Η παράσταση «Memorandum» για πρώτη φορά στην Ελλάδα

Φωτογραφία: Μίλτος Αθανασίου

«Memorandum». Ο γερουνδιακός τύπος του ελλειπτικού ρήματος memini στα λατινικά. Πέρα από την τύποις αναγνώριση του όρου, υπάρχει και η σημασία του: τί να θυμηθώ. Στην περίπτωση της Ελλάδας δε, η ερώτηση είναι μάλλον «τί να πρωτοθυμηθώ». Αυτή την ερώτηση έθεσε στον εαυτό της η χορογράφος, performance maker και media artist Τζένη Αργυρίου, προτού τη θέσει στο κοινό. Μετά το έργο «Memoria Obsura: Αφανής Μνήμη» που παρουσιάστηκε στο θέατρο Βυρσοδεψείο και στα πλαίσια του ΙΕΤΜ, η Τζένη Αργυρίου και η χορευτική ομάδα amorphy.org, παρουσιάζουν για πρώτη φορά στην Ελλάδα την πιο πρόσφατη δουλειά τους «Memorandum – ένας μηχανισμός ενθύμησης» στις 18 και 19 Ιουνίου, στο πλαίσιο του Φεστιβάλ Αθηνών. Η παράσταση έκανε πρεμιέρα το Νοέμβριο 2013 στη Μασσαλία (Ευρωπαϊκή Πολιτιστική Πρωτεύουσα) και στο Festival Temps D’ Images στο Tanzhaus nrw στο Ντίσελντορφ τον Ιανουάριο του 2014, πριν φτάσει στο Κτήριο Ε στην Πειραιώς 260. Εμπνευσμένο από τις έννοιες της μνήμης και της Ιστορίας, το έργο συγκροτείται από μία performance και δύο in situ οπτικοακουστικές εγκαταστάσεις, μία στην είσοδο και μία στη σκηνή του Κτιρίου Ε.

«Αρχικά τη σύλληψη της ιδέας του έργου προκάλεσε μια αυθεντική συλλογή ιστορικών φωτογραφικών ντοκουμέντων από την Ελλάδα των τελευταίων 100 χρόνων. Έτσι γεννήθηκε η ανάγκη να τεθούν βασικά ερωτήματα και προβληματισμοί για το τώρα. Τι είναι κοινωνική και ιστορική συνείδηση; Πως αλληλεπιδρούν η ατομική και η συλλογική μας μνήμη; Ποιες είναι οι προσωπικές και ποιες οι συλλογικές ευθύνες απέναντι στην Ιστορία που προηγήθηκε και σ’ αυτήν που θ’ ακολουθήσει; Ζώντας και στην εποχή του Μνημονίου και κοιτώντας αυτές τις εικόνες αισθάνθηκα ιστορικά ελλιπής. Κατάλαβα ότι είναι εξαιρετικής σημασίας αυτή τη στιγμή να κοιτάξουμε προς το παρελθόν, έτσι ώστε να θυμηθούμε και να αντιληφθούμε ότι σε περιόδους κρίσης σκοπός μας πρέπει να είναι να αποφευχθούν οι αφελείς πεποιθήσεις, οι δράσεις κι αντιδράσεις φανατισμού, οι οποίες είχαν και έχουν αποπροσανατολιστικές και καταστροφικές κοινωνικές επιπτώσεις» εξηγεί η Τζένη Αργυρίου.

«Έτσι οδηγήθηκα στο έργο Memorandum, δηλαδή στη δημιουργία ενός καλλιτεχνικού μηχανισμού υπόμνησης όλων αυτών που δεν πρέπει να ξεχνάμε. Αυτή είναι και η πρωταρχική σημασία του όρου memorandum, δηλαδή τι να θυμηθώ. Κατόπιν άρχισα να ρωτάω πέραν του εαυτού μου και άλλους για το τι θεωρεί ο καθένας ότι δεν πρέπει να ξεχαστεί. Και έτσι προέκυψε ένα πλούσιο ερευνητικό υλικό με φωτογραφίες, συνεντεύξεις, θεωρητικές προσεγγίσεις κ.ά. Η έρευνα αυτή, στην οποία με συντρόφευσε ο ιστορικός της τέχνης Σωτήρης Μπαχτσετζής, οδήγησε στην διαπίστωση της υποκειμενικότητας της μνήμης καθώς και σε νέα ερωτήματα όπως το κατά πόσο η μνήμη υπό- ή υπέρ- λειτουργεί με κάθε καταιγισμό πληροφορίας, ή το αν η τεχνολογία βοηθάει στο να υπάρξει μία κοινή μνήμη άνευ συνόρων».

Φωτογραφία: Ευγένιος Τζαφέστας

Στην performance συμμετέχουν τρεις ερμηνευτές, οι Miguel Pereira, Simon Rummel και Soledad Zarka, οι οποίοι τοποθετούνται σε ένα άλογο τοπίο, φτιαγμένο από μεταλλικούς σωλήνες, χορδές και χαρτί. Συναντούν πραγματικές και εικονικές σκιές, αποσπασματικές προβολές εικόνων, ήχους και μυρωδιές και όλα αυτά έρχονται να αλληλεπιδράσουν με τους ίδιους και να λειτουργήσουν σαν ένας πολυαισθητηριακός μηχανισμός ενθύμησης. «Στο έργο δίνονται ερεθίσματα που αφορούν και τις πέντε αισθήσεις καθώς και διαφορετικές πλευρές της μνήμης. Για παράδειγμα οι εικόνες και οι ήχοι κάποιου γεγονότος αποθηκεύονται σε διαφορετικά μέρη του εγκεφαλικού φλοιού. Άρα υπάρχει μια πολυαισθητηριακή διάσταση της μνήμης η οποία καθορίζει και την δομή του έργου. Σίγουρα θα ήθελα οι θεατές του Memorandum να απορροφηθούν από αυτό που χτίζεται επί σκηνής –να ξεχάσουν- έτσι ώστε να τους δοθεί η δυνατότητα να ανακαλέσουν στην μνήμη την επόμενη μέρα αυτά που είδαν και άκουσαν, και εν τέλει να προβληματιστούν για το πώς αυτά συνδέονται με τη δική τους ζωή».

Πέρα από την ατομική μνήμη όμως, υπάρχει και η συλλογική. Υπάρχει η έννοια της ιστορικής συνείδησης και η έννοια του συλλογικού τραύματος. Ούτε αυτά άφησαν τη χορογράφο απαθή. Καθένας θα ανασύρει προσωπικές αναμνήσεις, σίγουρα. Όμως ποια είναι αυτά που, όπως είπε η ίδια η χορογράφος χρησιμοποιώντας το α’ πληθυντικό, «δεν πρέπει να ξεχνάμε»; «Είναι οι αυτές οι στιγμές που μας υπενθυμίζουν ότι ο άνθρωπος έχει την δυνατότητα να κάνει οικτρά πράγματα και εάν δεν το δούμε και δεν το αποδεχτούμε, με όλο βέβαια το κόστος που συνεπάγεται μια τέτοια διεργασία, δεν μπορούμε και να το αλλάξουμε. Οπότε σήμερα νιώθω ότι πρέπει να δούμε τι έγινε με τους διχασμούς, το ναζισμό, τους εμφυλίους, τις δικτατορίες των λαών, τι γίνεται με την Αραβική Άνοιξη και τα πιο πρόσφατα κινήματα και πολιτικά γεγονότα. Δεν πρέπει να προσπερνάμε αυτά τα γεγονότα. Το πρόβλημα ξεκινά όταν όλα αυτά παρουσιάζονται είτε ως βραχύβια θεάματα από τα ΜΜΕ, είτε ως βαρετά κείμενα σε εκπαιδευτικά βιβλία ιστορίας. Γιατί χάθηκαν ή δεν επικοινωνήθηκαν με τον τρόπο που τους αρμόζει γεγονότα της πρόσφατης ιστορίας;». Εύστοχη διαπίστωση και πολύ καλή ερώτηση. Και κάπως έτσι συνδυάσαμε ένα μάθημα συντακτικού, ένα σεμινάριο ψυχολογίας, μια σοβαρή διάλεξη περί Ιστορίας και μια πρόσκληση-πρόκληση σε μια πολυμεσική και πολυδιάστατη παράσταση του φετινού Φεστιβάλ Αθηνών.