Στο αριστουργηματικό «Βιβλίο των ωρών» ο Ράινερ Μαρία Ρίλκε περιγράφει τη θρησκευτική εμπειρία, αυτήν την κατάδυση στη «μυστική άβυσσο»

«Ένα έργο τέχνης είναι άξιο μόνο όταν προκύπτει από μιαν ανάγκη» ισχυρίζεται ο Ράινερ Μαρία Ρίλκε σε ένα από τα πλέον γνωστά του έργα, τα «Γράμματα σε ένα νέο ποιητή». Αυτή είναι και η συνθήκη πίσω από το σύνολο του έργου του -ποιητικού και πεζογραφικού- μέσα από το οποίο επιδιώκει να ελέγξει τους συναισθηματικούς του κραδασμούς.

Ως ποιητής κατάφερε να οδηγηθεί σε νέες ανεξερεύνητες περιοχές μυστικισμού και φιλοσοφικής ενατένισης. Aλλά και ως πεζογράφος κατόρθωσε να αποτυπώσει τις -συχνά οδυνηρές- εμπειρίες και αναμνήσεις του, εμποτίζοντάς τες με τη σαγήνη της μουσικά λικνιστικής γραφής του.

Μία εξαιρετικών δεξιοτήτων καλλιτεχνική ιδιοσυγκρασία, ο Pάινερ Mαρία Pίλκε (1875- 1926) γεννήθηκε στην Πράγα και τα παιδικά του χρόνια ήταν κάθε άλλο παρά ευτυχισμένα. Σε μία επιστολή του θα γράψει -χαρακτηριστικά- ότι η μητέρα του δεν έτρεφε καμία στοργή γι’ αυτόν: τον έβλεπε «σαν μια αξιοθρήνητη ύπαρξη». Εκείνος, πάλι, δεν θα αργήσει να ανακαλύψει μία διέξοδο: Την αγάπη του για τη λογοτεχνία, η οποία μαζί με την ιστορία της τέχνης και τη φιλοσοφία γίνεται το αντικείμενο των σπουδών του.

Αυτή η πολύπτυχη ενασχόλησή του με ετερόκλητα γνωστικά πεδία και καλλιτεχνικά ζητήματα θα γίνεται σταθερά εμφανής σε όλες τους τις λογοτεχνικές αναζητήσεις. Πάντως, από τη διάχυτη θλίψη των παιδικών χρόνων θα ξεφύγει -σταδιακά- ανακαλύπτοντας τον εαυτό του, την ποιητική του ένταση, την μοναξιά, τον έρωτα. Μάλιστα, οι «Δύο ιστορίες της Πράγας» αποτελούν ένα ασυνήθιστο ποιητικό χρονικό σε αυτήν, ακριβώς, τη βάση των αναμνήσεων και των ερεθισμάτων του. Ακολουθεί ο αρραβώνας του με την Vally Rhonfeld -το 1893- και καρπός εκείνου του πρώτου από τους -ουκ ολίγους- έρωτες του ποιητή είναι το «Ζωή και τραγούδια».

Σε κάθε περίπτωση, κοινό χαρακτηριστικό όλων των πρώτων έργων του είναι η επίδραση της ζοφερής ατμόσφαιρας της Πράγας και των συγγραφέων της, με τον Pίλκε να συνεχίζει την παράδοση του γερμανικού λαϊκού τραγουδιού, που χαρακτηρίζεται από την έκταση του συναισθήματος, την συνύπαρξη ενός λογικού ειρμού σκέψης με μία έντονα θρησκευτική προδιάθεση, καθώς και μια σταθερή προτίμηση στα θέματα της φύσης, του έρωτα και του θανάτου.

Ο ποιητής, άλλωστε, δινόταν ολόψυχα -σχεδόν μέχρι θανάτου- στον εκάστοτε έρωτά του, αφού αυτός τροφοδοτούσε τη δημιουργικότητά του και του επέτρεπε να διατηρεί αμείωτο το ενδιαφέρον του για τη ζωή. Με την Λου Σαλομέ-Aντρέας, ωστόσο, οι ισορροπίες θα ανατρέπονταν: Ήταν μία έντονη ερωτική σχέση με τη γυναίκα που παρά το σημαντικό λογοτεχνικό της έργο, τα δοκίμια για την τέχνη, τη θρησκεία, τον ερωτισμό και την ψυχανάλυση, θα έμενε στην ιστορία περισσότερο ως η μούσα του Φρίντριχ Νίτσε, του Σίγμουντ Φρόυντ και του Ράινερ Μαρία Ρίλκε – η μοιραία γυναίκα σπουδαίων ανδρών.

Το 1899 θα ταξίδευαν μαζί στη Ρωσία. Εκεί, στις αχανείς ρωσικές πεδιάδες ο Pίλκε πίστεψε ότι είχε βρει την πνευματική του πατρίδα, με τον μυστικισμό να χαρακτηρίζει τη σημαντικότερη περίοδο της ποίησής του η οποία θα αποφέρει το αριστουργηματικό «Βιβλίο των ωρών» (1901), που συγκαταλέγεται στα σημαντικότερα έργα του.

Ο Ρίλκε έπειτα από αυτό το ταξίδι είχε βυθιστεί για καιρό στην πνευματικότητα που ανακάλυψε εκεί. Εκείνη την περίοδο συνέλαβε μια σειρά ποιημάτων για τα οποία δεν μίλησε για μεγάλο χρονικό διάστημα – τα θεώρησε ιερά και διαφορετικά από ο,τιδήποτε άλλο είχε κάνει ή θα έκανε ξανά. Στην ουσία, ο ποιητής διείδε το επερχόμενο σκοτάδι του αιώνα και τον αγώνα που θα είχαμε να δώσουμε στη σχέση μας με το θεϊκό.

Μέσα από εξαιρετικούς στίχους ο Ρίλκε περιγράφει τη θρησκευτική εμπειρία, αυτήν την κατάδυση στη «μυστική άβυσσο»: Εάν ο άνθρωπος είναι μια λάμψη, ο Θεός είναι η φλόγα, αν η ανθρωπότητα είναι μια απέραντη άχρωμη θάλασσα, η θεϊκή υπόσταση έχει τη δυνατότητα, ως ήλιος, να της δώσει χρώμα με τις ακτίνες του, κάποιο νόημα, ένα περιεχόμενο.

Το «Βιβλίο των ωρών» μοιράζεται με τον αναγνώστη ένα νέο είδος οικειότητας με τον Θεό ή το θεϊκό – μια αμοιβαία σχέση μεταξύ του θεϊκού και του ανθρώπου, στην οποία ο Θεός μας χρειάζεται τόσο πολύ όσο εμείς τον Θεό. «Θεέ τι θα κάνεις αν εγώ πεθάνω; / Η στάμνα σου είμαι (αν σπάσω;)».

Το συγκεκριμένο έργο είναι και ένας διεξοδικός ποιητικός διαλογισμός για τη μοίρα του ανθρώπου, αλλά και για τη στάση του απέναντι στη θνητότητα. Και εάν ο αναγνώστης -εν τέλει- δεν αισθάνεται κάποια θρησκευτική πίστη, αυτό δεν έχει την παραμικρή σημασία. Τουλάχιστον θα έχει περιπλανηθεί στον κόσμο του ποιητή: θα έχει γοητευτεί, από τον παλμό και την ανάταση, την κατάνυξη και το δέος, τους ύμνους για την ομορφιά της ζωής και τις λαμπερές εικόνες, την έξαρση, τον θαυμασμό και το πάθος για όλα εκείνα που -συχνά- ξεχνάμε να χαιρόμαστε…

Βιβλία στη Βιτρίνα

Τίποτε πια δεν μπορεί να θεωρείται δεδομένο. Η πανδημία έχει καταστήσει δυσχερέστερη τη διάσταση ανάμεσα σε έναν μύχιο κόσμο που βάλλεται από παντού και στα δύσκολα προβλήματα που έχει να λύσει η πολιτική εξουσία. Είμαστε αναγκασμένοι να αναθεωρούμε ακόμα και τις πιο εμπεδωμένες απόψεις μας για τα «εγγενή όρια» του πολιτικού. Καλούμαστε να σκεφθούμε από την αρχή τις θεμελιώδεις κατηγορίες με τις οποίες έχουμε συνηθίσει να αποκωδικοποιούμε έναν ολοένα και πιο περίπλοκο κόσμο. «Θα ήμουν ευτυχής», σημειώνει χαρακτηριστικά ο συγγραφέας, «αν το βιβλίο αυτό, που γεννήθηκε στη διάρκεια ενός παρατεταμένου εγκλεισμού, συμβάλει στην παραγωγή κάποιων νέων σκέψεων, επιφυλάξεων και αμφισβητήσεων του «κοινού νου», με τον ίδιο τρόπο που τόσοι άνθρωποι και τόσα άλλα βιβλία συνήργησαν στη δική του αναπάντεχη γέννηση».

Μετά το ξέσπασμα του Αμερικανικού Εμφυλίου, η Κόνστανς Τόμπσον εγκαταλείπει τον αγαπημένο της Βαρθολομαίο και το αγρόκτημά της στην Ιντιάνα, μεταμφιέζεται σε άντρα και κατατάσσεται στον στρατό των Βορείων. Με τον φόβο ότι θα αποκαλυφθεί η πραγματική της ταυτότητα να την ακολουθεί σε κάθε της βήμα, τα επόμενα δύο χρόνια θα βρεθεί στα πεδία των μαχών, θα αντικρίσει κατάματα τη θηριωδία και την παράνοια του αδελφοκτόνου αλληλοσπαραγμού, και θα παλέψει να κρατήσει ζωντανή την ελπίδα της επιστροφής στην πατρίδα και στον σύντροφο της ζωής της. Με αυτή την ανατρεπτική εκδοχή του ομηρικού έπους, όπου οι ρόλοι της Πηνελόπης και του Οδυσσέα αντιστρέφονται, ο Λερντ Χαντ προσφέρει στον αναγνώστη ένα αριστοτεχνικό, πολύτροπο μυθιστόρημα για τα τέρατα που γεννάει ο πόλεμος, έναν βαθύ στοχασμό για την οικουμενικότητα της βίας, που υπονομεύει κάθε βεβαιότητα και καταλύει τις διαχωριστικές γραμμές ανάμεσα στην αλήθεια και το ψέμα, τη ζωή και τον θάνατο, αλλά και μια σπαρακτική αφήγηση για τη δύναμη της αγάπης.

Μια γυναίκα σε αναζήτηση πατρίδας και ταυτότητας. Τρεις τόποι που καθορίζουν τη ζωή και τις επιλογές της: Θεσσαλονίκη, Μικρασία, Ιεροσόλυμα. Διαδοχικοί σταθμοί στη γεμάτη ανατροπές πορεία της φωτίζουν τη γεμάτη ανατροπές ζωή της. Η Αθανασία συναντάει το πεπρωμένο της στα Ιεροσόλυμα, όπου ζει την εφηβεία και την ενηλικίωσή της μεσούντος του Β΄ Παγκόσμιου πολέμου, χωρίς ποτέ να πάψει να αναζητά τη γνώση που θα την κάνει καλύτερη.
Κάθε σταθμός, ένα ψηφιδωτό ανθρώπων, ένας κόσμος πολύχρωμος που καλεί την ηρωίδα να αναμετρηθεί με το παρελθόν και με το παρόν, και, κυρίως, να επαναπροσδιορίσει τις επιλογές της.

Ρώμη, 1944. Την ώρα που οι Σύμμαχοι συνεχίζουν τον αγώνα για την απελευθέρωση της ιταλικής χερσονήσου, η Ρώμη βιώνει τις τελευταίες μέρες της ναζιστικής κατοχής. Ο κόσμος των ναζί διαλύεται καθώς ο γερμανικός στρατός, η Γκεστάπο και τα SS ερίζουν για την εξουσία, ενώ παράλληλα διοργανώνουν φανταχτερά έκλυτα πάρτι. Όμως είναι και μια περίοδος επιθέσεων από την ιταλική αντίσταση, συλλήψεων και μαζικών εκτελέσεων, υπό τον ήχο των συμμαχικών βομβαρδισμών έξω από τα τείχη της πόλης. Ο Μάρτιν Μπόρα, αξιωματικός της Βέρμαχτ, αναλαμβάνει τη λεπτή και περίπλοκη αποστολή να διαλευκάνει όχι μία, αλλά δύο υποθέσεις: τον θάνατο μιας νεαρής γραμματέως της γερμανικής πρεσβείας, η οποία ρίχτηκε στο κενό από το παράθυρο του διαμερίσματός της, αλλά και τη διπλή δολοφονία μιας κυρίας της καλής κοινωνίας και ενός ισχυρογνώμονα καρδινάλιου της Αγίας Έδρας, στο σπίτι της πρώτης. Ο καρδινάλιος γνώριζε προσωπικά τον Μπόρα, αφού και οι δύο δρούσαν μυστικά κατά του Τρίτου Ράιχ. Έχοντας στο πλευρό του τον επιθεωρητή της ιταλικής αστυνομίας Σάντρο Γκουίντι, ο Μπόρα προσπαθεί να αποκαλύψει την αλήθεια.