Σε μία από τις πολύβουες εξόδους του μετρό Ομόνοιας, ανάμεσα σε φωνές, κρεμάστρες με πολύχρωμα υφάσματα, σκόνη, πλανόδιους και περίπτερα το μάτι διακρίνει μια διπλή βαριά πόρτα. Η λιτότητα της κατασκευής και το μαύρο χρώμα της αποτελούν πεδίο ανάπαυλας από την οπτική υπερπληροφόρηση της πλατείας, χωρίς ωστόσο να εγείρουν την περιέργεια για την προέλευση και τη χρήση της. Κι όμως, σε μια ειρωνεία της τύχης, αυτό το απλό κατασκεύασμα φέρει πολλαπλά ιστορικά σημαινόμενα που εγγράφονται στην πρόσοψη του «μητρικού» κτηρίου του εδώ και 110 χρόνια, από τη στιγμή δηλαδή της δημιουργίας του. Πρόκειται για το «Μπάγκειον» το ιστορικό ξενοδοχείο που έχτισε ο Γερμανός αρχιτέκτονας Ερνστ Τσίλλερ μεταξύ των ετών 1890 και 1894 και το οποίο δέσποζε σαν φάντασμα μιας άλλης εποχής ώσπου η Μπιενάλε Αθήνας το ανακήρυξε ως βασικό εκθεσιακό χώρο της για την επόμενη διετία.
«Κάτω απ’ τα τόξα του υπογείου με τις τεφρές σκιές των/ και μες στην κούφια ατμόσφαιρα που μια σιγή αντηχεί/ της Κοινωνίας οι άχρηστοι κηφήνες, μοναχοί,/ στο περιθώριον της ζωής διαγράφουν τις τροχιές των», γράφει ο ποιητής Ορέστης Λάσκος για το καφενείο που λειτουργούσε στο υπόγειο του Μπάγκειον τη δεκαετία του ‘20. Ας πάρουμε όμως τα πράγματα από την αρχή. Σε μια περίοδο καθοριστικής σημασίας για τη νεότερη ελληνική ιστορία, όπου το σχεδόν νεοσύστατο ελληνικό κράτος αγωνίζεται μέσω διαρκών οικονομικών και πολιτικών ζυμώσεων να προσδιορίσει τη θέση του ανάμεσα στις ήδη ανεπτυγμένες και ευημερούσες ευρωπαϊκές πρωτεύουσες, ο φιλέλληνας Έρνστ Τσίλλερ ολοκληρώνει τα σχέδια για δύο μεγάλα ξενοδοχεία στο κέντρο της Αθήνας. Ο ίδιος είναι υπεύθυνος για πολλά νεοκλασικά αριστουργήματα μεταξύ των οποίων το Νομισματικό Μουσείο και το Εθνικό Θέατρο. Το 1889 οικοδομείται ο «Μέγας Αλέξανδρος» και τέσσερα χρόνια αργότερα ακολουθεί το «Μπάγκειον» στη συμβολή της οδού Αθηνάς με την Ομόνοια, όπου μέχρι πρότινος υπήρχε η οικογενειακή οικία του Χαρίλαου Τρικούπη που συμπτωματικά πρωταγωνιστεί στα τεκταινόμενα της εποχής.
Το ξενοδοχείο χτίζεται αρχικά ως τριώροφο για να επεκταθεί στις αρχές του 20ού αιώνα κατά έναν όροφο, ενώ ήδη λειτουργούσε παράρτημά του σε απέναντι κτήριο της πλατείας. Το όνομά του προέρχεται από τον εθνικό ευεργέτη Ιωάννη Μπάγκα (ή Πάγκα), ο οποίος αντίθετα με την παράδοση, δώρισε την περιουσία του στο κράτος όσο ήταν ακόμη εν ζωή. Η πλατεία της Ομόνοιας ανθίζει αντιπροσωπεύοντας το κέντρο της κοσμικής και πολιτιστικής ζωής με επιστέγασμα το σιδηροδρομικό σταθμό που εγκαινιάζει το 1930 ο Ελευθέριος Βενιζέλος και παραμένει ο ίδιος μέχρι σήμερα. Το υπέρκομψο κτήριο του Μπαγκείου, με την αρχιτεκτονική καινοτομία του κεντρικού αιθρίου με γυάλινη σκεπή γύρω από το οποίο διαρθρώνονται κυκλικά τα δωμάτια και οι υπόλοιποι χώροι, αποτελεί σημείο αναφοράς για τη ζωή της πλατείας. Άνθρωποι κάθε ηλικίας και εθνικότητας διηγούνται τη δική τους ιστορία σε κάθε δωμάτιο, διασταυρώνονται στους ψηλοτάβανους διαδρόμους και συναντιούνται στην αίθουσα χορού εν μέσω μιας πολιτισμικής όσμωσης μετά μουσικής. Χειραψίες, χειροφιλήματα, βαριά αρώματα και λεπτά τσιγάρα συνθέτουν τον κοινωνικό καμβά της αίθουσας και το λαογραφικό στίγμα μιας ολόκληρης εποχής.
Ωστόσο, στο υπόγειο του Μπάγκειον μια διαφορετική πραγματικότητα εκτυλίσσεται παράλληλα, γράφοντας τη δική της ιστορία. Το καφενείο- λουκουματζίδικο του ξενοδοχείου μετατρέπεται στις αρχές του 1920 σε φιλολογικό και καλλιτεχνικό στέκι όπου συχνάζουν μποέμ θαμώνες διαφορετικών κοινωνικών στρωμάτων με ιδιαίτερη κλίση προς τη λογοτεχνία, τη ζωγραφική και το αλκοόλ. Στην ευρύχωρη αίθουσα που λέγεται ότι πριν λειτουργούσε και ως καφέ σαντάν της εποχής (με σύντομα βαριετέ θεάματα στη μικρή υπερυψωμένη σκηνή του), συγκεντρώνονταν προσωπικότητες όπως ο Ναπολέων Λαπαθιώτης, ο Τέλλος Άγρας, ο Μίνως Ζώτος, ο Κώστας Βάρναλης, ο Ορέστης Λάσκος, ο Κώστας Ουράνης, ο Γιάννης Ρίτσος, ο Άγγελος Τερζάκης και ο Γιάννης Τσαρούχης και ανάμεσα σε χαμηλωμένα φώτα, κονιάκ, καπνούς και ατελείωτες συζητήσεις ύφαιναν το τοπίο της μεταπολεμικής διανόησης και της φιλολογικής παραγωγής που έμελλε να αποτελέσει έναν από τους σημαντικότερους σταθμούς της νεότερης γραμματείας και που είναι γνωστή ως η «καταραμένη» και «απαισιόδοξη» γενιά του ‘30.
Τα χρόνια που ακολούθησαν το Μπάγκειο παρήκμασε σταδιακά. Εκτιμάται, ωστόσο, ότι σε σχέση με αντίστοιχα κτήρια, παρέμεινε ενεργό έως και το 1969 λειτουργώντας σαν ξενοδοχείο Γ’ κατηγορίας. Μια εξέλιξη που δεν συγκέντρωσε την αναμενόμενη δημοσιότητα- ή τουλάχιστον δεν χαράχθηκε στη συλλογική μνήμη- είναι το γεγονός ότι το κτήριο στέγασε το Mediterranean College από το 1994 έως το 2002 και στο διάστημα των οκτώ αυτών χρόνων έγιναν σημαντικές προσπάθειες για την αναβίωση και επανεκτίμηση του παλαιού χαρακτήρα του. Παρ’ όλα αυτά, το Μπάγκειον έκλεισε ξανά, αρνούμενο σχεδόν οικειοθελώς να προσαρμοστεί σε νέα δεδομένα λειτουργίας που δεν είχαν σχέση με την εποχή της μεγάλης ακμής του
Τον περασμένο Ιούλιο όμως, κίνηση άρχισε και πάλι να δημιουργείται γύρω από το νούμερο 18 της πλατείας Ομονοίας. Ένας από τους σημαντικότερους πολιτισμικούς φορείς, η Μπιενάλε της Αθήνας σε συνεργασία με το Δήμο Αθηναίων ηγείται μιας σταδιακής επανενεργοποίησης του Μπαγκείου, επιλέγοντάς το ως κεντρικό εκθεσιακό χώρο έως την επίσημη έναρξη της Μπιενάλε με τίτλο «Ομόνοια» στα τέλη του Οκτώβρη. Στην εναρκτήρια εκδήλωση παρευρέθηκε και η Πριγκίπισσα Laurentien της Ολλανδίας, πρόεδρος του European Cultural Foundation, το οποίο βράβευσε τη Μπιενάλε της Αθήνας για το πολιτιστικό της έργο. Η εικαστική παρέμβαση περιορίστηκε -με απόλυτο σεβασμό του χώρου- στην τοποθέτηση δύο έργων τέχνης: στην πρώην αίθουσα χορού δεσπόζει σιωπηλός ο εντυπωσιακός Ρινόκερος (1997) του Νίκου Κεσσανλή, ενώ η πρόσοψη του κτηρίου εμπλουτίζεται με την επιγραφή ‘Άντερ Κονστράξιον” (2015) της ομάδας Underconstruction Group τονίζοντας παραστατικά και νοηματικά τη σημασία της διαρκούς (ανα)δόμησης πραγμάτων και αξιών.
Έτσι, από την 1η Σεπτμβρίου έως και τις 3 Οκτωβρίου η μαύρη πόρτα του Μπαγκείου θα είναι ανοιχτή, καλώντας τους περαστικούς σε μια νοσταλγική περιπλάνηση. Μόνο αφού περάσει ομως κανείς την πόρτα, και βρεθεί στη σιωπηλή αίθουσα του χορού μπορεί να ακούσει ήχους από τσουγκρίσματα ποτηριών και μια μακρινή μουσική, καθώς το κτήριο <αναπνέει> την ιστορία του, τις ιστορίες των θαμώνων του, την ιστορία μιας άλλης μαγικής εποχής.
