Η μυστηριώδης γοητεία του εγκλήματος έχει μία μακρά και παράξενη διαδρομή στο πέρασμα του χρόνου, η οποία αποτυπώνεται ποικιλοτρόπως στη λογοτεχνία, αλλά και επισημαίνεται -κατά καιρούς- μέσα από μερικά κλασικά δοκίμια.
Άλλωστε, το ερώτημα που έπεται μιας ανεξιχνίαστης υπόθεσης φόνου μοιάζει να αφορά τον καθέναν: Ποια είναι η στιγμή εκείνη στην οποία την απρόσμενη σαγήνη του μυστηρίου διαδέχεται ο πραγματικός κίνδυνος; Και, όμως, ακόμη και αυτή η αίσθηση του κινδύνου, του απροσδιόριστου φόβου για το τι πρόκειται να επακολουθήσει, έχει -με τη σειρά της- τη δική της αδιευκρίνιστη γοητεία. Ο Τόμας ντε Κουίνσι έγραψε, το 1827, ένα οξυδερκές δοκίμιο με τον εντυπωσιακό τίτλο «Η δολοφονία ως μία εκ των καλών τεχνών». Με αυτό, ο Άγγλος συγγραφέας αναπτύσσει παραστατικά την ιδέα ότι ο φόνος μπορεί να εξεταστεί από την αισθητική άποψη και μάλιστα σύμφωνα με εκείνους τους κανόνες που διέπουν ένα έργο τέχνης!
Εξάλλου, η πανουργία και η επιτηδειότητα, ο αφανισμός του άλλου και η ταπείνωση της ήττας, ήταν θελκτικά ήδη από την αρχαιότητα – όπως συνέβαινε στα αμφιθέατρα και τις αρένες. Πόσω μάλλον όταν κάθε φορά η επιτυχία του εγχειρήματος οφείλεται σε ένα προσεκτικά δομημένο σχέδιο δράσης, με τη δολοφονία να έπεται ως συνέπεια ιδιαίτερα λεπτών χειρισμών. Αυτήν, λοιπόν, τη διαχρονική και -εν μέρει- ενοχική γοητεία της εγκληματικής πράξης δεν θα αργούσε να την αξιοποιήσει και η λογοτεχνία. Το πρώτο αστυνομικό διήγημα ήταν «Η διπλή δολοφονία της οδού Mοργκ» (1841) του Έντγκαρ Άλαν Πόε (1809-1849) και ήδη σε αυτό διακρίνονται τα δύο βασικά συστατικά μιας υποδειγματικής αστυνομικής πλοκής: Ένας περίεργος φόνος και κάποιος που μέσα από μία σειρά συλλογισμών ξεδιαλύνει το μυστήριο. Αλλά ήταν ο σερ Άρθουρ Κόναν Ντόιλ (1859- 1930) που θα αποδείκνυε συστηματικά ότι μία αστυνομική ιστορία που περιγράφει ένα φόνο, μπορεί να είναι -παράλληλα- και ένα σημαντικό λογοτεχνικό έργο: από το πρώτο του αστυνομικό μυθιστόρημα «Σπουδή σε κόκκινο» (1887), κατάφερε να συνδυάσει υποδειγματικά την παρουσίαση της ζωής και του τρόπου σκέψης του θρυλικού ντετέκτιβ Σέρλοκ Χολμς με την εξιχνίαση ενός εγκλήματος.
Η Άγκαθα Κρίστι, πάλι, με το εξαιρετικό «Δέκα μικροί νέγροι» (1939) έμελλε να προσδώσει μία θεατρική διάσταση στα μυθιστορήματα του είδους: Δέκα άνθρωποι βρίσκονται προσκεκλημένοι σε μια έπαυλη, μέχρι που αρχίζουν ο ένας μετά τον άλλον να δολοφονούνται -υπό συνθήκες ασφυκτικής πίεσης κλειστού δωματίου- για να μη μείνει τελικά παρά μόνον ένας: ο δολοφόνος. Πάντως, ο Ρέιμοντ Τσάντλερ στο ευρηματικό κείμενό του «Η απλή τέχνη φόνου» (1944) επισημαίνει ευφυώς κάτι πραγματικά σημαντικό για αυτό το λογοτεχνικό είδος: ότι μια υπόθεση εγκλήματος, δεν είναι μόνο μία εξίσωση προς επίλυση, αλλά και μια αμείλικτη πραγματικότητα με ευρύτερες κοινωνικές διαστάσεις.
Ένας ιδιαίτερα ικανός εκφραστής της αστυνομικής λογοτεχνίας στην Ελλάδα, με διεθνή απήχηση, είναι -αναμφίβολα- ο Πέτρος Μάρκαρης, ο οποίος κάνει ακριβώς αυτό: με όχημα το έγκλημα και το μυστήριο που το περιβάλλει, γίνεται ένας αποτελεσματικός ανατόμος της κοινωνίας και των προσώπων που τη συγκροτούν. Όπως συμβαίνει και στο «Ο φόνος είναι χρήμα» όπου αποδεικνύει, για ακόμη μία φορά, ότι με έναν αποκαλυπτικό ρεαλισμό μπορεί πάντοτε να συνθέτει την μυθολογία του, χρησιμοποιώντας την μέθοδο της αράχνης: ξεκινάει από την περιφέρεια και συγκλίνει προς το κέντρο!
Εδώ, θέατρο δράσης είναι η Αθήνα του 2019. Και ενώ οι ανισότητες ολοένα και μεγαλώνουν, η πολιτική ηγεσία αναστατώνεται από τους φόνους ξένων επενδυτών. Μοναδικό κοινό στοιχείο σε αυτή την μακάβρια αλληλουχία βίας, είναι ένα τραγούδι. Ο αστυνόμος Κώστας Χαρίτος καλείται να εξιχνιάσει τα εγκλήματα που έγιναν κάτω από αδιευκρίνιστες συνθήκες. Ταυτόχρονα, σε ένα άλλο σημείο της πόλης, ένα κίνημα γεννιέται: Είναι το «κίνημα των φτωχών».
Στο 13ο του μυθιστόρημα ο Πέτρος Μάρκαρης προσφέρει μία έκπληξη στους αναγνώστες του: ο θρυλικός, πια, αστυνόμος Χαρίτος δεν είναι ο μόνος πρωταγωνιστής, αλλά μοιράζεται την αφήγηση με κάποιον άλλο – τον Λάμπρο Ζήση. Ο Ζήσης, παλιός κομμουνιστής που έχει υποστεί πολλές διώξεις, συνδέεται με μία παράξενη φιλία με τον αστυνόμο Χαρίτο, που κάποτε τον φρουρούσε στα κρατητήρια της ασφάλειας. Και κάπως έτσι, ξετυλίγονται δύο ιστορίες που συμπεριλαμβάνουν τις περίεργες δολοφονίες (με μαχαίρι) ξένων επενδυτών και την προσπάθεια του Λάμπρου Ζήση να οργανώσει ένα κίνημα.
Πρόκειται για άλλη μια περίπτωση στην οποία ο Μάρκαρης προσφέρει μία ιστορία μυστηρίου διανθισμένη με έντονες και εύστοχες πολιτικές και κοινωνικές αιχμές. Κατά τα άλλα, η αφηγηματική δεινότητα, η αμεσότητα των σκηνών και των εικόνων, η σωστά υπολογισμένη δόση του σασπένς και η σπαρταριστή ζωντάνια των χαρακτήρων αποτελούν τις παραμέτρους μιας εξίσωσης που λειτουργεί άρτια. Ένα μυθιστόρημα περιπαιχτικό και κυνικό, που ισορροπεί επιδέξια ανάμεσα στον αποτροπιασμό και την ατράνταχτη λογική, για να μας υπενθυμίσει -εν τέλει- αυτό που ισχυρίζεται στον «Φάουστ» ο Γκαίτε: ότι δεν υπάρχουν δύο παραδοσιακά αντιθετικές δυνάμεις -το καλό και το κακό- οι οποίες αντιμάχονται η μία την άλλη.
Για τον Γκαίτε, το κακό δεν είναι τίποτα άλλο παρά η άλλη όψη του καλού: ένα μέρος, δηλαδή, της υπόστασής του. Και για τον Μάρκαρη, επίσης…
Πέτρος Μάρκαρης
«Ο φόνος είναι χρήμα»
Εκδόσεις: Κείμενα
Σελίδες: 304
Βιβλία στη Βιτρίνα
Annette Hess
«Η διερμηνέας»
Μετάφραση: Αλεξάνδρα Παύλου
Εκδόσεις: Ψυχογιός
Σελίδες: 352
Η νεαρή Εύα Μπρουνς ζει μια ανέμελη ζωή στη Φρανκφούρτη του 1963. Ο πόλεμος είναι μια θολή παιδική ανάμνηση, η ταβέρνα του πατέρα της πηγαίνει καλά, και ο Γίργκεν, ο πλούσιος φίλος της, ετοιμάζεται να της κάνει πρόταση γάμου. Όλα, όμως, ανατρέπονται όταν προσλαμβάνεται ως διερμηνέας σε μια δίκη για εγκλήματα πολέμου, όπου και γνωρίζει τον Ντέιβιντ Μίλερ, έναν μαχητικό και αινιγματικό Καναδό δικηγόρο.
Μεταφράζοντας τις καταθέσεις, η Εύα έρχεται για πρώτη φορά αντιμέτωπη με το τρομερό παρελθόν της πατρίδας της. Και αρχίζει να αναρωτιέται: Γιατί οι δικοί της αντιδρούν τόσο στη συμμετοχή της στη διαδικασία; Γιατί δε μιλούν ποτέ για το τι έκαναν στον πόλεμο; Καθώς η «Δεύτερη Δίκη του Άουσβιτς», όπως θα μείνει στην Ιστορία, συγκλονίζει μια ολόκληρη χώρα, η Εύα πρέπει να διαλέξει ανάμεσα στη συλλογική λήθη και στην προσωπική ευθύνη
Joseph Roth
«Ο Τσίπερ και ο πατέρας του»
Μετάφραση: Πελαγία Τσινάρη
Εκδόσεις: Ροές
Σελίδες: 232
Ο Άρνολντ Τσίπερ, ο φορτωμένος με ελπίδες γιος, επιστρέφει στην πατρίδα μετά τον Α΄ Παγκόσμιο Πόλεμο, νιώθει ωστόσο άπατρις. Κάθεται σε καφενεία, ψάχνει ματαίως να βρει κάποιο νόημα σε μια μόνιμη δουλειά γραφείου ή ένα νέο ξεκίνημα. Είναι ο νεαρός άντρας της γενιάς τού Α΄ Παγκοσμίου πολέμου, μια παραδειγματική μορφή της απογοητευμένης και αποδεκατισμένης γενιάς. Απ’ την άλλη, ο πατέρας του, ο γερο-Τσίπερ, είναι χαρακτηριστικό δείγμα της προηγούμενης γενιάς, που ξόδεψε μεγάλο μέρος της ενέργειάς της για να αναρριχηθεί από τη θέση του προλετάριου σε εκείνη του (μικρο)αστού. Ως προάγγελος των μεγάλων μυθιστορημάτων του Ροτ, όπως το «Εμβατήριο Ραντέτσκυ», το έργο αυτό προϊδεάζει τον αναγνώστη για την υψηλή τέχνη του συγγραφέα να πλάθει χαρακτήρες που αποτυπώνουν ανάγλυφα μία ολόκληρη εποχή.
George P. Pelecanos
«Ο άντρας που επέστρεψε»
Μετάφραση: Αντώνης Καλοκύρης
Εκδόσεις: Πατάκη
Σελίδες: 324
Ο Μάικλ Χάντσον περνά τις ατελείωτες ώρες της φυλακής καταβροχθίζοντας τα βιβλία που του προτείνει η νεαρή βιβλιοθηκάριος του σωφρονιστικού καταστήματος. Η Άννα τροφοδοτεί διαρκώς με βιβλία τον Μάικλ, που εξελίσσεται στον καλύτερο αναγνώστη της. Ως τη μέρα της αιφνίδιας αποφυλάκισής του χάρη στη χειραγώγηση του αυτόπτη μάρτυρα της υπόθεσής του από τον ιδιωτικό ερευνητή Φιλ Ορνέιζιαν. Ο Μάικλ συναντά μια Ουάσινγκτον που έχει αλλάξει σημαντικά την περίοδο της προφυλάκισής του. Πάλαι ποτέ κακόφημα μαγαζιά έχουν μετατραπεί σε τρέντι μπιραρίες με κήπο και σε ανθοπωλεία. Το μόνο σίγουρο είναι πως δεν έχει αλλάξει η δύσκολη επιλογή ανάμεσα στον πειρασμό του εγκλήματος και στο να κάνεις το σωστό. Προσπαθώντας να ισορροπήσει ανάμεσα στη νέα του δουλειά, στην αγάπη του για τα βιβλία και στη χάρη που χρωστάει στον άνθρωπο που τον βοήθησε να αποφυλακιστεί, ο Μάικλ αγωνίζεται να βρει τη θέση του σε αυτόν τον νέο κόσμο. Πριν χάσει τον έλεγχο…
