Το #MeToo έχει κοπάσει και το φεμινιστικό κίνημα στην Ελλάδα δεν προλαβαίνει να μετράει απώλειες. Η 11η γυναικοκτονία -από αυτές που έχουν πάρει το φως της δημοσιότητας- είναι γεγονός και όλα δείχνουν πως μέχρι να τελειώσει η χρονιά, θα μετρήσουμε, δυστυχώς, κι άλλες. Με τόσα λίτρα γυναικείο αίμα να χάνεται, γιατί η πατριαρχία δεν μπορεί να φανταστεί πως η γυναίκα δεν είναι κτήμα κανενός, ο θυμός και η οργή είναι πλέον μόνιμα συναισθήματα, που μπορεί να μυρίσεις από απόσταση.
Μέσα σε αυτό το κλίμα, θυμήθηκα το μικρό, μωβ βιβλίο με τα κίτρινα γράμματα που φωνάζει από το εξώφυλλο: «Μισώ τους άντρες». Το διάβασα μονομιάς, ένιωσα ότι αντικατοπτρίζει τα συναισθήματα και τις εμπειρίες πολλών γυναικών και αμέσως έψαξα να βρω τη συγγραφέα. Ίσως η φωνή της να δώσει μια άλλη οπτική πάνω στη βία της πατριαρχίας, τις γυναικοκτονίες και ίσως προτείνει κάτι που ακούγεται απρόσμενα επιθετικό, αλλά πριν το απορρίψεις, διάβασε πρώτα τι έχει να πει η ίδια η Pauline Harmange.
Μια μερίδα κόσμου λάτρεψε το βιβλίο, ταυτίστηκε μαζί του και ισχυρίζεται ότι είναι must-read, υποστηρίζοντας ότι κυρίως άντρες πρέπει να διαβάσουν το βιβλίο για να μπουν στα παπούτσια των γυναικών και να δουν τα πράγματα από την άλλη πλευρά. Υπάρχουν, βέβαια, κι αυτοί που το βλέπουν ως απειλή στο σύστημα κυριαρχίας τους και δεν δέχονται να ακούσουν ούτε τις βασικές ιδέες φεμινισμού, πάνω στις οποίες στηρίζεται. Δείχνει αυτό το βιβλίο ένα δρόμο μακριά από την καταπίεση; Είναι ένας τρόπος αντίστασης και αλληλεγγύης ή απλά αντιδραστικό;
Είναι ένα προβοκατόρικο βιβλίο με ιδέες που μπορεί να ενοχλήσουν πολλά αυτιά, να ταρακουνήσουν άλλα και να ανακουφίσουν, επίσης, πολύ περισσότερα. Η Pauline Harmange μιλάει στην Popaganda κι εξηγεί τι εννοεί όταν λέει «Μισώ τους άντρες».
Pauline, ας πιάσουμε τα πράγματα από την αρχή. Γιατί μισείς τους άντρες; Ήθελα να εξερευνήσω την ιδέα ότι οι γυναίκες έχουν λόγους, και μάλιστα πολύ καλούς, για να μισούν τους άντρες. Γιατί το να είσαι “man-hater” συχνά χρησιμοποιείται ως προσβολή απέναντι στους φεμινιστές και τις φεμινίστριες, ακόμη κι όταν δεν εκφράζουν απολύτως κανένα ίχνος μίσους απέναντι στους άντρες. Οπότε, αναλογιζόμουν για όλο αυτό. Γιατί δεν θα έπρεπε να μισούμε τους άντρες; Τα γεγονότα έχουν ως εξής: οι άντρες είναι υπεύθυνοι για τη συντριπτική πλειοψηφία των εμπειριών σεξουαλικής κακοποίησης προς τις γυναίκες. Δεν δείχνουν κανενός είδους ενδιαφέρον να αντιμετωπίσουν το πρόβλημα. Ο σεξισμός, ο μισογυνισμός και η σεξουαλική βία μέχρι και σήμερα θεωρούνται προβλήματα των γυναικών. Οι γυναίκες σκέφτονται για αυτά τα προβλήματα, διαφωνούν για αυτά, παράγουν αμέτρητες σκέψεις και συλλογισμούς πάνω σ’ αυτά. Οι άντρες έχουν την πολυτέλεια να σκέφτονται για άλλα πράγματα και ποτέ να μην κάνουν αυτά τα προβλήματα δικά τους.
Γιατί χρησιμοποίησες τη λέξη «μισώ»; Γιατί όχι μια άλλη λέξη; Στα γαλλικά, χρησιμοποίησα τη λέξη “détester” (απεχθάνομαι), η οποία κατά τη γνώμη μου είναι πιο ήπια από το μισώ. Το μίσος φέρνει στο νου μια ιδέα έμφυτης βίας, μια επιθυμία να εξοντώσεις, να καταστρέψεις. Πρέπει να πω ότι δεν το σκεφτόμουν όταν έγραφα αυτό το κείμενο και φυσικά δεν θέλω να κάνω κάθε άντρα στη γη να εξαφανιστεί για πάντα. Αλλά θέλω πάρα πολύ κάθε άντρα να καταστρέψει μέσα στον εαυτό του αυτό που τον κάνει «άντρα» σε σχέση με όσα η κοινωνία θεωρεί «αντρικά» ή «αρρενωπά» και «βαρβάτα». Έχοντας πει αυτό, θέλω να ξεκαθαρίσω ότι το να είσαι μίσανδρη σημαίνει το να έχεις αρνητικά συναισθήματα απέναντι στους άντρες, είτε αυτά είναι ο φόβος, η περιφρόνηση κι η αδιαφορία ή ξεκάθαρη επιθετικότητα.
Τι είναι μια «γυναίκα» στην πατριαρχική μας κοινωνία; Είναι ένα πολύ μικρό κουτί μέσα στο οποίο είναι δύσκολο να χωρέσεις.
Γράφεις σε ένα σημείο στο βιβλίο σου ότι «Πρόκειται για μια κατάσταση που δεν μας κάνει να νιώθουμε πικρία ή μοναξιά, αντίθετα με ό,τι η πατριαρχία θέλει να πιστεύουμε. Θεωρώ ότι το να απεχθάνεσαι τους άντρες μπορεί να ανοίξει πόρτες στο να αγαπήσουμε τις γυναίκες (και τις εαυτές μας), με κάθε μορφή». Μπορείς να μας εξηγήσεις πως αυτό μπορεί να καταστεί δυνατό; Είναι εύκολο να κάνουμε τις γυναίκες να πιστεύουν ότι το να μισούμε τους άντρες θα έχει ως αποτέλεσμα να είναι μόνες τους και δυστυχισμένες. Αυτό μας λένε, για να μας φοβίσουν, από την αρχή του χρόνου. Αλλά όταν συνειδητοποιείς ότι δεν χρειάζεσαι τους άντρες στη ζωή σου, ότι η παρουσία τους και η γνώμη τους δεν έχει καμία επιρροή πάνω σου, τότε μπορεί να είσαι πραγματικά ελεύθερη από τις προσδοκίες της πατριαρχίας. Τι είναι μια «γυναίκα» στην πατριαρχική μας κοινωνία; Είναι ένα πολύ μικρό κουτί, μέσα στο οποίο είναι δύσκολο να χωρέσεις. Όταν δεν σε αφορούν οι απόψεις των αντρών, μπορείς να δεις ότι άλλες γυναίκες, ακόμη κι εσύ η ίδια, είστε καλύτερες στις συμβουλές, στην παρέα και καλύτερες συνοδοιπόροι για μια ζωή.
Τι απαντάς σε όσους σε κατηγορούν για ρητορική μίσους; Συνήθως, δεν ασχολούμαι, αλλά αν πρέπει να τους απαντήσω: το μίσος μπορεί να είναι αληθινό και να κάνει πραγματικό κακό, όταν είναι ευρέως αποδεκτό, ή ακόμη και επιβαλλόμενο, από το σύστημα. Κανένας που είναι στα σωστά του δεν μπορεί να πει ότι το να μισείς τους άντρες είναι κάτι που πρεσβεύει το σύστημα. Οι -λευκοί, cisgender, ετεροφυλόφιλοι- άντρες δεν υποφέρουν από διακρίσεις. Ο κόσμος έχει φτιαχτεί για αυτούς και με βάση αυτούς. Όταν λένε ότι το βιβλίο μου εμπεριέχει «ρητορική μίσους», απλά δεν θέλουν να ασχοληθούν με τον θυμό των γυναικών. Πάντα δανειζόμουν τη φράση του Malcolm X, όταν έλεγε: «Αυτό που δεν μισείς, τελικά το ανέχεσαι». Μιλούσε για το μίσος απέναντι στο σύστημα (και προς όσους επωφελούνταν από αυτό), κάτι που πλήγωσε τον ίδιο και τους ανθρώπους του.
Πάντα δανειζόμουν τη φράση του Malcolm X, όταν έλεγε: «Αυτό που δεν μισείς, τελικά το ανέχεσαι».
Πώς κρίνεις τώρα την απειλή από κυβερνητικό αξιωματούχο να λάβει τη νομική οδό, ώστε να απαγορεύσει το βιβλίο σου; Εκ των υστέρων, ήταν μια γελοία κίνηση και απέτυχε με τον πιο μεγαλειώδη τρόπο. Το βρίσκω πολύ συναρπαστικό ότι ένας άντρας χρησιμοποίησε τον δημόσιο τίτλο του για να εκφοβίσει έναν μικρό εκδοτικό οίκο, ώστε να καταστρέψουν τη δουλειά μιας γυναίκας. Όταν κάνεις μια περίληψη των όσων έγιναν σε αυτήν την απλή πρόταση, δεν γίνεται να μην δεις πόσο μισογυνικό ήταν αυτό, πόσο χαρακτηριστικό δείγμα βαρβατίλας είναι, επίσης. Δηλαδή, όταν ένας μεγαλύτερος εκδοτικός επανεξέδωσε το βιβλίο, τότε προσπάθησε πάλι αυτός ο άντρας να τους εκφοβίσει; Όχι, γιατί δεν είχε να κάνει με τη δικαιοσύνη, είχε να κάνει με την εξουσία, την εξουσία που είχε πάνω σε μία μικρή δομή.
Γιατί μέχρι σήμερα δεν είχαμε κάποια απαγόρευση προς άντρες που γράφουν μισογυνικές απόψεις; Γιατί ποτέ κανείς δε νοιάζεται για το μισογυνισμό, ποτέ κανείς δεν νοιάστηκε. Συγγραφείς και δοκιμιογράφοι και πολέμιοι μπορούν να πουν τα χειρότερα πράγματα για τις γυναίκες, στην τηλεόραση, στα βιβλία, διαδικτυακά και τίποτα δεν συμβαίνει, πέρα από μια σχετική δημόσια κατακραυγή. Θυμάμαι όταν ο Finkielkraut, ένας Γάλλος πολέμιος, είχε πει στην τηλεόραση: «Βιάστε, βιάστε, βιάστε! Λέω στους άντρες: βιάστε γυναίκες! Εγώ βιάζω τη δική μου κάθε νύχτα!». Μετά, προσποιούνταν ότι αστειεύονταν. Υπήρξε μια κατακραυγή, αλλά αυτός ο άντρας δεν ήρθε αντιμέτωπος με καμία συνέπεια.
Δεν θέλω να μου επιτραπεί να είμαι ίση με τους άντρες: Μισώ κάθε τι που κάνει έναν άντρα αυτό που είναι.
Υπάρχει μια τεράστια δημόσια συζήτηση ότι δήθεν οι φεμινίστριες μισούν τους άντρες, κάτι που δεν έχει καμία βάση. Πιστεύεις ότι το βιβλίο σου μπορεί να βοηθήσει την κοινωνία να κινηθεί προς τη σωστή πλευρά της ιστορίας ή πρόκειται να μεγαλώσει την απόσταση μεταξύ των φύλων; Λατρεύω το ότι ακόμη πρέπει να τους καθησυχάζουμε όλους ότι παλεύουμε για την έμφυλη ισότητα. Ξέρεις κάτι; Εγώ δεν πολεμάω για την ισότητα των φύλων. Δεν θέλω να μου επιτραπεί να είμαι ίση με τους άντρες: Μισώ κάθε τι που κάνει έναν άντρα αυτό που είναι. Πολεμάω για το τέλος της πατριαρχίας. Και είμαι πεπεισμένη -όπως πολλές άλλες φεμινίστριες- ότι η πατριαρχία δεν μπορεί να τελειώσει όσο οι άντρες δεν θέλουν να παραιτηθούν από αυτήν τη συγκεκριμένη ιδέα για την αρρενωπότητα. Η απόσταση ανάμεσα στα φύλα υπάρχει κι αν οι άντρες δεν θέλουν να διανύσουν αυτήν την απόσταση, ακόμη κι αν είναι τρομακτική η διαδρομή, ακόμη κι αν η προσγείωση πονέσει, δεν τους θέλω στο πλευρό μου.
Τι είναι ο θυμός για τον φεμινισμό; Γιατί δεν ήταν ποτέ αποδεκτό συναίσθημα για τις γυναίκες; Ο θυμός είναι ένα πολύ σημαντικό συναίσθημα. Μας λέει τι είναι η αδικία, πότε δεν μας σέβονται. Ο θυμός είναι επίσης ένα πολύ σημαντικό στοιχείο του ακτιβισμού. Πώς μπορείς να παλέψεις ενάντια σε κάτι που δεν σε θυμώνει; Λένε στις γυναίκες ότι ο θυμός δεν είναι αποδεκτό συναίσθημα, γιατί αυτό θα τις ενεργοποιούσε, ώστε να επαναστατήσουν. Δεν μπορούμε να προκαλέσουμε κάτι τέτοιο, σωστά; Ο θυμός είναι μια κίνηση μπροστά, από τη στιγμή που μπορείς να το βάλεις σε λέξεις και να το κατευθύνεις, έχεις πολλή περισσότερη ενέργεια για να παλέψεις. Για ‘μένα, σήμαινε το να γίνω ακτιβίστρια σε μια φεμινιστική μη-κερδοσκοπική οργάνωση. Για άλλες γυναίκες, μπορεί να σημαίνει πολλά και διαφορετικά πράγματα.
Λένε στις γυναίκες ότι ο θυμός δεν είναι αποδεκτό συναίσθημα, γιατί αυτό θα τις ενεργοποιούσε, ώστε να επαναστατήσουν.
Μιλάς στο βιβλίο σου και για το οξύμωρο σχήμα του να είσαι παντρεμένη με έναν άντρα και να γράφεις ότι απεχθάνεσαι τους άντρες. Πώς το αντιμετωπίζεις; Ούσα bisexual, έχω έλθει στο συμπέρασμα ότι ερωτεύομαι ένα άτομο κι αυτό το άτομο τυχαίνει να είναι άντρας και μερικές φορές, αυτό φαίνεται στη συμπεριφορά του. Το να γράφω για την απέχθεια απέναντι στους άντρες και να μιλώ για τη δουλειά μου μαζί του ήταν, στην πραγματικότητα, πολύ διασκεδαστική, γιατί συμφωνεί ολόψυχα με όσα έγραψα και γελάσαμε πολύ καθ’ όλη την διάρκεια. Δεν θα μπορούσα να είμαι με κάποιον που δεν καταλαβαίνει γιατί οι γυναίκες μπορεί να μισούν τους άντρες, αλλά αυτή η κατανόηση που έχουμε μεταξύ μας προέρχεται κι από το γεγονός ότι ενηλικιωθήκαμε μαζί.
Τελευταία, όλο και περισσότερες γυναίκες εκφράζουν την αγανάκτησή τους όσον αφορά το γεγονός ότι ελκύονται σεξουαλικά από άντρες, αλλά έχουν αγανακτήσει με τις καταπιεστικές, παραβιαστικές και κακοποιητικές συμπεριφορές τους, κάτι που μπορεί να κυμαίνεται από το ότι δεν επικοινωνούν τα συναισθήματά τους, μέχρι την έμφυλη βία και τη γυναικοκτονία. Πώς αλλάζει μια τέτοια κατάσταση; Πιστεύω ότι είναι πολύ ξεκάθαρο ότι ο μόνος τρόπος για να αλλάξει η αγανάκτησή μας απέναντι στους άντρες είναι να αλλάξουν… οι άντρες. Στο βιβλίο μου, μιλώ λίγο για την αποχή από το σεξ, ένα κεφάλαιο που έγραψα σκεπτόμενη τις πολλές γυναίκες στη ζωή μου που είναι παντελώς ευτυχισμένες που δεν έχουν καμία σχέση με άντρες. Η αποχή από το σεξ μπορεί να είναι μόνιμη ή ένα βήμα πριν να γνωρίσεις κάποιον που πραγματικά αξίζει τον κόπο. Ξέρω ότι δεν είναι τόσο εύκολο, αισθανόμαστε μοναξιά και το καταλαβαίνω αυτό. Οι ριζοσπαστικές λεσβίες πρεσβεύουν τη δυνατότητα να επιλέγουμε να αγαπάμε γυναίκες, κάτι που αξίζει να αναλογιστούμε, ακόμη κι αν δεν είναι για όλους. Οι γυναίκες, επίσης, μπορούν να επιλέξουν να αλλάξουν τους άντρες, να γίνουν οι δασκάλες τους, αλλά, για να είμαι ειλικρινής, είναι τρομερή η δουλειά που χρειάζεται.
Πιστεύω ότι είναι πολύ ξεκάθαρο ότι ο μόνος τρόπος για να αλλάξει η αγανάκτησή μας απέναντι στους άντρες είναι να αλλάξουν… οι άντρες.
Γιατί είναι όλη η συναισθηματική εργασία ευθύνη των γυναικών; Δεν θα έπρεπε να μη γέρνει η ζυγαριά; Τα κορίτσια εκπαιδεύονται από πολύ μικρά να νοιάζονται για τους άλλους. Τα αγόρια μαθαίνουν ότι το νοιάξιμο είναι για τα κορίτσια κι ότι το να συμπεριφέρεσαι σαν κορίτσι είναι ντροπιαστικό. Μεγαλώνοντας, οι αποκλίσεις μεγαλώνουν και χειροτερεύουν. Εμείς ερχόμαστε περισσότερο σε επαφή με τα συναισθήματά μας και οι άντρες τα αποκλείουν εντελώς. Χρειάζεται να γίνει τεράστια δουλειά, στην παιδική ηλικία, όχι μόνο από γονείς, αλλά οπουδήποτε τα νέα παιδιά κοινωνικοποιούνται. Πρέπει να σταματήσουμε να προσποιούμαστε ότι το να νοιάζεσαι είναι ηλίθιο και υποτιμητικό, γιατί, στην πραγματικότητα, είναι αυτό που κάνει την κοινωνία πιο ανεκτή.
Πόσο σημαντικές είναι οι γυναικείες φιλίες και η αλληλεγγύη μεταξύ των γυναικών, σε έναν κόσμο που οι άντρες κρίνουν τις συναντήσεις γυναικών, είτε αυτές αφορούν ένα χόμπυ, είτε αποτελούν μια φεμινιστική συλλογικότητα; Οι άντρες και η πατριαρχία έχουν θριαμβεύσει, γιατί μας χωρίζουν. Οι μητέρες που κάθονται στο σπίτι, μη έχοντας αρκετό χρόνο ή ενέργεια να βρεθούν με άλλες γυναίκες, βολεύονται με κοινότυπες δουλειές στο σπίτι, ώστε να εξασφαλίσουν ότι τα παιδιά και η κεφαλή της οικογενείας είναι ευτυχισμένοι και ταϊσμένοι. Μέχρι και σήμερα, η πατριαρχία λ α τ ρ ε ύ ε ι να στρέφει τη μία γυναίκα εναντίον της άλλης, γιατί υπάρχει ο φόβος ότι θα αποφασιστεί κάτι και οι άντρες δεν θα είναι στο δωμάτιο, όπως θα έπρεπε. Οι γυναικείες φιλίες και η αδελφότητα είναι απίστευτα κρίσιμες στη φεμινιστική επανάσταση που θέλουμε να δούμε σ’ αυτόν τον κόσμο.
Πρέπει να σταματήσουμε να προσποιούμαστε ότι το να νοιάζεσαι είναι ηλίθιο και υποτιμητικό, γιατί, στην πραγματικότητα, είναι αυτό που κάνει την κοινωνία πιο ανεκτή.
Φαντάζομαι ότι ένα βιβλίο σαν το δικό σου θα έδωσε το έδαφος σε πολύ κόσμο να σου στείλει τα σχόλιά του, θετικά ή αρνητικά. Θα ήθελες να μοιραστείς κάποιο από αυτά μαζί μας; Έχω λάβει αποτρόπαια μηνύματα, από απειλές θανάτου, μέχρι προσβολές για την εμφάνισή μου κι ακόμη λαμβάνω τέτοια σήμερα. Είναι πολύ κουραστικό και δεν θέλω εστιάζω σε αυτά. Αλλά από γυναίκες και μερικούς άντρες που έκατσαν και διάβασαν το βιβλίο, έχω λάβει απίστευτη υποστήριξη. Το αγαπημένο μου σχόλιο ήρθε πρόσφατα: μια γυναίκα μου είπε ότι μόλις έγινε νονά σε μια έφηβη και ήθελε να της κάνει δώρο το βιβλίο μου, καθώς ήταν σημαντικό η βαφτισιμιά της να έχει αυτό το υλικό εύκαιρο και προσβάσιμο και να ξέρει ότι η νονά της ήταν κάποιος που θα μπορούσε να μοιραστεί ό,τι θέλει. Ένιωσα πολύ συγκινημένη.
Το βιβλίο «Μισώ τους άντρες» της Pauline Harmange κυκλοφορεί από τις Εκδόσεις Οξύ.
