα πολεμικά σιδερένια ελικόπτερα διεκδικούν τον ουρανό… Ave Maria, τι κάνουμε στον κόσμο μας; Προσευχή, κλάμα, γιορτή και πένθος μαζί. Άνθρωποι είμαστε…