Είναι σαφές από την πρώτη στιγμή που έρχεσαι σε επαφή με αυτή την ιδιαίτερη εικαστική «περατζάδα» πως αυτό που αισθάνεσαι, αυτό που βλέπεις και ακούς, είναι κάτι που φτιάχτηκε για αυτή την πόλη και μόνο. Μια παρουσία, πολυδιάστατη και πολυεπίπεδη που αφουγκράζεται τους ήχους, παραμονεύει τη ζωή, ερμηνεύει παλιές και σύγχρονες εικόνες, εξηγεί το παρελθόν και τιμά το παρόν. Είναι ιδιαίτερο και σπουδαίο αυτό που συμβαίνει σε αυτό το σημείο κατά μήκος της μεθορίου του Κάστρου και της λίμνης. Και σίγουρα πιο εντυπωσιακό και πιο στοχευμένο, αν όχι και ουσιαστικότερο, από αυτό που συνέβη στο Πεδίο του Άρεως όταν τα πρώτα plásmata μας συστήθηκαν και μας ξενάγησαν στον κόσμο τους.
Η σύγκριση δεν χρειάζεται βεβαίως και ας έρχεται αυθόρμητη. Ο δρόμος εξάλλου με τα πλατάνια ξέρει πώς να διηγηθεί τις δικές του ιστορίες – ειδικά αν τον πετύχεις μουσκεμένο από τις παρατεταμένες βροχές όπως τον ζήσαμε εκείνες τις μέρες που μαζευτήκαμε για να καταγράψουμε πώς έχει μεταμορφωθεί με την παρουσία των παράξενων επισκεπτών του. Των παράξενων, των μυστήριων, των άγριων, των ψηφιακών, των σχεδόν μεταφυσικών και οριακά ρομαντικών αυτών πλασμάτων.
Matthias Fritsch, Mycelium Network, φωτογραφία: Pinelopi Gerasimou
Alexandra Daisy Ginsberg, The Substitute, φωτογραφία ADG
Universal Everything, Transfiguration, φωτογραφία: Pinelopi Gerasimou
φωτογραφία: Pinelopi Gerasimou
Ζωντανά γλυπτά, μια Παμβώτιδα που μιλάει, άνθρωποι φυτά, ένας εξαφανισμένος λευκός ρινόκερος, ηχογραφημένα όνειρα, μια μέδουσα ξαπλωμένη στο νερό, αλγοριθμικές δημιουργίες. «Η έκθεση αυτή είναι μια συνέχεια και ασυνέχεια της πρώτης», θα πει ο ένας εκ των τριών επιμελητών, ο Πρόδρομος Τσιαβός, καλωσορίζοντάς μας. Για να προσθέσει αυτό που του είχε πει ο έτερος επιμελητής Γιώργος Τζιρτζιλάκης: πως αυτό που παρακολουθούμε είναι «μια άστεγη Στέγη». «Μπορούμε να αναρωτηθούμε», συμπλήρωσε «τι συμβαίνει όταν αντιμετωπίζουμε την τεχνολογία μαζί με τη φύση και τον άνθρωπο, όταν αυτά τα τρία συνιστούν ένα όλον. Είναι μια έκθεση για τον ψηφιακό κόσμο αλλά δεν εγκλωβίζεται στην φόρμα του. Είναι μια σειρά από συμβάντα, παρά μια έκθεση με τον παραδοσιακό κλασικό τρόπο. Όταν φέρνουμε το έργο στον δημόσιο χώρο, αυτό με το οποίο πάντοτε ερχόμαστε αντιμέτωποι είναι το πως μπορούμε να μιλήσουμε στον κόσμο, να μην εισβάλλουμε στην καθημερινότητα του και ταυτόχρονα να του επικοινωνήσουμε όλα αυτά που συνιστούν αυτό που είμαστε».
«Στα Γιάννενα συνειδητοποιείς πως ο τρόπος με τον οποίο αντιλαμβανόμαστε την τεχνολογία σήμερα είναι η αέναη τελετουργία με την οποία ανέκαθεν συμβίωναν οι κάτοικοι, σχηματίζοντας δίκτυα που ξεπερνούσαν τα σαφή όρια της λίμνης και της πόλης», διευκρινίζουν οι λέξεις που πλημμυρίζουν το συνοδευτικό δελτίο «παρόντα σε κάθε ιστορική περίοδο των Ιωαννίνων, στην τουρκοκρατία, τον Νεοελληνικό Διαφωτισμό και τους εθνικούς ευεργέτες, στην ανάμειξη των διαφορετικών θρησκευτικών κοινοτήτων, στην επιχειρηματική δυναμική της αργυροχρυσοχοΐας, της μεταλλουργίας και της κτηνοτροφίας, στη διαμετακομιστική θέση τους στα Βαλκάνια και την Ευρώπη, αλλά και στις μεταναστευτικές ροές, στον εναργή παλμό της ως πεδίο δράσης των φοιτητών στον άξονα της νέας γνώσης και της καινοτομίας».
Η έκθεση αυτή, πρωτεύων λόγος για να κανονίσεις επίσκεψη στην πόλη αυτές τις μέρες, ήταν ένα όνειρο της διευθύντριας Πολιτισμού του Ιδρύματος Ωνάση και καλλιτεχνικής διευθύντριας της έκθεσης, Αφροδίτης Παναγιωτάκου. Μια έκθεση τέτοιου επιπέδου στον τόπο καταγωγής της. Παρέα με τους επιμελητές Τσιαβό, Τσιρτζιλάκη και τρίτη συνοδοιπόρο, την επιμελήτρια Δάφνη Δραγώνα, κατόρθωσαν να στήσουν πάνω στο παραλίμνιο δρόμο μια σειρά από εκθέματα που προκαλούν με τον πιο δημιουργικό και «ακουμπούν» με τον πιο συναισθηματικό τρόπο. Η καθαρότητα στην «επικοινωνία» είναι επίσης ένα ακόμα συν, κάτι που δεν συναντάς κι εύκολα. Τα μηνύματα δεν κρύβονται πίσω από ελίτ αποκλίσεις, δεν χρειάζεται να εξηγηθούν με βαρύγδουπες άκαμπτες αναλύσεις. Πριν εξηγηθούν, έχουν ήδη ερμηνευθεί με την πρώτη ματιά που πέφτει ανέμελα πάνω στη ζωντανή εικόνα.
Πάνος Σκλαβενίτης, #thehead | Zéte, φωτογραφία: Pinelopi Gerasimou
#thehead | Zéte, φωτογραφία: Pinelopi Gerasimou
Μαρία Βαρελά, /ˈfilo, φωτογραφία: Pinelopi Gerasimou
φωτογραφία: Pinelopi Gerasimou
Αφροδίτη Παναγιωτάκου, Μανώλης Μανουσάκης, ΜΑΝΑ, φωτογραφία: Pinelopi Gerasimou
ΜΑΝΑ, φωτογραφία: Pinelopi Gerasimou
Θα μπορούσες να χωρίσεις τους σταθμούς σε τέσσερις κατηγορίες που δεν οριοθετούνται αυστηρά, αλλά επικοινωνούν άριστα μεταξύ τους. Ονόμασε τη πρώτη, μεταμόρφωση, δώσε στη δεύτερη ένα πιο ενδοσκοπικό χαρακτήρα, τοποθέτησε την διαφορετική παραδοξότητα σε οντότητες και οικοσυστήματα στη τρίτη και τώρα το καλύτερο, το μεταφυσικό, βάλε τη μαγεία και την παράδοση στην τέταρτη. Μπαινόβγαινε ανάμεσα τους όπως θες. Κανείς δεν θα σε σταματήσει. Κανένας δεν θα σου ορίσει το πως και το γιατί. Η παραλίμνια διαδρομή, υγρή ή απόρθητα ηλιολουσμένη και ζεστή, ξέρει πώς να σου εξηγήσει τα νέα της σημεία και πώς να αναδείξει τα μικρά και μεγάλα μυστικά της.
Εικοσιεννιά σταθμοί. Δεκαεννιά έργα από Έλληνες και ξένους καλλιτέχνες. Δέκα τοπόσημα. Έντεκα νέες αναθέσεις – οι δημιουργοί τους παρέμειναν στην πόλη για σχεδόν έναν χρόνο. Έτσι ώστε να κατανοήσουν, να εμπνευστούν, να ονειρευτούν, να κατακτηθούν. Η πέτρα και το νερό αναπόφευκτα πρωταγωνιστούν. Αλλά και η σωματική πλαστικότητα που καταφέρνει και αναδεικνύει τα σημεία αυτά που κρύβουν δύναμη και αντοχή. Στον χρόνο; Στον πόνο; Στο συναίσθημα; Μία και μόνο απάντηση δεν θα πάρεις. Ορατές ή απόκρυφες λεπτομέρειες, προϋπάρχοντα στοιχεία, σχισμές, αστικές μυθοπλασίες και μη ανθρώπινοι οργανισμοί, το Κάστρο, τα Γιάννενα. Αφέσου, προχώρα, ταξίδεψε. Και ότι άλλο θες ως ενέργεια, τοποθέτησέ το απλά στο πλάι.
Παράλληλα με την έκθεση, θα «τρέχουν» και ένα σωρό άλλες δράσεις που θα ενεργοποιούν ακόμη περισσότερο την πόλη και θα μεταφέρουν ακόμη περισσότερο το μήνυμα. Ένα τροχήλατο ραδιοφωνικό στούντιο του Movement Radio της Στέγης, από τα Παλιά Σφαγεία, τα Λιθαρίτσια και το Τζαμί της Καλούτσιανης, θα πλημμυρίζει με τις ωραίες του μουσικές την πόλη, εργαστήρια για την τέχνη της βιβλιοδεσίας, τις τεχνικές παραγωγής μαλλιού, τις μεθόδους καλλιέργειας μανιταριών, τον ψηφιακό σχεδιασμό τοπικών υλικών. Εκδηλώσεις για την καινοτομία, τις ανοιχτές τεχνολογίες, την τεχνολογική αυτονομία και την ενεργειακή δημοκρατία. Παρουσιάσεις καλλιτεχνικών εργασιών από φοιτητές των σχολών του Πανεπιστημίου Ιωαννίνων και επανενεργοποίηση καλλιτεχνικών έργων της πόλης. Συζητήσεις με καλλιτέχνες και επιμελητές της έκθεσης. Στις 29 Ιουνίου, στο επιβλητικό κάστρο του Ιτς Καλέ θα παρουσιαστεί μια από τις πιο ενδιαφέρουσες φωνές της ηλεκτρονικής μουσικής σύμφωνα με τον διεθνή μουσικό Τύπο, η Ιταλίδα συνθέτρια Caterina Barbieri. Η Barbieri παντρεύει το αιθέριο με το μοντέρνο, αντλώντας έμπνευση από την κλασική και την μπαρόκ μουσική παράδοση, τον μινιμαλισμό αλλά και τις σύγχρονες πειραματικές σκηνές.
slow immediate, Wandering Mind, φωτογραφία: Pinelopi Gerasimou
Κλεφτές ματιές
“You start to wonder whether it’s a dream” (slow, immediate, wandering mind) – αν ξεκινήσεις ανάποδα, από τα σφαγεία, η φωτεινή επιγραφή που καθρεφτίζεται στο νερό θα σου ανοίξει την όρεξη με τον καλύτερο τρόπο. Αν πάλι το πας κανονικά, θα σου κλείσει τον «περίπατο» με τον πιο ονειρικό τρόπο.
Πάνος Σκλαβενίτης, #thehead | Zéte ή αλλιώς αυτό με τις πιο εντυπωσιακές μάσκες, την αίσθηση του καρναβαλιού, το πολυφωνικό τραγούδι, τους άνθρωπους-φυτά και τις παράξενες περφόρμανς από πραγματικά αλόκοτα plásmata καταμεσής του δρόμου.
Matthias Fritsch, Mycelium Network. Αυτο με τα μανιτάρια μέσα στη σπηλιά. Ένα ζωντανό γλυπτό κρυμμένο στο καταφύγιο του παλιού κάστρου. Σαν να παίρνεις μάτι τη διαδικασία της «αναπαραγωγής» τους. Μπορείς να το επισκέπτεσαι μέρα παρά μέρα. Έτσι, για να δεις πώς η καλλιέργεια αυτών των «πλασμάτων» είναι μια διαδικασία μοναδικής ομορφιάς.
Θεόκλητος Τριανταφυλλίδης, BugSim (Pheromone Spa). Το θέμα δεν είναι (μόνο) τα μυρμήγκια της οθόνης και η μικροσκοπική τους ζωή αλλά και πως αυτά συνδυάζονται με την οσφρητική εγκατάσταση που τα συνοδεύει. Και όπως λένε και οι γραφές του δελτίου: «Το κοινό βυθίζεται σε ένα πλούσιο τοπίο αρωμάτων, το οποίο παράγεται από ένα συνδυασμό χειροποίητων και συνθετικών ελαίων και ανθρώπινων φερομόνων». Αυτό ακριβώς.
Η εγκατάσταση της Μαρίας Βαρελά, filo, εξετάζει τη σχέση της γιαννιώτικης συρματερής αργυροχοΐας με αυτήν του κεντητού διακόσμου του πιρπιρί και επικεντρώνεται στο κοινό χαρακτηριστικό τους: τη μονοκονδυλιά του σχεδίου, αλλά και την αλληλεξάρτησή τους, η οποία οδήγησε στην προοδευτική και παράλληλη εξαφάνισή τους. Ακουμπά πάνω στο τείχος-βράχο με συγκινησιακή προβολή και τοπική ενσυναίσθηση. Τρυφερό.
Τα πέντε έργα που αγάπησα περισσότερο
φωτογραφία: Pinelopi Gerasimou
Κατερίνα Κομιανού, Μέδουσα
Αυτό το γλυπτό από μπρούτζινο σώμα και λαστιχένιες «πλεξούδες», το οποίο αναφέρεται στον γνωστό μύθο της Μέδουσας, αλλά και στη γυναικοκτονία της κυρα-Φροσύνης και 17 ακόμη γυναικών στη λίμνη Παμβώτιδα από τον Αλή Πασά, έτσι όπως είναι απλωμένο δίπλα στα σκαλοπάτια και μέσα στο νερό, δεν ξέρω πως και τι, αλλά έχει κατασκηνώσει στο μυαλό μου περισσότερο από όλα. Σχεδιασμένο έτσι ώστε να είναι σε επαφή με το υγρό στοιχείο, το γλυπτό παίρνει σχήμα από την κίνηση των «πλεξούδων-πλοκαμιών» και χρώμα από τα φύκια. Ένα βίντεο-αφήγημα προβάλλεται στην οθόνη της εγκατάστασης, με εικόνες που μιλούν για την ευαλωτότητα και τη φρίκη, τη μνήμη και τη λήθη, αλλά και το πέρασμα του χρόνου. Όταν πέφτει το σκοτάδι, γίνεται πιο αληθινό. Πιο άγριο. Πιο «μαρμαρωμένο». Πιο αρχέγονο. Είδα μια παρέα από πιτσιρίκια να στέκονται μπροστά του και να προσπαθούν να το περιγράψουν με τις ώρες. Μπορεί τελικά και να τα κατάφεραν.
φωτογραφία: Pinelopi Gerasimou
Αφροδίτη Παναγιωτάκου, Μανώλης Μανουσάκης, ΜΑΝΑ
«Μία από τις μικρές πύλες που πάντα βλέπαμε χωρίς να ξέρουμε τι κρύβεται από πίσω. Ως παιδιά νομίζαμε πως αν την ανοίξεις θα μπεις στο κάστρο από άλλη πόρτα Αλλά δεν είναι έτσι τα πράγματα. Πίσω από αυτή την πόρτα κρύβεται ένα πολεμικό καταφύγιο του δεύτερου παγκόσμιου πολέμου Ένα από τα πράγματα που θέλαμε να κάνουμε ήταν να δείξουμε στην πόλη και κάτι που δεν είχε δει. Όταν συζητούσαμε τι θα κάνουμε εδώ, με ένα περίεργο τρόπο, βρήκα το θάρρος, δεν κατάλαβα πως έγινε και είπα στον Μανώλη, έλα να κάνουμε ένα ηχητικό έργο μαζί, μετά από ένα διάστημα έγινε ξεκάθαρο πως ήθελα να πω μια ιστορία δική μου πολύ προσωπική και με ένα τρόπο να κάνω ένα δώρο στη μητέρα μου, ένα ευχαριστώ αληθινό. Αυτό το έργο ξεκινάει από κάτι προσωπικό αλλά ελπίζουμε ότι θα ξυπνήσει κάποιο συναίσθημα και σε άλλους».
Η Αφροδίτη Παναγιωτάκου δίνει τις πρώτες πληροφορίες από ένα έργο που για αυτήν είναι μια πολύ προσωπική υπόθεση και εμείς καταγράφουμε την ξεχωριστή εμπειρία. Σήραγγες. Δωμάτια υγρά. Παράξενες φιγούρες. Οθόνες. Ψηφιακές εικόνες. Κίνηση. Αφηγήσεις. Τηλεοπτικά φωτογραφικά ντοκουμέντα. Μια σπηλιά -σαν μήτρα- να «κλειδώνει» την όποια αναγέννηση. Απροσδόκητες εικόνες και ήχοι. Η βροχή πάνω στον τσίγκο. Θραύσματα δεδομένων. Η λίμνη που επανακτά το χαμένο έδαφος εισβάλλοντας εκεί που ήταν πάντα. Η ιστορία της πόλης των Ιωαννίνων μέσα από την ιστορία μιας οικογένειας. Της δική της. Ένα «γράμμα» στη μητέρα της -«στα Ιωάννινα δεν είμαι η Αφροδίτη Παναγιωτάκου, είμαι η κόρη της Ελένης Κουρμαντζή». Μέσα από μια σειρά από κομβικά σημεία. Ένα ποίημα του Γιάννη Δάλλα. Ένα τραγούδι, ηχογράφηση της φωνής του παππού της από μια εμφάνιση του στην εκπομπή «Να η Ευκαιρία». Μια φωνή -της ίδιας της μητέρας της- να εξηγεί τον λόγο για τον οποίο καθυστέρησε η βάπτιση της εννιά χρόνια, αφού ο πατέρας της περίμενε την αδερφή του τη Λένγκω να έρθει από την Αμερική. Και μια συρραφή από εικόνες μιας ζωής, το πατρικό, το σχολείο η γειτονιά. Το προσωπικό που γίνεται κοινωνικό, η φύση που δείχνει την ιστορία, το παρελθόν, το παρόν και το μέλλον που διεκδικούν την ορμή τους. Η περιήγηση κρατά 17 λεπτά. Θα ήθελες τα τριπλάσια και ακόμη περισσότερα. Ωραίο το δώρο, πράγματι. Σε όλους.
Συμμετέχοντες καλλιτέχνες: Βασίλης Κουντούρης, Μαρίνος Κουτσομιχάλης, Michael Larsson, Χάρης Λεούσης, Γιάννης Λωλής, Αλεξάνδρα Νιάκα.
φωτογραφία: Pinelopi Gerasimou
Maenads, The Passing
Μπορεί να είναι και αυτό που προκάλεσε τις περισσότερες συζητήσεις. Και μπήκε στα περισσότερα top 5. Κυρίως για τη χρήση του generative Artificial Intelligence πάνω στο μοιρολόι, τον πολυφωνικό θρύλο της Ηπείρου. Αυτή η τοποειδική ηχητική εγκατάσταση που δημιουργεί μια χορωδία από πολλές φωνές, από ανθρώπινους και μη ανθρώπινους θρήνους, ερμηνεύει ένα έργο γενετικής τεχνητής νοημοσύνης. Αντλώντας από τα ηπειρώτικα μοιρολόγια της περιοχής του Πωγωνίου και αξιοποιώντας τις σύγχρονες τεχνολογίες μηχανικής μάθησης και φωνητικής σύνθεσης, η νότια πύλη του Κάστρου των Ιωαννίνων μετατρέπεται σε έναν χώρο όπου αποκτούν φωνή το παρελθόν και το μέλλον, οι λύπες και οι χαρές. Οσχεδόν απόκοσμος φωτισμός του Κώστα Αλεξίου στον διάδρομο που ακολουθει την πύλη, αυτόν με τα μικρά δωμάτια-κελιά παραπλεύρως, συμβάλει ιδιαιτέρως στην επικοινωνία και στο ταξίδι στο οποίο μπαίνεις σχεδόν αμέσως. Ανθρώπινο ή όχι.
John Gerrard, Flare (Oceania)
Εντυπωσιακό, ονειρώδης, τοπικό και παγκόσμιο. Μια σημαία από φλόγες υψώνεται σε μια προσομοίωση θαλάσσιου τοπίου σε πραγματικό χρόνο, βασισμένη σε φωτογραφίες που τραβήχτηκαν από τον Uili Lousi στον τόπο των προγόνων του, το νησιωτικό αρχιπέλαγος Τόνγκα στον Ειρηνικό ωκεανό. Το έργο “Flare (Oceania)” είναι ταυτόχρονα μια «σημαία κινδύνου» για την κλιματική αλλαγή και μια έκκληση για δράση στην κατεύθυνση μείωσης των εκπομπών διοξειδίου του άνθρακα, όπως προβλέπει η Συμφωνία του Παρισιού για την Κλιματική Αλλαγή. Ο Γκέραρντ χρησιμοποίησε τεχνολογία αιχμής για τον σχεδιασμό παιχνιδιών, ώστε να δημιουργήσει ένα εικονικό πορτρέτο – μια προσομοίωση σε πραγματικό χρόνο του ωκεανού γύρω από το νησί του Ειρηνικού που απειλείται. Η αντανάκλαση της έκρηξης αερίου στην επιφάνεια του νερού δημιουργεί ένα ενστικτώδες σύμβολο του θερμαινόμενου ωκεανού. Υπήρχε μια σκέψη να «χτιστεί» σε βάθρο μέσα στη λίμνη. Δικαίως την άφησαν αμέσως στην άκρη. Στο σημείο που είναι, με την εγγύτητα που αποκτάς, η «δόνηση» είναι μεγαλύτερη. Και η σχέση νερού και εικόνας πιο προσιτή.
φωτογραφία: Pinelopi Gerasimou
Μαρία Λουίζου, Six Breaths per Minute
Στις έξι αυτές ανάσες ανά λεπτό, κεραμικά γλυπτά εμπνευσμένα από την παράδοση λειτουργούν ως πήλινες ηχητικές στολές (εξωσκελετοί) που υποδέχονται τα σώματα διαφορετικών ερμηνευτών/ερμηνευτριών ή επισκεπτών/επισκεπτριών. Τα γλυπτά μεταμορφώνουν την εικόνα του σώματος και δημιουργούν χώρο για φωνές που αγωνίζονται να ενωθούν με άλλες και να ακουστούν καθαρά. Το έργο ενεργοποιείται από τις επιτελεστικές δράσεις (περφόρμανς) ερμηνευτριών, που «κατοικούν» προσωρινά στα κεραμικά γλυπτά, αξιοποιώντας τα ως μουσικά κελύφη. Με αναφορές στην ηπειρώτικη πολυφωνία –μέσα από τις ονομασίες των πέντε κεραμικών (Παρτής, Κλώστης, Ισοκράτης, Προλογιστής, Ρίχτης)– αλλά και στην ίδια την τέχνη της κεραμικής, το έργο ανατρέχει συγχρόνως στον πολιτισμικό πλούτο και το ιστορικό παρελθόν των πόλεων της Ηπείρου. Θα δεις πολλά παιδιά να μπαινοβγαίνουν και να δοκιμάζουν τις φωνές τους. Επίσης θα δεις και πολλά χαμόγελα τριγύρω. Μια παράξενη «παιδική χαρά» για μικρούς και μεγάλους.
Στην έκθεση Plásmata ΙΙ: Ioannina της Στέγης του Ιδρύματος Ωνάση που θα διαρκέσει έως τις 8 Ιουλίου 2023, παίρνουν μέρος οι καλλιτέχνες: Μαρία Βαρελά, Νικομάχη Καρακωστάνογλου, Κατερίνα Κομιανού, Μαρία Λουίζου, Αφροδίτη Παναγιωτάκου & Μανώλης Μανουσάκης, Μαλβίνα Παναγιωτίδη, Πάνος Σκλαβενίτης, Στεφανία Στρούζα, Θεόκλητος Τριανταφυλλίδης, Entangled Others, Matthias Fritsch, John Gerrard, Alexandra Daisy Ginsberg, Christian Mio Loclair, Maenads, Matthew Niederhauser & Marc Da Costa, slow immediate, Universal Everything, WordMord.
