Σαβίνα Γιαννάτου: «Αναρωτιέμαι πώς θα ήταν η Θεσσαλονίκη αν παρέμενε μια πολυπολιτισμική πόλη»

Ας ξεκινήσουμε από το καινούριο σας άλμπουμ στην ECM, Songs of Thessaloniki. Από πού ξεκίνησε αυτή η ιδέα; Κάναμε μια συναυλία πριν δύο χρόνια με τους Primavera En Salonico στα πλαίσια κάποιων εκδηλώσεων του Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης για τα 100 χρόνια από την απελευθέρωση της πόλης. Είχαμε πει τότε αρκετά σεφαραδίτικα, και κάποια βουλγάρικα, αρμένικα… Μετά άρχισα να καλλιεργείται η ιδέα του να ψάξουμε για τραγούδια για τη Θεσσαλονίκη πιο συγκεκριμένα, για την ίδια την πόλη, σε αυτές της γλώσσες. Όλα λοιπόν ξεκίνησαν από μια συναυλία. Γιατί, εδώ που τα λέμε, δεν είναι και τόσο πρωτότυπη ιδέα το να κάνεις ένα δίσκο με τραγούδια για μια πόλη. Ας πούμε, ο Jordi Savall το έχει κάνει επανειλημμένα.

Ναι, τα ξέρω, μου έδωσε συνέντευξη για την Popaganda πριν λίγες εβδομάδες. Καταπληκτικός μουσικός! Εμείς έτσι μπήκαμε λοιπόν σε αυτή τη λογική. Όταν κάναμε τη συναυλία, σκεφτήκαμε πως είναι ενδιαφέρον. Μετά, η Helen Kontos, που μας κάνει το management για το εξωτερικό, ενθουσιάστηκε πολύ με την ιδέα, γιατί αγαπάει τη Θεσσαλονίκη τρομερά. Είχε διαβάσει και το βιβλίο του Μαζάουερ Θεσσαλονίκη, Πόλη των Φαντασμάτων, κι είπε «Αχ! Τι ωραία σκέψη! Αριστούργημα!» και ανέφερε στο site της ότι δουλεύουμε σε αυτό το πρότζεκτ. Ενδιαφέρθηκαν οι Βρυξέλλες και το Sani Festival (αν και αυτό δεν έγινε τελικά). Κάναμε τη συναυλία στις Βρυξέλλες πέρυσι το Μάιο. Όμως για να γίνει, τρέχαμε να βρούμε τα τραγούδια, γιατί στην ουσία δεν είχαμε τίποτα! Όταν τελικά είδα τον Manfred Eicher της ECM, του το ανέφερα κι ενδιαφέρθηκε –  γιατί κατά καιρούς του έχω πει διάφορα και δεν «τσιμπάει», δεν είναι δηλαδή δεδομένο ότι με το που έχεις μια ιδέα όλοι θα έρθουν να σου πουν «Μπράβο! Ας το κάνουμε!». Αυτό όμως, είναι σαν να κύλησε μόνο του. Ίσως επειδή ουσιαστικά έχει να κάνει με κοινωνικά  θέματα, αναφέρεται στην πόλη όταν αυτή είχε πολλές εθνότητες. Διαφορετικές κουλτούρες, διαφορετικές γλώσσες, πολλές θρησκείες μαζί, συνύπαρξη…

Τι χαμένος θησαυρός όμως, ε; Τι κρίμα. Ναι. Αναρωτιέμαι πώς θα ήταν η Θεσσαλονίκη αν παρέμενε μια πολυπολιτισμική πόλη ανάμεσα σε όλα αυτά τα εθνικά κράτη. Θα μπορούσε να υπάρχει; Φαντάζομαι πως το όραμα πολλών – και των ισπανοεβραίων πιο πολύ – θα πρέπει να ήταν αυτό. Γιατί αυτοί είναι που δεν είχαν πατρίδα. Όλοι οι υπόλοιποι ήταν γύρω-γύρω, κι όλοι τη θέλανε για τον εαυτό τους.

Είχα πάντα μια απορία κι ήρθε η ώρα να σε ρωτήσω: το Primavera En Salonico, ως όνομα του γκρουπ, το είχατε αποφασίσει από την αρχή, ή ήταν το όνομα του πρώτου δίσκου και τελικώς σας ακολούθησε; Το όνομα του πρώτου δίσκου ήταν. Τα παιδιά δεν ήταν γκρουπ, ήταν μουσικοί που γνωρίζονταν από τη Θεσσαλονίκη, κι ο Κώστας Βόμβολος που έκανε την ενορχήστρωση τους διάλεξε και τους κάλεσε, εγώ ήμουν η τραγουδίστρια και μπήκα μετά στο σχήμα. Επειδή λοιπόν όταν ξεκινήσαμε άρχισαν να προκύπτουν συναυλίες κι αρχίσαμε τις περιοδείες, ο Κώστας πρότεινε το γκρουπ να έχει ένα όνομα. Γιατί αλλιώς έγραφαν «Σαβίνα Γιαννάτου und Ensemble»! Ήταν λοιπόν σαν κατοχύρωση των μουσικών, ότι αυτοί είναι κι αυτό κάνουν. Στην αρχή συζητήθηκε πολύ το όνομα κι έγινε πολύ πλάκα, γιατί ο Μιχάλης Σιγανίδης ήθελε να το πούμε «Οι εφτά Ραβίνοι» και διάφορα παρόμοια, ή από τον τίτλο ενός βιβλίου του Ίταλο Καλβίνο, «Ο διχασμένος υποκόμης»! Ίσως έπρεπε να το κρατήσουμε!

Είναι απίστευτος ο Σιγανίδης. Αν δεν απατώμαι, αυτός ήταν που είχε προτείνει, τώρα που οι Χειμερινοί Κολυμβητές έχουν μεγαλώσει σε ηλικία, να μετονομαστούν σε «Καθετήρες»! Μα φαντάζεσαι να είχαμε κρατήσει το «οι Ραβίνοι»; Δεν θα ήταν άσχημο, αλλά δεν θα είχαμε στον ήλιο μοίρα όπως καταλαβαίνεις! Να μη σου τα πολυλογώ, τελικά καταλήξαμε στο Primavera En Salonico που είναι διεθνές. Σε όποια χώρα και να πας, το Primavera ξέρουν τι σημαίνει, και την ύπαρξη της Θεσσαλονίκης μάλλον την έχουν υπ’ όψιν!

Και πρέπει να ξεκινήσατε από πολύ νωρίς να κάνετε περιοδείες και στο εξωτερικό… Γύρω στα 1995-96. Είχε περάσει κάποιο διάστημα, γιατί το cd βγήκε τέλη του ’94. 

Είκοσι χρόνια! Άρα, αστεία-αστεία, το cd που έχει να κάνει με τη Θεσσαλονίκη, προέκυψε στα εικοσάχρονα του γκρουπ και του πρώτου δίσκου. Ναι, κι εγώ το σκεφτόμουνα. Πάλι η Θεσσαλονίκη. Ενδιαφέρον είναι.

Κι η ECM πότε και πώς μπήκε στη ζωή σας; Γύρω στο 2001 μέσω της Lyra, που τότε έκανε τη διανομή στην Ελλάδα. Είχε έρθει ο Manfred Eicher να συναντήσει τον Μαραβέγια, κι έτυχε εκείνη την ώρα να ακούν το master του Terra Nostra, του cd που είχαμε κάνει με τη Lamia Bedioui, και το πρώτο κομμάτι, τελείως συμπωματικά, είναι με έγχορδα, πολύ απαλό, κι ακούγεται σαν ECM! Οπότε ο Eicher ρώτησε. Και του εξήγησε η Γεωργία Αλεβιζάκη ποια είμαι και τι κάνω, ότι ψάχνω για εταιρία στο εξωτερικό. Είμασταν έτοιμοι τότε να υπογράψουμε με μια άλλη εταιρία, αλλά δεν το πολυθέλαμε, γιατί εκείνοι ασχολούνταν κυρίως με παραδοσιακή μουσική, και τα «διαφορετικά» που κάναμε εμείς θα κοβόντουσαν. Οπότε το ότι εμφανίστηκε στο δρόμο μας ο Eicher ήταν τελείως λαχείο. Ο τωρινός μας δίσκος είναι ο τέταρτος που βγαίνει στην ECM.

Η κυκλοφορία αυτού του δίσκου είναι, κατά κάποιο τρόπο, και πολιτική δήλωση. Χωρίς να μπαίνεις στην καθημερινή μικροπολιτική κουβέντα, παίρνεις μια θέση. Είναι, γιατί υπενθυμίζει τι έχει υπάρξει. Αυτή η ιστορία δεν είναι και γνωστή σε πολύ κόσμο, ούτε κι εμείς την ξέραμε. Γιατί όταν λες Τουρκοκρατία, είναι άλλη η αίσθηση που αποκομίζεις. Δεν λέω πως είναι λάθος, σαφέστατα υπήρχε κι αυτή η πλευρά, αλλά υπήρχε κι άλλη. Αυτά τα πράγματα δεν τα μαθαίνεις στο σχολείο. Όσο μεγαλώνω, εκπλήσσομαι. Ας πούμε, το γεγονός ότι στην Ελλάδα υπήρχαν άνθρωποι που μιλούσαν άλλες γλώσσες εγώ το έμαθα το ’96! Γιατί προέρχομαι από ένα χώρο όπου αυτό δεν υπάρχει, στην Κάλυμνο από όπου είναι η μητέρα μου ή την Κεφαλονιά από όπου είναι ο πατέρας μου, δεν υπήρχαν τέτοια θέματα. Τους αρβανίτες, ας πούμε, τους ήξερα, αλλά δεν ήξερα πως είχαν σχέση με την Αλβανία. Λέγανε, αυτός είναι αρβανίτης. Μέχρι που γνώρισα έναν αρβανίτη, και μου είπε, εμένα η γιαγιά μου δεν μιλούσε ελληνικά. Τι μιλούσε, παιδί μου η γιαγιά σου; τον ρωτάω. Και μου εξήγησε. Για να συνεννοηθεί με τη γιαγιά του, έπρεπε να μάθει κάποιες λέξεις. Αυτό λοιπόν το μαθαίνεις μόνο αν συναντήσεις τους ανθρώπους, αλλιώς δεν το μαθαίνεις ποτέ.

Έτσι ακριβώς. Και με τα σλαβομακεδόνικα τα ίδια. Μέχρι που απαγορεύτηκε να τα μιλάνε. Κάποια εποχή τους εξορίζανε κιόλας, γιατί τους είχαν ταυτίσει με τους κομμουνιστές. Δεν έχει λήξει κι εντελώς όλο αυτό. Όλο το θέμα, ας πούμε, με το όνομα των Σκοπίων συνεχίζεται. Ορίζουμε μια χώρα με το Πρώην, αυτό είναι το FYROM. Και με τα χωριά στην Ξάνθη, άλλα πάλι εκεί. Θα έπρεπε με τα χρόνια να έχουν βρεθεί λύσεις. Το ότι υπάρχει η Σαρία στην Ελλάδα το ξέρεις;

Τι θες να πεις; Πως υπάρχουν άνθρωποι που δικάζονται σύμφωνα με τη Σαρία; Ναι! Από μένα το μαθαίνεις λοιπόν αυτό; Οι μουσουλμάνοι δικάζονται σύμφωνα με τη Σαρία. Είναι δυστυχείς. Δεν ξέρω πού αλλού συμβαίνει αυτό.

Στο Λονδίνο ίσως; Όχι νόμιμα όμως. Με την ανοχή των αρχών ίσως. Εδώ, με νόμο! Απ’ότι έμαθα, από την εποχή του Κεμάλ Ατατούρκ, που η Τουρκία δυνάμωνε, οι Έλληνες προτίμησαν να ενισχύσουν το θρησκευτικό νόμο, ώστε να μην επηρεάζονται οι μουσουλμάνοι από την Τουρκία. Αυτοί όμως φαντάζομαι πως είναι δυστυχείς. Άντε τώρα μια γυναίκα να θέλει να χωρίσει. Ή να λύσει τα κληρονομικά. Είναι απίστευτο, για λόγους πολιτικής, τι δρόμοι παίρνονται.

Είχα ενθουσιαστεί πολύ και με ένα πρότζεκτ που είχατε παρουσιάσει στη Στέγη σχετικά με τους μετανάστες. Χαίρομαι πολύ. Φοβόμουν μήπως είναι λειψό, ή μήπως δεν είπα τα πράγματα με το όνομά τους.  Θέλω πολύ να το συνεχίσω, και με ενθαρρύνει αυτό που λες.

Πώς είχε ξεκινήσει; Ήθελα να κάνω κάτι με αφετηρία την Έρημη Χώρα του Έλιοτ, στην οποία υπάρχει ο πνιγμένος. Ήθελα να το συνδέσω με τους μετανάστες που πνίγονται προσπαθώντας να περάσουν στην Ευρώπη. Κι ενώ είχα κάνει ολόκληρη προεργασία, το Ίδρυμα Έλιοτ μου το απαγόρευσε. Μου είπαν πως δεν επιτρέπεται η μελοποίηση της Έρημης Χώρας. Είχα βρει και τη φράση από το τραγούδι του Σαββόπουλου, που τη βρίσκουμε και στον Έλιοτ και στον Σαίξπηρ: κάτι πλούσιο και παράξενο σαν τοπίο του βυθού….

Το Deep Fathom Five από την Τρικυμία… Ακριβώς. Ο πνιγμένος θα μεταμορφωθεί σε κάτι πλούσιο και παράξενο. Στην Έρημη Χώρα λέει: Μαργαριτάρια ήταν αυτά, τα μάτια του…

Έχεις δίκιο. Είναι σαφής η αναφορά. Όταν αυτό δεν μπορούσε να γίνει, είπα εντάξει, δεν πειράζει, εμείς προχωράμε με αυτό, με τους μετανάστες. Έτσι βγήκε ο τίτλος «Πλανόδιες Ιστορίες». Πρώτα δώσαμε τον τίτλο και την ιδέα, και μετά πήγα και πήρα τις συνεντεύξεις που αποτέλεσαν το υλικό. Ήταν πολύ δύσκολο. Λίγοι ήταν αυτοί που δέχτηκαν να μιλήσουν.

Κι οι Παναγιές του Κόσμου, που θα ακούσουμε στο Μέγαρο τη Μεγάλη Δευτέρα; Όλη η ιδέα πίσω από αυτή τη δουλειά ήταν το πώς στο πρόσωπο της Παναγίας έχουν αφομοιωθεί στοιχεία παλαιότερων θρησκειών, εθίμων και πολιτισμών. Παλιές τελετουργίες, σαν την ταραντέλα, που την κράτησε ο καθολικισμός.

Ή το κομμάτι από τη Γουαδελούπη… Ναι. Βέβαια αυτό στην ουσία του είναι τραγούδι διαμαρτυρίας. Αν και λέγεται Λειτουργία των Αντιλλών. Όπως και της Κορσικής, που ενώ αναφέρεται στο Χριστό, είναι σαφέστατα πολιτικό τραγούδι. Αλλά τα περισσότερα είναι αυτά που σου είπα πριν. Το κομμάτι από το Κονγκό ας πούμε, που ενώ είναι σαφέστατα κονγκολέζικα όλα, τα λόγια λένε: Agnus Dei… Κι υπάρχουν και τραγούδια από τον ισπανικό Μεσαίωνα, υπάρχουν Carmina Burana, Μεσόγειος, Κονγκό, Γουαδελούπη… Ο Λάμπρος Λιάβας είχε βοηθήσει πολύ στην επιλογή τους.

Έχετε χρόνια να τα παίξετε ζωντανά με τους Primavera. Στο Μέγαρο τότε, σε μια εκκλησία στη Ρόδο, στην Πάτμο. Και μια φορά εδώ στην Αθήνα, στη Σφεντόνα! Τότε βλέπεις η Αθήνα ήταν πιο συναυλιακή…

Μεγάλη Δευτέρα 6 Απριλίου, Μέγαρο Μουσικής Αθηνών (Αίθουσα Χρήστος Λαμπράκης). Τηλ. 210 7282333, megaron.gr