H Yasmine Hamdan είναι πολύ περισσότερα από μια αληθινά πανέμορφη γυναίκα. Πολίτης του κόσμου, είδωλο της αραβικής underground κουλτούρας, χαρισματική περφόρμερ και σύζυγος του περίφημου παλαιστίνιου σκηνοθέτη Ελία Σουλειμάν, η ξεχωριστή Λιβανέζα τραγουδίστρια είχε την ευγένεια να δεχτεί, λόγω παλιάς γνωριμίας, τον ανταποκριτή της Popaganda στο σπίτι της στο Παρίσι – και να τον μαγέψει ακόμα μια φορά.
Yasmine, να που επιτέλους έρχεσαι να παίξεις στην Αθήνα! Πρώτη φορά, αν εξαιρέσουμε τη συμμετοχή σου στο Resistance Festival τον περασμένο Ιούνιο. Το ονειρευόμουν από χρόνια, από τότε που γνωριστήκαμε στο Φεστιβάλ της Αβινιόν. Πότε ήταν, το 2009; Ναι, το 2009. Ήταν και δικό μου όνειρο! Ξέρεις πως έχω ζήσει στην Αθήνα, κι έκτοτε έχω ξαναέρθει μόνο μια φορά; Ζούσα εκεί το 1989, ή μήπως ήταν το 1988; Ήμουν παιδί, όμως στ’ αλήθεια με σημάδεψε. Θα μπορούσε να έχει γίνει η πατρίδα μου αν οι γονείς μου δεν αποφάσιζαν να φύγουν, γιατί κάποια στιγμή ένιωθα την Ελλάδα σαν σπίτι μου. Όμως μετά φύγαμε.
Να λοιπόν μια καλή ερώτηση: Πού νιώθεις σπίτι σου; Δεν ξέρω. Δεν κάνω πια στον εαυτό μου αυτή την ερώτηση. Γιατί δεν είναι εύκολη ερώτηση. Είναι ένας όρος που δεν τον καταλαβαίνω. Δεν έζησα σε ένα μέρος, ούτε είχα ποτέ ως κέντρο μου το ίδιο πράγμα, πολιτιστικά ή με άλλο τρόπο. Δεν το έχω αυτό. Τώρα το σπίτι μου είναι αυτό το διαμέρισμα όπου βρίσκεσαι κι εσύ. Και λιγάκι κάποια μέρη. Μπορεί να είναι ένας δρόμος, κάποια μέρη, κάποιες μυρωδιές, κάποιες μουσικές, βιβλία, άνθρωποι… Αυτά είναι το σπίτι μου. Όχι όμως μια χώρα. Παρ’ όλα αυτά, νιώθω, κατά κάποιο τρόπο, σαν σπίτι μου τη Γαλλία, γιατί ζω στη Γαλλία, και ακόμα λίγο σπίτι μου και στο Λίβανο. Αυτά είναι δύο μέρη όπου μπορώ να βρίσκομαι., Γιατί δεν θα μπορούσα να βρίσκομαι σε ένα μέρος όπου δεν μπορώ να νιώσω στο σπίτι μου κι όπου δεν θα μπορούσα να ζήσω.
Σε πόσες χώρες έχεις ζήσει, και τι συνέβη σε κάθε μια από αυτές; Ω Θεέ μου! Τι συνέβη… Ρώτα τους γονείς μου! Ρώτα τον πόλεμο του Λιβάνου! Γεννήθηκα μέσα στον εμφύλιο πόλεμο. Το ταξίδι μας δεν είναι ξεκάθαρο χρονολογικά στο κεφάλι μου. Ακόμα και η μητέρα μου κάποια στιγμή τα ξέχασε. Ξέρω πως τα πρώτα δύο-τρία μου χρόνια ήμουν ανάμεσα στο Λίβανο και του Αλ-Αΐν, που είναι σχεδόν στην έρημο στα Εμιράτα, γιατί ο πατέρας μου είναι πολιτικός μηχανικός κι έχτιζε μια γέφυρα εκεί για μια πόλη που ακόμη δεν υπήρχε. Ελάχιστοι άνθρωποι ζούσαν εκεί, κυρίως Βεδουίνοι, κι οι άνθρωποι που δούλευαν στο έργο, στη γέφυρα. Μετά πήγαμε στη Βηρυτό και ζούσαμε εκεί, όμως αναγκαστήκαμε να φύγουμε για διάφορους λόγους – τον πόλεμο, την εισβολή των ισραηλινών – και πήγαμε στο Άμπου Ντάμπι, όπου ζήσαμε σχεδόν έξι χρόνια. Μετά η μητέρα μου έπαθε νευρικό κλονισμό γιατί δεν άντεχε άλλο να ζει σε αυτή τη χώρα. Ο πατέρας μου όμως έπρεπε να μείνει στο Άμπου Ντάμπι λόγω της δουλειάς του. Πήγαμε λοιπόν να ζήσουμε στην Ελλάδα, γιατί ο θείος μου είναι παντρεμένος με Ελληνίδα κι έτσι είχαμε οικογένεια εκεί. Ζήσαμε λοιπόν στο Παλαιό Φάληρο. Και πήγαινα στο Γαλλοελληνικό Σχολείο στο Παλαιό Ψυχικό. Ήταν υπέροχα! Μετά την Ελλάδα πήγαμε στο Κουβέιτ, όπου έμεινα δύο χρόνια, αλλά έγινε η ιρακινή εισβολή κι έτσι φύγαμε και πήγαμε πίσω στη Βηρυτό, ήταν το τέλος του πολέμου, και μείναμε εκεί δώδεκα χρόνια, μέχρι που αποφάσισα να ζήσω μόνη μου, κι έτσι έφυγα και ήρθα στο Παρίσι. Τελευταία βέβαια ταξιδεύω πολύ κι έτσι δεν ξέρω αν ζω ακριβώς στο Παρίσι, όμως η βάση μου είναι εκεί. Είμαι διασκορπισμένη σε πολλά μέρη…
Δεν ξέρω αν το έχεις συνειδητοποιήσει, αλλά πάντως έχεις κάποιου είδους άστρο. Ό, τι κάνεις μουσικά, γίνεται κάπου θρυλικό. Θεέ μου!
Οι Soapkills υπήρξαν ρηξικέλευθο συγκρότημα όταν ξεκίνησαν. Ακόμα ψάχνω κάποια CD σας… Θα σου τα δώσω εγώ! Σου το υπόσχομαι!
Όταν κάνατε αυτά που κάνατε, είχες συνείδηση πως ήταν πρωτοποριακά; Δεν νομίζω πως είχα αυτό τον όρο στο μυαλό μου, αν ήταν τόσο ξεκάθαρο, όμως πραγματικά ένιωθα ότι έκανα κάτι σημαντικό. Δεν το λέω από αυτοπεποίθηση. Εννοώ πολιτικά και κοινωνικά, ως πράξη ακτιβισμού, ως θέση. Στο μυαλό μου δεν υπήρχαν διαχωρισμοί, και τραγουδούσα αραβικά, όπως ήθελα, πάνω σε μουσική trip hop, ή σε μουσική αφηρημένη και αποδομημένη. Εμένα μου φαινόταν φυσιολογικό αυτό. Εκείνη την εποχή, μου φαινόταν σημαντικό απλώς να συνεχίσω. Είχα μια διαίσθηση πως ήταν σημαντικό, πως υπήρχε μια στάση που έπρεπε να τηρήσουμε. Πως υπήρχαν πόρτες που έπρεπε να ανοιχτούν και ταμπού που έπρεπε να καταρρίψουμε, να αντιμετωπίσουμε. Κι αυτό έχει επίσης να κάνει και με την κρίση ταυτότητας που είχα, γιατί όταν επέστρεψα στο Λίβανο δεν τον ένιωθα, όπως έλεγες, σαν σπίτι μου, καθόλου. Για μένα λοιπόν, που ανήκω στη μεταπολεμική γενιά και βρίσκομαι σε μια θέση όπου δεν είχαμε καθόλου δική μας φωνή, ως νέοι, ως teenagers, κι έπρεπε να ζήσουμε σε αυτή την απίστευτα όμορφη, αλλά μισοκατεστραμμένη πόλη, κι αυτό για μένα έθετε πολλά υπαρξιακά και άλλα ερωτήματα. Νομίζω λοιπόν πως μέσα από τη μουσική έβρισκα κάποιες απαντήσεις, και αρπάχτηκα από αυτή, κι από τη φωνή μου, υπήρχε κάτι επιτακτικό και ζωτικό σε αυτό, χωρίς να υπάρχει κανένα πλάνο μέσα στο μυαλό μου.
Δημιουργήσαμε τους Soapkills σε ένα μέρος όπου η λέξη underground δεν σήμαινε απολύτως τίποτα! Μιλάμε για ένα τόπο όπου κάποιες φορές ένιωθα σαν εξωγήινη! Υπήρχαν όμως πολλοί εξωγήινοι σε αυτή την πόλη, και πολλοί νέοι άνθρωποι που ταυτίζονταν μαζί μας. Ήταν απίστευτα αναζωογονητικό ότι σε αυτή τη μισοκατεστραμμένη πόλη, κάτι γεμάτο ελπίδα, ένιωθες πως μπορούσαν να συμβούν τόσα πράγματα. Τίποτα βέβαια δεν ήταν έτοιμο. Αυτό όμως το ξεκίνημα των πραγμάτων είναι πολύ συναρπαστικό. Έχεις απόλυτη ελευθερία και αυτοσχεδιάζεις! Παρόλο που το underground ήταν πολύ δύσκολο. Δεν είχαμε καν μουσικούς γα να παίξουν μαζί μας ή ηχητικά συστήματα για να δουλέψουμε ή μηχανικούς ήχου για να μας ηχογραφήσουν ή αίθουσες για να παίξουμε! Όλα ήταν περίπλοκα, κι αυτό ήταν αληθινά συναρπαστικό. Είχα λοιπόν αυτή τη σύλληψη, να θέλω να κάνω πράγματα μόνη μου έτσι όπως ήθελα να τα κάνω, χωρίς να παρεμβαίνει κανένας θεσμός και καμία εξουσία. Όχι ως αναρχική, απλώς αυτή ήταν η θέση που έπαιρνα. Έτσι ξεκίνησα λοιπόν, αλλά κι έτσι συνέχισα με το συγκρότημα. Κι όταν έφυγα από τη Βηρυτό, θέλησα να απαλλαγώ από όλους τους κώδικες. Και ξέρεις, όταν ζεις σε ένα μέρος και βλέπεις διαρκώς τους ίδιους ανθρώπους, και είναι μικρό, είναι όμορφα, αλλά αυτό μπορεί να σου γίνει και βάρος, γιατί μπορεί να χάσεις την ελευθερία σου. Είχα λοιπόν ανάγκη να κάνω άλλα πράγματα, και να βγω από τη ζώνη τα ασφάλειάς μου και να δοκιμάσω πράγματα, αλλά και να σπάσω τα ταμπού, γιατί πάντα ένιωθα ότι η αραβική είναι διεθνής, οικουμενική και συναισθηματική γλώσσα και μουσική, και μπορεί να περάσει παντού. Νομίζω πως αν φτάνει σε σένα το συναίσθημα, δεν χρειάζεται να ξέρεις για τι πράγμα μιλάω. Πάντοτε έψαχνα στο δρόμο μου να βρω συμμάχους, κι όταν ήρθα στη Γαλλία, άρχισα ένα πρότζεκτ με τον Mirwais, ο οποίος μόλις είχε τελειώσει ένα άλμπουμ της Madonna, και κάναμε το Arabology κάτω από το όνομα YAS…
Ακόμα ένα μυθικό άλμπουμ! Ναι, ήταν υπέροχα! Ξέρεις, για μένα όλο αυτό ήταν ένα μυστήριο, δεν ήξερα τίποτα γι αυτούς τους κώδικες, γιατί η electropop είναι πολύ κωδικοποιημένη, κι οι παραγωγοί που δούλευα μαζί τους παίζουν με συγκεκριμένους τρόπους. Κι έτσι άρχισα να ανακαλύπτω νέους και διαφορετικούς ήχους, διαφορετικές υφές και συναισθήματα που μου άνοιξαν τα μάτια. Πράγματα πολύ διαφορετικά από εκείνα που έκανα εγώ παλιότερα. Ήταν πολύ ενδιαφέρον, αλλά μετά το 2009 ένιωσα την ανάγκη να επιστρέψω σε αυτό που ήμουν εγώ ως καλλιτέχνης. Κι επίσης είχα την επιθυμία να κάνω κάτι απλό. Τελικά δεν είναι απλό αυτό που έκανα, αλλά το αποτέλεσμα είναι μια ισορροπία ανάμεσα στα όργανα, και τελικά το ηχητικό περιβάλλον δεν είναι ρωμαλέο, δεν έχει βαριά παραγωγή, δεν είναι ρυθμικό με διάφορα πράγματα να μπαινοβγαίνουν. Ήθελα να επιστρέψω σε κάτι πιο προσωπικό και εύθραυστο.
Ναι. Δεν είναι απλό, αλλά είναι ευθύ. Πράγματι. Είναι πολύ σύνθετο, αλλά το τελικό αποτέλεσμα είναι προσιτό για την καρδιά σου αν έχεις αυτή την ευαισθησία. Αυτό εννοώ απλό. Ναι, είναι ευθύ, όπως το είπες, οργανικό, ακατέργαστο. Άρχισα λοιπόν να φτιάχνω τα demos μου, και μετά άρχισα να δουλεύω το άλμπουμ με τον Marc Collin. Υπήρχε άμεση επικοινωνία μεταξύ μας, με εμπιστεύτηκε, εμπνεόταν κι αντιδρούσε σε αυτά που του έδειχνα, με άφησε να καθοδηγήσω το πρότζεκτ, αλλά έβαλε πολλά σπουδαία πράγματα σε αυτό. Αυτό ήταν τέλειο για μένα, γιατί είχα ανάγκη να δοκιμαστώ σε κάποιους τομείς, και σε αυτό το πρότζεκτ αφέθηκα στις εμμονές μου για την κάθε λεπτομέρεια. Κι έμαθα πολλά! Ήταν σημαντικό που είχα τον έλεγχο, γιατί παλαιότερα είχα δουλέψει με ανθρώπους που μου έδιναν κάποιο χώρο κι υπήρχε συνεργασία, όμως εδώ πραγματικά δούλεψα σε μια ελεύθερη ζώνη στις ηχογραφήσεις. Το διασκέδασα!
Μίλησες προηγουμένως για υπαρξιακά ερωτήματα. Αν δεν τα είχαμε, θα μπαίναμε στον κόπο να γίνουμε καλλιτέχνες; Δεν νομίζω πως πρέπει να είσαι καλλιτέχνης για να έχεις υπαρξιακά ερωτήματα. Ως καλλιτέχνης έχω επίγνωση της ζωής, αλλά και επίγνωση του θανάτου, και πραγμάτων όπως η ανθρωπιά και το αίσθημα δικαίου και η ηθική. Κι αυτό είναι κομμάτι του ταξιδιού μου. Ίσως να μην γράφω ευθέως πολιτικά τραγούδια, αν και με ένα τρόπο όλα μου τα τραγούδια είναι πολιτικά σε ένα στρώμα τους. Είναι κάτι που έχει να κάνει με τις ιδέες μου και την ουτοπία μου για τη ζωή. Έχω πολλά όνειρα, αν και ξέρω πως ίσως είναι αφελή. Είναι σημαντικό για μένα να είμαι αφελής, γιατί αυτό μου δίνει ελπίδα και πόρους, με κάνει καλύτερο άνθρωπο. Τα υπαρξιακά ερωτήματα είναι σημαντικά γιατί σε κάνουν πιο ταπεινό, σε κάνουν να συνειδητοποιείς την ανθρώπινη κατάσταση, το θάνατο. Κι ότι είμαστε όλοι μαζί σε αυτό, αλλά πως είσαι και μόνος με τον εαυτό σου. Για μένα είναι σημαντική πηγή έμπνευσης, γιατί με φέρνουν πιο κοντά στην καρδιά μου και τη μελαγχολία μου, σε κάτι τρυφερό μέσα μου. Και μου αρέσει ο καλλιτέχνης να είναι εύθραυστος. Το βρίσκω γενναίο να το δείχνει αυτό, κι αληθινό, γιατί όλοι είμαστε εύθραυστοι με κάποιο τρόπο.
Το ξέρω. Ενώ ποτέ στο παρελθόν δεν έχουμε μιλήσει για τέτοια πράγματα, αυτό μου δείχνει η μουσική σου. Άλλωστε η αισθητική κι η ηθική δεν ταυτίζονται τελικά; Ναι, το πιστεύω απόλυτα. Ως καλλιτέχνης έχεις μια φωνή κι είσαι πάντοτε υπεύθυνος γι αυτό που λες. Φυσικά, όταν κάνεις επιλογές, έρχεσαι πάντοτε αντιμέτωπος με κάποιο συμβιβασμό. Κι εδώ εξαρτάται από το σε ποιο βαθμό θα το κάνεις. Ξέρεις, ακόμα και με τον εαυτό σου, συνεχώς διαπραγματεύεσαι. Και συνήθως είσαι ο πρώτος που θα πεις ψέματα στον εαυτό σου! Κι αυτό ισχύει παντού, και αντανακλάται και στην τέχνη σου, σε πολλά πράγματα. Έχει να κάνει με την εντιμότητα σου, αλλά και με την ικανότητά σου να βγεις από τα μικροπροβλήματα και τις μικροχαρές σου, τους εγωισμούς σου. Φυσικά δεν είσαι πάντα αυτό που θα ήθελες να είσαι, όπως βλέπεις τον εαυτό σου ρομαντικά. Ο καθένας όμως κάνει τις επιλογές του, ανάλογα με τον πνευματικό του χώρο.
Ίσως το πρόβλημα είναι πως όταν ο εαυτός μας μάς λέει ψέματα, έχουμε την τάση να τον πιστεύουμε. Ναι, αλλά είναι ανθρώπινο, ξέρεις. Δουλεύεις πάνω στον εαυτό σου, κι αν το κάνεις σωστά, με τα κατάλληλα εργαλεία, φτάνεις σε ένα σημείο όπου τον γνωρίζεις λίγο καλύτερα. Αλλά το να αλλάξεις ακόμα κι ένα μικροπράγμα σε σένα, που θα σου ανοίξει μια πόρτα, είναι πολύ δύσκολο. Κάποιες φορές με ρωτάνε «Τι πιστεύεις για την Αραβική Άνοιξη; Άλλαξε τα πράγματα;», και σκέφτομαι πως είναι παράλογο, δεν μπορεί να γίνει τόσο γρήγορα. Εδώ προσπαθείς να αλλάξεις κάτι στον εαυτό σου ή στη μάνα σου, και σου παίρνει 15-20 χρόνια και κάποιες φορές είναι αδύνατον, κι εδώ μιλάμε για πληθυσμούς εκατομμυρίων! Είναι δύσκολο, αλλά μπορούν να σε βοηθήσουν τα βιβλία, οι καλλιτέχνες, η φιλοσοφία, η μουσική. Αλλά κι η χαρά, τα παιδιά κάποιες φορές, η φιλία, η αγάπη…
Στην επόμενη σελίδα: Πόσο την έχει επηρεάσει το ότι γεννήθηκε μέσα στον πόλεμο;
