Η Virginia Woolf, στη φεμινιστική πολεμική της στο “A roof of one’s own”, από το 1928, είχε σχολιάσει πως «σε όλη τη διάρκεια της ιστορίας, ο “Ανώνυμος” ήταν μια γυναίκα». Πόσες ανώνυμες υπογραφές έχουμε δει άλλωστε σε ποιήματα, σε έργα τέχνης, σε τραγούδια, καθώς η γυναικεία τέχνη θεωρούνταν υποδεέστεση, αποκλείοντας έτσι εκ προοιμίου αμέτρητες καλλιτεχνικές δημιουργίες που θα μπορούσαν να είχαν φτιαχτεί από γυναικείο χέρι. Αφήνοντας πίσω την πληγή της ιστορίας και πιάνοντας το παρόν, κατά πόσο έχουν αλλάξει τα πράγματα; Πόση ορατότητα έχει μια γυναίκα μουσικός σήμερα, πόσος χώρος της δίνεται να παίξει και πόση ελευθερία και ασφάλεια υπάρχει στον χώρο; Είναι πολλά τα στερεότυπα που πρέπει να σπάσει μια οργανοπαίχτρια στην Ελλάδα του 2021;
Με αφορμή τη σημερινή Παγκόσμια Ημέρα Μουσικής, η Popaganda συνάντησε και μίλησε με οκτώ γυναίκες που παίζουν πολλά και διαφορετικά όργανα, συνθέτουν μουσική και, αν θέλουν, τραγουδάνε κιόλας.
Από αριστερά προς τα δεξιά: Θεοδώρα Αθανασίου (κιθάρα), Ελένη Φυσέκη (τύμπανα), Μαρία Τερζάκι (ούτι), Στεφανία Πολλάκη (σαξόφωνο), Μυρσίνη Ποντικοπούλου-Βενιέρη (βιολί), Σεμέλη Παπαβασιλείου (ηλεκτρική κιθάρα), Μαριλένα Ορφανού (keytar).
Ποιά είναι η πρώτη σου μουσική ανάμνηση;
Η πρώτη μου επαφή με τη μουσική ήταν όταν ήμουν τριών-τεσσάρων χρονών. Είχε ξεκινήσει η αδερφή μου μαθήματα πιάνου και πήγαινα να την παρακολουθήσω, γιατί μου άρεσε. Τότε, είπε η δασκάλα στη μητέρα μου «Άσε μου τη Μυρσίνη δέκα λεπτά» και ξεκίνησα μαθήματα κι επειδή το αγαπημένο μας τραγούδι όταν πηγαίναμε εκδρομές ήταν το «Του μικρού Βοριά» του Θεοδωράκη, προσπαθήσαμε να το βγάλουμε με τη δασκάλα. -Μυρσίνη
Η πρώτη μου επαφή με τη μουσική ήταν κι εμένα γύρω στα πέντε με έξι. Έκανα μαθήματα αρμονίου, αλλά δεν με κέρδισε. Η δασκάλα που μας έκανε μουσική, μας τραγούδησε την «Οδό Ονείρων» και μετά πήγα στη Φιλαρμονική της Αράχωβας και ζήτησα το όργανο που πάει κάπως έτσι. Κάπως έτσι δέσαμε με το όργανο και ξημεροβραδιαζόμουν με αυτό. -Στεφανία
Από μικρή με έβαζε η μαμά μου και τραγουδούσα, με ηχογραφούσε κιόλας. Της ζητούσα δίσκους και κασέτες, τα χιτς της εποχής, ‘80s pop και μου τα έφερνε. Γύρω στα 7, πήγα στο Λαμπρόπουλο ή στο Μινιόν και ζήτησα ένα αρμόνιο για δώρο, με το οποίο άρχισα να παίζω μελωδίες με το αυτί. Πήγα στο ωδείο, μου άρεσε πολύ η θεωρία και το συνέχισα. Δίδασκα και μουσική μετά, μέχρι που σε κάποια φάση άρχισα να φτιάχνω τις μπάντες μου. Με κέρδισε η ηλεκτρονική pop, αλλά και η ορχηστρική, γράφω και soundtracks. -Μαριλένα
Άρχισα τη μουσική 5μιση χρονών. Μεγαλώνοντας στο Παρίσι, αυτό που με έκανε να αρχίσω την άρπα είναι όταν άκουσα τη «Θάλασσα» του Debussy, με πάρα πολύ όμορφες partitas για άρπα και μου θύμιζε τη θάλασσα. -Clio K.
Μια φοβερή ανάμνηση που έχω είναι να ανεβαίνω στη σκηνή και να τραγουδάω μαζί με τη Λέλα Παπαδοπούλου, η οποία υπήρξε μια μεγάλη ντίβα της ρεμπέτικης μουσικής. Τότε, ήμουν 12 χρονών κι εκείνη όταν ήταν στην αντίστοιχη ηλικία, βρέθηκε στην ίδια σκηνή με τον Μάρκο [Βαμβακάρη] να παίζει ακορντεόν κι εκεί κατάλαβα ότι είναι αποστολή μου να κάνω αυτό το πράγμα. Με συγκίνησε πάρα πολύ. -Σεμέλη
Η Σεμέλη Παπαβασιλείου παίζει κιθάρα, τσέλο, μπουζούκι και τραγουδάει κυρίως λαϊκό και ρεμπέτικο ρεπερτόριο.
Οι δικοί μου ήταν φιλόμουσοι κι ο μπαμπάς μου μάζευε πολλά σπάνια κομμάτια από την εποχή του γραμμοφώνου, είχε μεγάλη αγάπη στο δημοτικό. Στο σπίτι υπήρχε ένα είδος εμπάργκο προς οτιδήποτε δυτικότροπο. Στα ακούσματά μας ήταν η Ρίτα Αμπατζή κι εγώ τότε του έπαιρνα το μπουζούκι και ξεκίνησα να παίζω, αλλά επειδή δεν έφταναν τα δάχτυλά μου, μου πήρε έναν μπαγλαμά. Η στιγμή που με σημάδεψε ήταν θυμάμαι όταν ήμουν πρώτη δημοτικού και είπα στο δάσκαλό μου, ο οποίος παίζει κιθάρα, ότι παίζω μπαγλαμαδάκι και μου ζήτησε να το φέρω να παίξουμε μαζί. Είχα ντραπεί πάρα πολύ, είχαν κοκκινίσει τα μάγουλά μου και φυσικά, παίξαμε το «Ζεϊμπέκικο της Ευδοκίας». Από τότε, αισθάνθηκα ότι ο ρόλος μου είναι να παίζω για να ευχαριστιούνται οι άλλοι. -Θεοδώρα
Μεγάλωσα σε διάφορα χωριά της Κρήτης. Εκεί η μουσική υπάρχει παντού. Είναι σαν ένα ποτάμι που κυλάει από πάντα και που αν θες βουτάς κι εσύ. Ευτυχώς ως παιδί δεν είχα καταλάβει ότι αυτό στο νησί ήταν αποκλειστικά ανδρική υπόθεση. Η μόνη γυναικεία φωνή ήταν η Λαυρεντία Μπερδινάκη. Ήθελα πολύ να μάθω μουσική, αλλά δεν βρήκα υποστήριξη σ αυτό. Έτσι βρέθηκα να αγοράζω την πρώτη μου κιθάρα όταν πήγα για σπουδές στο Λονδίνο. Έμαθα μόνη μου κάποια βασικά ακόρντα και έπαιζα Leonard Cohen, Dylan, Radiohead τέτοια. Το τραγούδι που με είχε στοιχειώσει ήταν, για ανεξήγητους λόγους, η Σαμιώτισσα. Εκεί γύρω στα 4 το τραγουδούσα κάθε μέρα, όλη μέρα. Βρέθηκα πριν χρόνια να το τραγουδάω σε ένα μεγάλο φεστιβάλ στη Σμύρνη και είπα «Κοίτα να δεις! Το παιδικό όνειρο!». -Μαρία
Το πρώτο κομμάτι που θυμάμαι να τραγουδάω ήταν η «Τενεκεδούπολη» και ήμουν ξετρελαμένη. Μεγάλωσα σε μια οικογένεια που δεν τις περίσσευαν λεφτά για ωδείο, παρόλο που το ήθελα. Επειδή γκρίνιαζα συνέχεια, με έστειλαν σε δωρεάν μαθήματα ακορντεόν, αλλά το βαρέθηκα κι εγκατέλειψα στα τρία μαθήματα. Όταν τελείωσα το σχολείο, τότε αποφάσισα να ασχοληθώ πιο σοβαρά με τη μουσική. Περνούσα από ένα μαγαζί, είδα κάτι drums και είπα αυτό θα κάνω. -Ελένη
Η Μαρία Τερζάκη παίζει ούτι και κρουστά και τραγουδάει.
Πώς θα περιέγραφες τη σχέση σου με τη μουσική και το όργανό σου;
Αν δεν είχα τη μουσική και τη σύνθεση, να γράφω μουσική, θα είχα πεθάνει. Είναι σαν οξυγόνο. Δεν μπορώ να ζήσω χωρίς αυτό. –Μαριλένα
Ίσως είναι η μεγαλύτερη μορφή επικοινωνίας, δεν χρειάζεσαι ούτε λέξεις, ούτε τίποτα. Είναι αγάπη και ωρίμανση. Αλλάζεις και ωριμάζεις σε πολλά πράγματα. -Στεφανία
Για ‘μένα, είναι η συνέχεια του εαυτού μου. Άμα δεν παίξω, είμαι ο μισός μου εαυτός. -Clio K.
Νιώθω ότι είναι μια εκτόνωση κυρίως. Μαζεύω τη συσσωρευμένη ένταση και τη βγάζω στη μουσική. Χρησιμοποιώ τα συναισθήματα για να τραγουδήσω. -Σεμέλη
Είναι μια σχέση αγάπης και εξάρτησης. Το έχω ανάγκη για να εκφραστώ. Και όταν είμαι χαρούμενη και όταν είμαι θυμωμένη, σε κάθε μορφή συναισθήματος. Επίσης, η σχέση μου με κάθε όργανο εξαρτάται από τη φάση της ζωής μου και με το αν θέλω να παίξω με άλλο άτομο ή μόνη. -Μυρσίνη
Η Μυρσίνη Ποντικοπούλου-Βιενέρη είναι βιολίστρια και συμμετέχει σε διάφορες μπάντες και στο πρόσφατο project «Τα νέα της Αλεξάνδρας», μαζί με τη Σεμέλη, όπου κάνουν ένα reclaim της ιστορίας του τραγουδιού.
Το πρώτο μου όργανο ήταν το μπουζούκι, μέχρι το λύκειο έπαιζα τρίχορδο μπουζούκι. Έπαιζα και λάφτα, αλλά η κιθάρα πλασαρίστηκε ως το βασικό μου όργανο. Επειδή μου άρεσαν πολλά όργανα, κάποια στιγμή σκέφτηκα ότι ήθελα να παίξω πολύ καλά ρεμπέτικη κιθάρα. Αφέθηκα λοιπόν σ’ αυτό το πάθος και είπα «Είναι ο έρωτάς σου, θα τον παντρευτείς». -Θεοδώρα
Όταν βλέπεις από κάτω το κοινό να διασκεδάζει και να χορεύει, είναι σκέτη καύλα.
Κάποια στιγμή, σε μια οικογιορτή βρέθηκε στα χέρια μου ένα ούτι και χωρίς να ξέρω πως άρχισα να παίζω. Μου άρεσε και που είχε μικρή ταστιέρα ήταν ό,τι πρέπει για τα μικρά μου χέρια. Η μουσική για μένα είναι ένα δώρο για το οποίο νιώθω απεριόριστη ευγνωμοσύνη. Δεν είναι χόμπι ή επαγγελματική επιλογή. Είναι δομικό κομμάτη του εαυτού. Μου ο τρόπος μου να επικοινωνώ, να συνδέομαι με τον κόσμο, το καταφύγειό μου, η παρέα μου, η παρηγοριά μου. Είναι αυτό που με θρέφει. -Μαρία
Είμαι μουσικός των live. Μου αρέσει να βλέπω να διασκεδάζει ο κόσμος. Όταν παίζεις με άλλους, είναι μια μορφή επικοινωνίας. Είναι μαγεία. Όταν αυτό πετυχαίνει και βλέπεις από κάτω το κοινό να διασκεδάζει και να χορεύει, είναι σκέτη καύλα. -Ελένη
Ελένη Φυσέκη. Drummer, ηχολήπτρια σε συναυλίες και studio, αλλά και συγγραφέας.
Έχεις βιώσει περιστατικά έμφυλων διακρίσεων;
Είναι περίεργος ο χώρος μας, όπως και όλοι νομίζω. Κατά καιρούς ακούγονται διάφορα τύπου: «Είσαι κοριτσάκι», «Να βάλουμε κι ένα κοριτσάκι στη μπάντα», «Βάλε και μια φουστίτσα όταν θα βγεις στο live». Τα ακούς παντού αυτά. Ευτυχώς, δεν είχα τέτοια συνεργασία. -Στεφανία
Από το κοινό έχω ακούσει κι εγώ μερικές φορές σχόλια, όπως το «Βάλε μια φούστα». Ένας μαγαζάτορας είχε πει «Αν τη γαμήσεις τη Μυρσίνη, θα σπάσει;». Σε σχέση με άλλες κοπέλες που έχω ακούσει, δεν έχω βιώσει πολλά. Τα αγόρια με τα οποία συνεργάζομαι, όταν έχει ειπωθεί κάτι πίσω από την πλάτη μου, ξέρω ότι με έχουν στηρίξει. -Μυρσίνη
Αυτό που έχω δει όσα χρόνια είμαι στο χώρο, ο σεξισμός είναι τόσο βαθιά ριζωμένος και στον άντρα και στη γυναίκα που πολλές φορές δεν το καταλαβαίνουν, όπως π.χ. ένα πείραγμα. Φυσικά, έχω βιώσει πάρα πολλά σεξιστικά από ηχολήπτες, από μαγαζάτορες, από κριτικές στο Ίντερνετ που κάνουν για τα live μας για το τι φοράμε και τι δεν φοράμε, από το κοινό και εδώ και στο εξωτερικό. Βέβαια και από συνεργάτη. Θυμάμαι ένας παραγωγός, επειδή μας είχε παρατήσει και δεν ήθελε να ασχοληθεί με το πρότζεκτ, ζητούσαμε τα αρχεία μας και μας έβρισε ως «λεσβίες».
Τη γνωρίσαμε στη γυναικεία μπάντα S.W.I.M., όπου η Μαριλένα Ορφανού παίζει συνήθως synths. Εδώ κρατάει το keytar κι όταν δεν παίζει, συνθέτει ή διδάσκει μουσική.
Πάντα έκανα γυναικείες μπάντες, γιατί ο φεμινισμός είναι απαραίτητος να υπάρχει. Είναι υποχρέωση να είμαστε έτσι και να είμαστε θωρακισμένες και να βάζουμε και γυναίκες στα πόστα. Έψαχνα χρόνια να βρω γυναίκα παραγωγό. Ευτυχώς, βρήκα τώρα. Πρέπει να μπούμε στη λογική της συσπείρωσης και της αλληλεγγύης. Δεν θα πάρω τον κολλητό μου που παίζει κιθάρα, θα πάρω μια κοπέλα. Είναι σημαντικό να δίνουμε ένα βήμα στις γυναίκες, να δώσουμε το βήμα.
Πάντα έκανα γυναικείες μπάντες, γιατί ο φεμινισμός είναι απαραίτητος να υπάρχει. Είναι υποχρέωση να είμαστε έτσι και να είμαστε θωρακισμένες και να βάζουμε και γυναίκες στα πόστα.
Στην ηλεκτρονική pop, πολλές φορές ο άντρας παραγωγός λέει στις κοπέλες «Κοίτα να τραγουδήσεις εσύ, δεν μπορείς να γράψεις μουσική». Στα live με ρωτάνε «Ξέρεις να στήνεις;», γιατί να μην ξέρω να στήνω, τί είμαι; Επίσης, και στη μουσική σύνθεση χρησιμοποιούν άντρες, γιατί δεν εμπιστεύονται μια γυναίκα να της δώσουν να γράψει μουσική. Είναι πιο εύκολο να είσαι τραγουδίστρια και να σε πάρουν. -Μαριλένα
Σε αντίθεση με παλαιότερα, που οι γυναίκες ήταν κυρίως τραγουδίστριες και κάποιες λίγες έπαιζαν ακορντεόν, πιάνο ή κιθάρα, τα τελευταία χρόνια βλέπουμε πολύ περισσότερες να παίζουν κάποιο όργανο επαγγελματικά. Βασικό ρόλο πιστεύω σε αυτό έχουν παίξει τα μουσικά σχολεία και οι μουσικές σχολές στα πανεπιστήμια. Στη δικιά μας γενιά δεν ήταν έτσι. Αν ήθελες ως γυναίκα να κάνεις κάτι παραπάνω από το να είσαι μια τραγουδίστρια αντε που παίζει και ένα μπεντίρ, έπρεπε να διεκδικήσεις χώρο και να εισβάλεις σε ένα ανδρικό τερέν. -Μαρία
«Εδώ κάνουμε συναυλίες, δεν είναι μέρος για κοριτσάκια»
Όταν ξεκίνησα να δουλεύω στις συναυλίες ως ηχολήπτρια, μου έλεγαν «Εδώ κάνουμε συναυλίες, δεν είναι μέρος για κοριτσάκια». Έχω τσακωθεί πολλές φορές για αυτό. Η ηχοληψία συναυλιών είναι καθαρά ανδροκρατούμενος χώρος, αλλά σιγά-σιγά εμφανίζονται και μερικές γυναίκες. Στα studio, με κοιτάνε με ένα μόνιμο σοκ «Εσύ; Τι κάνεις εδώ, ξέρεις; Έχεις σπουδάσει;». Ναι, απαντώ, ηχολήπτρια είμαι. Το πιο αστείο είναι όταν με ρωτάνε αν παίζω κάποιο μουσικό όργανο και τους βάζω να μαντέψουν. Ποτέ, μα ποτέ δεν λένε drums. Πρώτα, ρωτάνε για φωνή, πιάνο και βιολί κ.ά. Στο τέλος μπορεί να φτάσουν στα drums. –Ελένη
Γνωστή ως Clio K., η Ελληνογαλλίδα μουσικός παίζει άρπα και συνθέτει.
Έμφυλες διακρίσεις και σεξισμό στη μουσική ζω από τη στιγμή που ξεκίνησα να παίζω μουσική. Στη world music, jazz και λίγο παραδοσιακή που έχω αγγίξει, είναι πάρα πολύ έντονος ο σεξισμός. Δεν είναι ίσες οι ευκαιρίες. Ας πούμε, για εμένα, η Θεοδώρα είναι η καλύτερη μουσικός που υπάρχει στην Ελλάδα. Δεν έχει την ίδια απήχηση με τους άντρες. Επίσης, πρέπει να περάσεις από διάφορα κρεβάτια και να ανεχτείς τη σεξουαλική παρενόχληση και κακοποίηση. Δεν σε βλέπουν σα μουσικό, σε βλέπουν σαν γκόμενα. Ακόμη και στη Γαλλία, όπου υποτίθεται τα πράγματα είναι λίγο καλύτερα σε σχέση με την ισότητα. Στην Εθνική Ορχήστρα Τζαζ δεν υπάρχει ούτε μία γυναίκα. Είμαστε τόσο κακοί μουσικοί; Προσωπικές εμπειρίες έχω πολύ τραυματικές, δεν θέλω να τις συζητήσω.
Για πάρα πολλά χρόνια, ντυνόμουν επίτηδες πάρα πολύ, καλυπτόμουν, για να μπορούν να με αποδεχτούν για το παίξιμό μου. Μόνο τα τελευταία χρόνια αποφάσισα να απελευθερωθώ, να βάφομαι, αλλιώς πίστευα ότι δεν θα με θεωρούν καλή μουσικό. -Clio K.
Πολλές φορές είχα νιώσει ότι αντιμετωπίζουν την γυναίκα ως αυτή που κρατάει ένα όργανο, δεν την ενδιαφέρει η οργανοπαιξία. Κατά κοινή ανάμνηση, η οργανοπαιξία είναι κάτι που κάνουν οι άντρες, οπότε τους φαίνεται γραφικό, ότι είναι ένας ρόλος που παίρνει μια γυναίκα, δεν είναι ότι μπορεί όντως να την ενδιαφέρει. Όταν έπιανα το μπουζούκι, σαν να αναφωνούσαν «Α, υπάρχει μια γυναίκα που θα παίξει μπουζούκι; Δεν μπορεί, αυτή σίγουρα θα έχει φθόνο του πέους και θέλει να μας δείξει ότι μας ανταγωνίζεται». Επειδή ο πατέρας μου ήταν μπουζουξής, με αντιμετώπιζαν και λίγο σαν πριγκίπισσα, οπότε μου γεννήθηκε μια ακόμα πιο έμφυτη οργή, γιατί έβλεπα και τη διάκριση ανάμεσα στα άλλα κορίτσια να συμβαίνει.
Έχω ακούσει και την ατάκα «οι γυναίκες καλύτερα ας αφήσουν τα όργανα κι ας τραγουδάνε».
Επίσης, το 99% των γυναικών που έχει ένα πιο rough παίξιμο, πιστεύω ακράδαντα ότι είναι επειδή τις κοιτάνε. Αν κάποιος νιώθει ότι κρίνεται αρνητικά σε σχέση με κάποιον άλλο, κατά μέσο όρο, θα παίξει χειρότερα, γιατί μας επηρεάζει αυτό το πράγμα. Οι γύρω σου δημιουργούν κόμπλεξ κι ανασφάλεια. –Σεμέλη
Όντως οι γυναίκες δεν παίζουν σαν τους άντρες. Αρχικά, έχουν άλλο feeling. Επίσης, δεν είναι τόσο ανταγωνιστικές. Εγώ βλέπω τη Θεοδώρα και της λέω πόσο μου αρέσει. Νομίζω ότι όντως χάνεται κάτι όταν παίζουν οι άντρες, δεν υπάρχει τόσο συναίσθημα. -Clio K.
Θεοδώρα Αθανασίου. Παίζει λαϊκή κιθάρα, μπαγλαμά και πολίτικο λαούτο, ενώ παράλληλα, παραδίδει και μαθήματα.
Στο σπίτι, απλά βρήκα το μπουζούκι κι άρχισα να παίζω. Βγαίνοντας στον έξω κόσμο, άρχισα να βιώνω μια τρομερή επιθετικότητα. «Τι εσύ τώρα θα παίξεις μπουζούκι, ας πούμε;». Λέω παιδιά, χάρισμά σας, θα παίξω κιθάρα. Μετά όμως και σαν κιθαρίστρια, άρχισα να ακούω «Εσύ τώρα να γίνεις τραγουδίστρια, τι κιθαρίστρια». Τους λέω, «Από τότε που γεννήθηκα ονειρεύομαι δαχτυλοθεσίες. Κοιμάμαι και σκέφτομαι πως θα πάνε τα δάχτυλα στην ταστιέρα». Βρέθηκα σε συνεργασίες με πολύ καταξιωμένους μουσικούς, μέσα στις οποίες δεν βρήκα ποτέ το χώρο να πάιξω. Έπαιζα ένα κομματάκι και τέλος.
Είπα άντε γεια και με έψαχναν, γιατί ήμασταν σε περιοδεία στην Ευρώπη, αλλά εγώ είχα απηυδύσει, είχα αρρωστήσει, έβγαζα ψυχοσωματικά, γιατί δεν μπορούσα να εκφραστώ ως μουσικός.
Οι πόρτες δεν είναι ανοιχτές για μια γυναίκα μουσικό. Όλα όσα προανέφεραν τα κορίτσια, τα έχω βιώσει, ακόμη και από φίλους, οι οποίοι είναι ιδεολογικά σύντροφοι. Ευθύς ανταγωνισμός και υπάρχει και το πατριαρχικό μοτίβο ότι οι γυναίκες είναι οι πουτάνες πάνω στο πάλκο που τρώγονται. Σε μπάντες με πολύ μεγάλους παίχτες, έχω ζήσει να τις βγάζουν και να τις μετράνε. Πονάνε τα νεφρά μου, γιατί δεν έχω χώρο να τραγουδήσω. Επίσης, δεν έχει σημασία πόσο ψυχή βάζεις στο παίξιμο εν τέλει, γιατί το κοινό από κάτω προσέχει μόνο τι φοράς κάτω απ’ το φόρεμα κι ανοίξεις λίγο τα πόδια σου και φανεί κάτι. -Θεοδώρα
«Πάλκο χωρίς γυναίκα πάνω είναι καύλα», είχε πει ένας μπασίστας μπροστά μου και γελούσε με τον φίλο του. -Σεμέλη
Μου έχουν ζητήσει να «παίξω αντρίκια», μέχρι που κάποια στιγμή, δεν άντεχα να χτυπάω το όργανό μου που έχει κι αυτό τα όριά του, για να μη με πουν γκόμενα. Που γκόμενα θα είμαι για πάντα, απλά τώρα για αυτούς είμαι γκόμενα που παίζει όργανο. Για να μην αναφέρουμε το ότι αν δεν ανέχεσαι να βγαίνει το γκομενικό και να υπερτερεί σε σχέση με τη μουσική σου ιδιότητα, σε λένε και λεσβιάρα. -Θεοδώρα
Ήρθε η ώρα να γίνουν αποκαλύψεις και στο χώρο των μουσικών;
Ναι, δεν θα σταματήσει τώρα αυτό, αφού ξεκίνησε, θα συνεχίσουν να βγαίνουν πράγματα. Μπορεί να υπάρχει μια παύση τώρα, γιατί έχουν προκύψει άλλα θέματα, αλλά από εδώ και πέρα θα μιλάμε πιο εύκολα. Απλά, δεν πρέπει να το αντιμετωπίζουμε σαν μια καταγγελία ακόμα, σαν μια ρουτίνα, πρέπει να παίρνει την αρμόζουσα διάσταση. -Στεφανία
Η Στεφανία Πολλάκη παίζει σαξόφωνο από μικρή και είναι μέρος της μπάντας Νεκροί Από Κούνια.
Σίγουρα. Πιστεύω λόγω του #MeToo, θα υπάρχει ένας δισταγμός στο να φέρεσαι άσχημα. Στο Facebook, βγαίνουν καθημερινά εξομολογήσεις για ανθρώπους και στη μουσική και στη ζωγραφική. Όμως βγαίνουν μεμονωμένα, χωρίς νομική διάσταση. Αρχίζουν και αποκαλύπτονται περιστατικά και στον χώρο μας τον εναλλακτικό, στα στέκια που πάμε, για άντρες που έχουν παρενοχλήσει κοπέλες. Όλοι αυτοί, βλέποντάς το, θα αρχίσουν να μαζεύονται. Δεν υπάρχει γυρισμός. Αν ξεκινήσει κάποιος να πει κάτι, πιστεύω θα οργανωθούμε. Θα γίνει κάτι. –Μαριλένα
Νομίζω ότι θα αργήσουμε να μιλήσουμε. Ίσως επειδή οι σχέσεις είναι πιο εξαρτημένες και συναισθηματικά εξαρτημένες. Στη μουσική θεωρώ ότι μπορεί να υπάρχουν και περισσότεροι θύτες απ’ ό,τι στο θέατρο. Μακάρι να συμβεί. Ας κάνει κάποιος την αρχή. -Clio K.
Αν το συγκρίνουμε με το #MeToo στο θέατρο, εκεί υπάρχει το ΣΕΗ, το οποίο είναι ένα πάρα πολύ δυνατό συνδικαλιστικό όργανο, το οποίο ισχύει από τις αρχές του αιώνα και είναι σεβαστό στους ηθοποιούς. Το ΣΕΗ έπαιξε καθοριστικό ρόλο, γιατί στήριξε τις καταγγελίες, προστάτευσε τον κόσμο και βοήθησε να αναδειχτεί το #MeToo, κάνοντας και μια αυτοκάθαρση. Στο χώρο της μουσικής, υπάρχει ένα σωματείο τελείως αποδυναμωμένο. Τώρα με τον κορωνοϊό άρχισε να έχει λίγη κίνηση. Στο μυαλό των μουσικών όμως δεν έχει εδραιωθεί το σωματείο σαν κάτι που θα τους στηρίξει. Έχουμε δύο διαφορετικά σωματεία, το ένα είναι Βορείου Ελλάδος, δεν βοηθάει αυτό.
Είναι πολύ σημαντικό για τους ηθοποιούς που το ΣΕΗ διέγραψε τον Λιγνάδη και τον Φιλιππίδη. Δεν σημαίνει τίποτα για έναν μουσικό να τον διαγράψει ο Πανελλήνιος Μουσικός Σύλλογος, γιατί δεν έχουν συνηθίσει να είναι μέρος ενός συλλογικού οργάνου και δεν έχουν την παιδεία της συλλογικότητας και της αλληλεγγύης. Τελευταία φορά που έγινε απεργία από μουσικούς ήταν στις αρχές της δεκαετίας του 80. Δεν είναι οι συνθήκες κατάλληλες για να βγει δημόσια μια γυναίκα και να καταγγείλει, γιατί ξέρει ότι δεν θα βρει δουλειά, θα είναι δακτυλοδεικτούμενη και δεν θα υπάρχει επίσημη υποστήριξη. -Ελένη
Πήγε να γίνει κάτι με την καταγγελία σε γνωστό μουσικοσυνθέτη, αλλά κουκουλώθηκε αμέσως. Αν δεν κουκουλωνόταν, θα άνοιγε ο ασκός του Αιόλου. –Clio K.
Πρέπει να γίνει. Χρειάζεται οργάνωση το έδαφος όμως για να γίνει. Ενώ η ίδια έχω βιώσει τόσα περιστατικά βίαιης, επιθετικής και σεξιστικής συμπεριφοράς, έχουν υπάρξει τόσο συγκαλυμμένα, στο πλαίσιο μιας κανονικότητας και καθημερινότητας, που διστάζω να βγω να καταγγείλω. Θέλει χρόνο, αλλά θεωρώ ότι είναι μια καλή πρόταση να δημιουργηθεί μια επιτροπή γυναικών. Θα τη μεταφέρω μάλιστα στο σωματείο. -Θεοδώρα
Θα γίνει πιο συμπεριληπτική η μουσική σκηνή στην Ελλάδα;
Ξεκάθαρα είναι καλύτερα τα πράγματα. Το βλέπω γιατί παίζω ένα καθαρά αντρικό όργανο, τα drums, όχι ότι τα άλλα δεν θεωρούνται αντρικά βέβαια. Πλέον, αρκετές γυναίκες παίζουν ή μαθαίνουν τύμπανα. Βλέπω ότι στην πράξη η νέα γενιά δεν έχει να αντιμετωπίσει τα ίδια ακριβώς με εμάς. Υπάρχει αρκετή αισιοδοξία. -Ελένη
Ο σεξισμός εξαρτάται και από την οικονομική κρίση. Αν έχουμε συνεχή κρίση, το πρώτο που πλήττεται είναι οι έμφυλες διακρίσεις. Δεν είμαι ιδιαίτερα αισιόδοξη, αλλά εμείς θα κάνουμε ό,τι μπορούμε για αυτό. -Clio K.
Δεν ξέρω αν στην ουσία του πράγματος έχουν γίνει δραματικές αλλαγές, πάντως όσον αφορά το αν ένα κορίτσι μπορεί να έρθει πιο εύκολα σε επαφή με ένα όργανο, έχει όντως πιο εύκολη πρόσβαση. Θέλω να ελπίζω ότι θα εξελιχθεί ακόμη καλύτερα. Δεν βλέπω κάποια κοινωνική αλλαγή να έρχεται, αλλά πιστεύω στη δυναμική του κινήματος. –Θεοδώρα
Θέλω να ελπίζω ότι θα εξελιχθεί ακόμη καλύτερα. Δεν βλέπω κάποια κοινωνική αλλαγή να έρχεται, αλλά πιστεύω στη δυναμική του κινήματος.
Στην παραδοσιακή μουσική, έχουν αρχίσει και βγαίνουν κάποιες κοπέλες, να δημιουργούνται γυναικεία σχήματα, αλλά σίγουρα εξαρτάται από το που βαδίζει η κοινωνία μας. Βλέπουμε θεσμικές παρεμβάσεις που σε πάνε χρόνια πίσω, με το νόμο της συνεπιμέλειας και το συνέδριο γονιμότητας. Υπάρχει όμως και το #MeToo. Το θέμα είναι να ξεφύγουμε από όλα αυτά. -Μυρσίνη
Συμφωνώ. Έχουμε γυρίσει 50 χρόνια πίσω. Καλό είναι με το #MeToo να βγουν όλα στην επιφάνεια, είναι ευκαιρία, ώστε οι άλλοι να φυλάγονται και οι κοπέλες να αρχίσουν να νιώθουν ασφάλεια για αυτό που είναι και για αυτό που μπορούν να κάνουν. Για ποιό λόγο δεν υπάρχουν γυναίκες; Γιατί δεν νιώθουν την ασφάλεια ότι μπορούν να το κάνουν. -Μαριλένα
Υπάρχει ελπίδα. Πρέπει όμως η μία να στηρίξει την άλλη και να της πει «Ξεκόλλα, μπορείς». –Στεφανία
