Είναι ενδιαφέρον αυτό που λέτε περί κριτικών χορού που δεν θέλουν λόγο επί σκηνής. Υποθέτω πως το ουσιαστικό ερώτημα δεν είναι αν χρησιμοποιεί κανείς το λόγο ή όχι, αλλά κατά πόσον αυτό λειτουργεί ή όχι. Αν είναι καλό ή όχι. Ο κάθε χορογράφος χρησιμοποιεί όσα πιστεύει πως θα τον οδηγήσουν στο επιθυμητό αποτέλεσμα. Υπάρχουν κι άλλες, κρυφές προθέσεις. Θυμάμαι ένα κριτικό που είπε σε κάποιον που χρησιμοποιούσε πολύ κείμενο, πως δεν θα γράψει ο κριτικός χορού, αλλά ο κριτικός θεάτρου, επειδή πίστευαν πως είναι περισσότερο θέατρο παρά χορός! Ο κριτικός χορού τρομοκρατήθηκε, είπε πως αν δεν γράφω για τέτοια θεάματα επειδή χρησιμοποιούν το λόγο, στο τέλος δεν θα έχω πια δουλειά! (Γέλια). Πρέπει λοιπόν να αναρωτηθείς ποιες είναι οι δεύτερες σκέψεις του κριτικού! Κάποιοι θέλουν να παραμείνεις αποκλειστικά στο χορό όπου κανείς έχει την παραμυθένια εντύπωση πως οι άνθρωποι δεν μιλούν ποτέ, κι υπάρχει μόνο ένα όμορφο παραμύθι. Θέλουν να βλέπουν μόνο ανθρώπους με τα πόδια στον αέρα, είναι αυτοί που εγώ ονομάζω τζάνκις του χορού! Είναι μια ανθυγιεινή εμμονή! Αν δεν πάρουν στις φλέβες τους μια συγκεκριμένη ποσότητα από χορευτικά βήματα ανά παράσταση, αρχίζουν να έχουν σπασμούς! Υπάρχουν λοιπόν πολλοί λόγοι γι αυτό, κι όχι απαραιτήτως υγιείς λόγοι! Κι όχι απαραίτητα σχετικοί με την επικοινωνία μέσω της τέχνης, αλλά με τη δουλειά τους ως κριτικών χορού, ή και παραγωγών επίσης. Θυμάμαι πως κάποιος είχε πει σε αυτό το φίλο μου που πέθανε, ο φίλος μου λεγόταν Νάιτζελ: «Νάιτζελ, σε παρακαλώ να βεβαιωθείς πως αυτό που θα κάνεις είναι παράσταση χορού! Πρέπει να έχει χορό μέσα, πού είναι ο χορός; Έχουμε συγκεκριμένη παραγγελία!». Όταν οι προγραμματιστές το εντάσσουν στη σεζόν του χορού κι η παράσταση έχει πολύ λόγο, υπάρχει πρόβλημα. Κάποιες φορές λοιπόν τα υβρίδια, γιατί κι εμείς τέτοιο είμαστε, εσείς κι εγώ και μιλάμε και κινούμαστε, είμαστε υβρίδια! Όμως είτε κριτικοί, είτε παραγωγοί, είτε κοινό, κάποιοι στ’ αλήθεια θέλουν πουρίστικες φόρμες. Όμως για μένα δεν υπάρχουν πια φόρμες καθαρές, όλες είναι μεικτές, γιατί μόνο έτσι είναι αληθινή η αναπαράσταση της ζωής. Όταν έχεις μια τόσο περιορισμένη θεώρηση του κόσμου, αυτό που θα προκύψει είναι μια εξαιρετικά περιορισμένη ερμηνεία του! Χρησιμοποιώ λοιπόν όποια μέσα μου είναι αναγκαία.
Ειλικρινά μου κάνει εντύπωση γιατί βρισκόμαστε στο 2014, δεν υπάρχουν πλέον ξεκάθαρες φόρμες. Όλα είναι ήδη μέσα σε όλα. Το θέατρο, ο χορός κι οι εικαστικές τέχνες είναι πια σχεδόν αξεδιάλυτα. Και το βίντεο δεν είναι πια εικαστική τέχνη;
Πράγματι, ακόμα και στις σχολές καλών τεχνών οι φοιτητές όλο και λιγότερο εκθέτουν έργα καθαρής ζωγραφικής ή γλυπτικής, το βίντεο ή οι εγκαταστάσεις είναι πλέον κοινός τόπος, όλα είναι υβριδικά. Πώς λοιπόν απαιτούμε από το χορό να είναι έτσι; Όπως σας είπα, υπάρχουν κρυφές σκέψεις κάποιων πίσω από αυτό. Κάποιοι θέλουν τον κόσμο να είναι μουγκός. Κάποιες φορές βέβαια η σιωπή μπορεί να είναι πολύ ισχυρή, κι εγώ πού και πού σε παραστάσεις χρησιμοποιώ μόνο κίνηση. Όμως γενικά νομίζω πως όταν προσπαθείς να μιλήσεις για περίπλοκα πράγματα και δεν έχεις πρόσβαση στις λέξεις, καταλήγεις να κάνεις μιμική. Κι η μιμική στο δικό μου λεξιλόγιο δεν είναι καλή λέξη. Όταν το 1986 αποκαλούσαμε τους εαυτούς μας «σωματικό θέατρο», καμιά άλλη ομάδα στη Βρετανία δεν χρησιμοποιούσε τον όρο. Στη χώρα μας το έλεγαν σε σχέση με το Γκροτόφσκι, ο ίδιος όμως δεν χρησιμοποιούσε ακριβώς αυτές τις λέξεις απ’ ότι ξέρω. Δύο χρόνια λοιπόν από όταν ονομαστήκαμε εμείς έτσι, όλες οι ομάδες μιμικής της Βρετανίας έλεγαν πως είναι σχολές σωματικού θεάτρου! Κι αυτό με ενοχλούσε, επειδή μισώ τη μιμική, και δεν ήθελα να συγχέεται με μας, έλεγα: «Όχι! Δεν είμαστε το ίδιο!». Κι επίσης, επειδή όλοι αυτοί δεν ήταν και τόσο εξασκημένοι σωματικά, δημιουργούσαν λάθος εντύπωση για το τι θα πει σωματικό θέατρο. Οι δικοί μας χορευτές ήταν πάντα εξασκημένοι σε πολύ υψηλό επίπεδο. Ένιωθα λοιπόν πως κάποιοι παίρνουν αυτό τον όρο και τον μειώνουν. Αλλά το έκαναν επίσης επειδή ήξεραν πως ο κόσμος μισεί τη λέξη «μιμική». Τη μισούμε!!! Πώς να μιλήσει κανείς λοιπόν για περίπλοκα ζητήματα με αυτό τον τρόπο; Ακόμα και το μπαλέτο! Στα σοβαρά τώρα, πώς γίνεται; Όταν αγαπούν κάποιον, κάνουν τρεις πιρουέτες, όταν μισούν κάποιον κάνουν πάλι τρεις πιρουέτες, κι όταν κάνουν ένα αφηρημένο κομμάτι κάνουν τρεις πιρουέτες! (Γέλια). Τέτοια είναι η πολυπλοκότητα της γλώσσας τους! Μπορεί κάποια στιγμή να δω κάτι τέτοιο και να μου αρέσει, αλλά γενικά πλέον αυτός ο τύπος χορού με καταθλίβει, κι έχω αποφασίσει πως δεν θέλω να δω άλλες Λίμνες των Κύκνων και Ωραίες Κοιμώμενες! Υπάρχουν βέβαια ριζοσπαστικές εκδοχές όπως του Μάθιου Μπορν και τα λοιπά, όμως στη βάση τους τα βρίσκω σε μεγάλο βαθμό μιμητικά όλα αυτά.
Είναι πολύ νωρίς για να ρωτήσω ποιο θα είναι το επόμενο πράγμα που θα κάνετε; Είναι υπερβολικά πολύ νωρίς! Είμαι τώρα σαν μια γυναίκα που μόλις γέννησε, κι η ιδέα του να κάνει κι άλλο ένα παιδί δεν της περνά από το μυαλό! Είμαστε μόλις στη 19η παράσταση του John, ακόμα κάνουμε αλλαγές, κι οι παραγωγές μας είναι ζωντανές, ακόμα και μετά από ενάμισι χρόνο θα εξακολουθούμε να κάνουμε αλλαγές, γιατί κάθε μέρα θα δούμε κάτι διαφορετικά. Έχουμε να κάνουμε σαράντα παραστάσεις στο Λονδίνο, θέλω λοιπόν απλώς να περάσουν αυτές, να δω πώς θα νιώθω συναισθηματικά και ψυχολογικά, και ποιος ξέρει τι θα φέρει το μέλλον; Δεν έχω ιδέα!
Ένα τελευταίο πράγμα: πολλά από τα θέματα που θίγετε είναι δύσκολα. Και μάλιστα τα αρθρώνετε και σ λέξεις. Βρίσκω γενναίες τις επιλογές σας. Σας έχουν δημιουργήσει προβλήματα; Κοιτάξτε, τα ζητήματα που εξετάζουμε κάποιες φορές είναι ζητήματα για τα οποία οι άνθρωποι δεν θέλουν να μιλάνε. Κάποιοι λοιπόν βρίσκουν τα θέματα που θίγω ενοχλητικά, κι άρα υπάρχουν άνθρωποι που δεν τους αρέσει η δουλειά μας, ενώ σε άλλους αρέσει. Δεν ξέρω για σας, ούτε γνωρίζω για ποια πράγματα συζητάτε στις παρέες σας, αλλά εγώ δεν θέλω να βγω για ένα ποτό και να μιλώ για το χρώμα της ταπετσαρίας – παρόλο που αυτό εδώ που είμαστε δεν είναι άσχημο! – θέλω να μιλώ για τα πραγματικά ζητήματα. Κι υποθέτω πως ο λόγος που κάνω αυτές τις δουλειές είναι γιατί προσπαθώ να αλλάξω κάποια πράγματα, είναι το μεγάφωνο κι ο ενισχυτής μου προς τον κόσμο. Βρίσκω λοιπόν πως ακόμα κι οι αντιδράσεις που είχαμε από κάποιους αριστερούς διανοούμενους για την προηγούμενη δουλειά μας είναι υπέροχες, γιατί προκύπτουν συζητήσεις κι οι άνθρωποι μπορούν να ανταποκριθούν κα να ασκήσουν κριτική ο ένας στον άλλο. Έτσι αποκαλύφθηκαν κάποιες ανοησίες από την ιδεολογία και τη νοοτροπία της άκρας αριστεράς, όπως κάποιες άλλες δουλειές μας αποκάλυψαν αντίστοιχα πράγματα για τη δεξιά ιδεολογία. Για μένα αυτό είναι σπουδαίο, να μπορούμε να συζητάμε, άλλωστε η προηγούμενη δουλειά λεγόταν Can we Talk about this? (Μπορούμε να μιλήσουμε γι αυτό;) Πρέπει να μπορούμε να μιλήσουμε για τα πράγματα, να μιλήσουμε για ενοχλητικά ζητήματα. Αλλά ακόμα και για την πολυπλοκότητα των πραγμάτων. Ελπίζω πως είτε σας αρέσουν οι δουλειές μας είτε δεν σας αρέσουν, μετά θα πάτε και θα συζητήσετε σχετικά, ενώ στις παραδοσιακές παραστάσεις χορού συχνά μόλις τελειώσουν λες απλά: Πού θα πάμε να φάμε; Ή: Εκείνο το σαλονάκι να το παραγγείλουμε τελικά; Γιατί εκεί τελειώνουν όλα, δεν υπάρχει τίποτα να συζητήσει κανείς. Στις παραστάσεις μας, ακόμα κι αν δεν σου αρέσουν, υπάρχει μεγάλη ποσότητα δουλειάς πίσω.
Στο John επί εννιά μήνες κάναμε έρευνα – ερωτηματολόγια, συνεντεύξεις, μοντάζ, μετά έξι μήνες στο στούντιο… Εγώ δουλεύω 13 ώρες την ημέρα.. Είτε λοιπόν σου αρέσει είτε όχι, η δουλειά είναι εκεί. Η λεπτομέρεια είναι εκεί. Οπότε ακόμα κι αν την απεχθάνεσαι, θα μιλήσεις γι αυτή με τους φίλους σου στο μπαρ και θα θιγούν ζητήματα. Ελπίζω να υπάρχει πάντα στις δουλειές μου κάποιο στοιχείο που δεν είχε επισημάνει κανείς πριν, ή δεν είχε μιλήσει γι αυτό δημόσια, και θα ερεθίσει τη σκέψη.. Αυτός νομίζω πως είναι η σημασία της τέχνης. Γιατί εμείς δεν είμαστε πολιτικοί, και δεν μας ενδιαφέρει να κερδίσουμε ψήφους. Γιατί μόλις ο πολιτικός σκεφτεί: Α! Αυτό πρέπει να κάνω για να αρέσω!, αυτό είναι το τέλος. Εμείς λοιπόν μπορούμε να θίξουμε αυτά που οι πολιτικοί δεν μπορούν, γιατί δεν χρειάζεται να μαζέψουμε ψήφους! Χρειαζόμαστε βέβαια κάποια χρηματοδότηση, αλλά ευτυχώς είμαστε μια μικρή ομάδα! Αν έπρεπε να κάνω παραγωγές του μεγέθους του West End, θα γινόμουν σαν τους πολιτικούς! Γι αυτό και δεν κάνω εμπορικές δουλειές, παρόλο που στο παρελθόν με είχαν πλησιάσει και ποπ σταρς. Γιατί τελικά αυτό που θέλουν είναι να πουλήσουν δίσκους μαζικά. Χρειάζονται λοιπόν μαζικό κοινό. Και το μαζικό κοινό σε μεγάλο βαθμό ασχολείται με το τι θα φορέσει και πώς θα περάσει ωραία, ακούγοντας κι ένα ωραίο τραγουδάκι. Ίσως βέβαια έτσι υποτιμώ κάποιους ποπ καλλιτέχνες, όμως το πράγμα σε μεγάλο βαθμό έχει να κάνει με τον παράγοντα του πόσο θα πουλήσεις. Γι αυτό και δεν το κάνω. Γιατί όταν μου ζητήθηκε στο παρελθόν, είδα πως τελικά αυτό που σου ζητούν να κάνεις είναι εντελώς χαζό. Κι ακόμα και στις περιπτώσεις που σέβομαι πραγματικά τον ίδιο τον καλλιτέχνη, αυτό που ζητείται από μένα ως χορογράφο, δεν είναι τίποτα παραπάνω από μερικές πιασάρικες, όμορφες, χαριτωμένες, σέξυ κινήσεις. Κι αυτό το βρίσκω βαρετό!
Ευχαριστώ πολύ! Εϊναι πάντα ενδιαφέρον να μιλώ μαζί σας! Κι εγώ σας ευχαριστώ.
Είναι ενδιαφέρον αυτό που λέτε περί κριτικών χορού που δεν θέλουν λόγο επί σκηνής. Υποθέτω πως το ουσιαστικό ερώτημα δεν είναι αν χρησιμοποιεί κανείς το λόγο ή όχι, αλλά κατά πόσον αυτό λειτουργεί ή όχι. Αν είναι καλό ή όχι. Ο κάθε χορογράφος χρησιμοποιεί όσα πιστεύει πως θα τον οδηγήσουν στο επιθυμητό αποτέλεσμα. Υπάρχουν κι άλλες, κρυφές προθέσεις. Θυμάμαι ένα κριτικό που είπε σε κάποιον που χρησιμοποιούσε πολύ κείμενο, πως δεν θα γράψει ο κριτικός χορού, αλλά ο κριτικός θεάτρου, επειδή πίστευαν πως είναι περισσότερο θέατρο παρά χορός! Ο κριτικός χορού τρομοκρατήθηκε, είπε πως αν δεν γράφω για τέτοια θεάματα επειδή χρησιμοποιούν το λόγο, στο τέλος δεν θα έχω πια δουλειά! (Γέλια). Πρέπει λοιπόν να αναρωτηθείς ποιες είναι οι δεύτερες σκέψεις του κριτικού! Κάποιοι θέλουν να παραμείνεις αποκλειστικά στο χορό όπου κανείς έχει την παραμυθένια εντύπωση πως οι άνθρωποι δεν μιλούν ποτέ, κι υπάρχει μόνο ένα όμορφο παραμύθι. Θέλουν να βλέπουν μόνο ανθρώπους με τα πόδια στον αέρα, είναι αυτοί που εγώ ονομάζω τζάνκις του χορού! Είναι μια ανθυγιεινή εμμονή! Αν δεν πάρουν στις φλέβες τους μια συγκεκριμένη ποσότητα από χορευτικά βήματα ανά παράσταση, αρχίζουν να έχουν σπασμούς! Υπάρχουν λοιπόν πολλοί λόγοι γι αυτό, κι όχι απαραιτήτως υγιείς λόγοι! Κι όχι απαραίτητα σχετικοί με την επικοινωνία μέσω της τέχνης, αλλά με τη δουλειά τους ως κριτικών χορού, ή και παραγωγών επίσης. Θυμάμαι πως κάποιος είχε πει σε αυτό το φίλο μου που πέθανε, ο φίλος μου λεγόταν Νάιτζελ: «Νάιτζελ, σε παρακαλώ να βεβαιωθείς πως αυτό που θα κάνεις είναι παράσταση χορού! Πρέπει να έχει χορό μέσα, πού είναι ο χορός; Έχουμε συγκεκριμένη παραγγελία!». Όταν οι προγραμματιστές το εντάσσουν στη σεζόν του χορού κι η παράσταση έχει πολύ λόγο, υπάρχει πρόβλημα. Κάποιες φορές λοιπόν τα υβρίδια, γιατί κι εμείς τέτοιο είμαστε, εσείς κι εγώ και μιλάμε και κινούμαστε, είμαστε υβρίδια! Όμως είτε κριτικοί, είτε παραγωγοί, είτε κοινό, κάποιοι στ’ αλήθεια θέλουν πουρίστικες φόρμες. Όμως για μένα δεν υπάρχουν πια φόρμες καθαρές, όλες είναι μεικτές, γιατί μόνο έτσι είναι αληθινή η αναπαράσταση της ζωής. Όταν έχεις μια τόσο περιορισμένη θεώρηση του κόσμου, αυτό που θα προκύψει είναι μια εξαιρετικά περιορισμένη ερμηνεία του! Χρησιμοποιώ λοιπόν όποια μέσα μου είναι αναγκαία.
Ειλικρινά μου κάνει εντύπωση γιατί βρισκόμαστε στο 2014, δεν υπάρχουν πλέον ξεκάθαρες φόρμες. Όλα είναι ήδη μέσα σε όλα. Το θέατρο, ο χορός κι οι εικαστικές τέχνες είναι πια σχεδόν αξεδιάλυτα. Και το βίντεο δεν είναι πια εικαστική τέχνη;
Πράγματι, ακόμα και στις σχολές καλών τεχνών οι φοιτητές όλο και λιγότερο εκθέτουν έργα καθαρής ζωγραφικής ή γλυπτικής, το βίντεο ή οι εγκαταστάσεις είναι πλέον κοινός τόπος, όλα είναι υβριδικά. Πώς λοιπόν απαιτούμε από το χορό να είναι έτσι; Όπως σας είπα, υπάρχουν κρυφές σκέψεις κάποιων πίσω από αυτό. Κάποιοι θέλουν τον κόσμο να είναι μουγκός. Κάποιες φορές βέβαια η σιωπή μπορεί να είναι πολύ ισχυρή, κι εγώ πού και πού σε παραστάσεις χρησιμοποιώ μόνο κίνηση. Όμως γενικά νομίζω πως όταν προσπαθείς να μιλήσεις για περίπλοκα πράγματα και δεν έχεις πρόσβαση στις λέξεις, καταλήγεις να κάνεις μιμική. Κι η μιμική στο δικό μου λεξιλόγιο δεν είναι καλή λέξη. Όταν το 1986 αποκαλούσαμε τους εαυτούς μας «σωματικό θέατρο», καμιά άλλη ομάδα στη Βρετανία δεν χρησιμοποιούσε τον όρο. Στη χώρα μας το έλεγαν σε σχέση με το Γκροτόφσκι, ο ίδιος όμως δεν χρησιμοποιούσε ακριβώς αυτές τις λέξεις απ’ ότι ξέρω. Δύο χρόνια λοιπόν από όταν ονομαστήκαμε εμείς έτσι, όλες οι ομάδες μιμικής της Βρετανίας έλεγαν πως είναι σχολές σωματικού θεάτρου! Κι αυτό με ενοχλούσε, επειδή μισώ τη μιμική, και δεν ήθελα να συγχέεται με μας, έλεγα: «Όχι! Δεν είμαστε το ίδιο!». Κι επίσης, επειδή όλοι αυτοί δεν ήταν και τόσο εξασκημένοι σωματικά, δημιουργούσαν λάθος εντύπωση για το τι θα πει σωματικό θέατρο. Οι δικοί μας χορευτές ήταν πάντα εξασκημένοι σε πολύ υψηλό επίπεδο. Ένιωθα λοιπόν πως κάποιοι παίρνουν αυτό τον όρο και τον μειώνουν. Αλλά το έκαναν επίσης επειδή ήξεραν πως ο κόσμος μισεί τη λέξη «μιμική». Τη μισούμε!!! Πώς να μιλήσει κανείς λοιπόν για περίπλοκα ζητήματα με αυτό τον τρόπο; Ακόμα και το μπαλέτο! Στα σοβαρά τώρα, πώς γίνεται; Όταν αγαπούν κάποιον, κάνουν τρεις πιρουέτες, όταν μισούν κάποιον κάνουν πάλι τρεις πιρουέτες, κι όταν κάνουν ένα αφηρημένο κομμάτι κάνουν τρεις πιρουέτες! (Γέλια). Τέτοια είναι η πολυπλοκότητα της γλώσσας τους! Μπορεί κάποια στιγμή να δω κάτι τέτοιο και να μου αρέσει, αλλά γενικά πλέον αυτός ο τύπος χορού με καταθλίβει, κι έχω αποφασίσει πως δεν θέλω να δω άλλες Λίμνες των Κύκνων και Ωραίες Κοιμώμενες! Υπάρχουν βέβαια ριζοσπαστικές εκδοχές όπως του Μάθιου Μπορν και τα λοιπά, όμως στη βάση τους τα βρίσκω σε μεγάλο βαθμό μιμητικά όλα αυτά.
Είναι πολύ νωρίς για να ρωτήσω ποιο θα είναι το επόμενο πράγμα που θα κάνετε; Είναι υπερβολικά πολύ νωρίς! Είμαι τώρα σαν μια γυναίκα που μόλις γέννησε, κι η ιδέα του να κάνει κι άλλο ένα παιδί δεν της περνά από το μυαλό! Είμαστε μόλις στη 19η παράσταση του John, ακόμα κάνουμε αλλαγές, κι οι παραγωγές μας είναι ζωντανές, ακόμα και μετά από ενάμισι χρόνο θα εξακολουθούμε να κάνουμε αλλαγές, γιατί κάθε μέρα θα δούμε κάτι διαφορετικά. Έχουμε να κάνουμε σαράντα παραστάσεις στο Λονδίνο, θέλω λοιπόν απλώς να περάσουν αυτές, να δω πώς θα νιώθω συναισθηματικά και ψυχολογικά, και ποιος ξέρει τι θα φέρει το μέλλον; Δεν έχω ιδέα!
Ένα τελευταίο πράγμα: πολλά από τα θέματα που θίγετε είναι δύσκολα. Και μάλιστα τα αρθρώνετε και σ λέξεις. Βρίσκω γενναίες τις επιλογές σας. Σας έχουν δημιουργήσει προβλήματα; Κοιτάξτε, τα ζητήματα που εξετάζουμε κάποιες φορές είναι ζητήματα για τα οποία οι άνθρωποι δεν θέλουν να μιλάνε. Κάποιοι λοιπόν βρίσκουν τα θέματα που θίγω ενοχλητικά, κι άρα υπάρχουν άνθρωποι που δεν τους αρέσει η δουλειά μας, ενώ σε άλλους αρέσει. Δεν ξέρω για σας, ούτε γνωρίζω για ποια πράγματα συζητάτε στις παρέες σας, αλλά εγώ δεν θέλω να βγω για ένα ποτό και να μιλώ για το χρώμα της ταπετσαρίας – παρόλο που αυτό εδώ που είμαστε δεν είναι άσχημο! – θέλω να μιλώ για τα πραγματικά ζητήματα. Κι υποθέτω πως ο λόγος που κάνω αυτές τις δουλειές είναι γιατί προσπαθώ να αλλάξω κάποια πράγματα, είναι το μεγάφωνο κι ο ενισχυτής μου προς τον κόσμο. Βρίσκω λοιπόν πως ακόμα κι οι αντιδράσεις που είχαμε από κάποιους αριστερούς διανοούμενους για την προηγούμενη δουλειά μας είναι υπέροχες, γιατί προκύπτουν συζητήσεις κι οι άνθρωποι μπορούν να ανταποκριθούν κα να ασκήσουν κριτική ο ένας στον άλλο. Έτσι αποκαλύφθηκαν κάποιες ανοησίες από την ιδεολογία και τη νοοτροπία της άκρας αριστεράς, όπως κάποιες άλλες δουλειές μας αποκάλυψαν αντίστοιχα πράγματα για τη δεξιά ιδεολογία. Για μένα αυτό είναι σπουδαίο, να μπορούμε να συζητάμε, άλλωστε η προηγούμενη δουλειά λεγόταν Can we Talk about this? (Μπορούμε να μιλήσουμε γι αυτό;) Πρέπει να μπορούμε να μιλήσουμε για τα πράγματα, να μιλήσουμε για ενοχλητικά ζητήματα. Αλλά ακόμα και για την πολυπλοκότητα των πραγμάτων. Ελπίζω πως είτε σας αρέσουν οι δουλειές μας είτε δεν σας αρέσουν, μετά θα πάτε και θα συζητήσετε σχετικά, ενώ στις παραδοσιακές παραστάσεις χορού συχνά μόλις τελειώσουν λες απλά: Πού θα πάμε να φάμε; Ή: Εκείνο το σαλονάκι να το παραγγείλουμε τελικά; Γιατί εκεί τελειώνουν όλα, δεν υπάρχει τίποτα να συζητήσει κανείς. Στις παραστάσεις μας, ακόμα κι αν δεν σου αρέσουν, υπάρχει μεγάλη ποσότητα δουλειάς πίσω. Στο John επί εννιά μήνες κάναμε έρευνα – ερωτηματολόγια, συνεντεύξεις, μοντάζ, μετά έξι μήνες στο στούντιο… Εγώ δουλεύω 13 ώρες την ημέρα.. Είτε λοιπόν σου αρέσει είτε όχι, η δουλειά είναι εκεί. Η λεπτομέρεια είναι εκεί. Οπότε ακόμα κι αν την απεχθάνεσαι, θα μιλήσεις γι αυτή με τους φίλους σου στο μπαρ και θα θιγούν ζητήματα. Ελπίζω να υπάρχει πάντα στις δουλειές μου κάποιο στοιχείο που δεν είχε επισημάνει κανείς πριν, ή δεν είχε μιλήσει γι αυτό δημόσια, και θα ερεθίσει τη σκέψη.. Αυτός νομίζω πως είναι η σημασία της τέχνης. Γιατί εμείς δεν είμαστε πολιτικοί, και δεν μας ενδιαφέρει να κερδίσουμε ψήφους. Γιατί μόλις ο πολιτικός σκεφτεί: Α! Αυτό πρέπει να κάνω για να αρέσω!, αυτό είναι το τέλος. Εμείς λοιπόν μπορούμε να θίξουμε αυτά που οι πολιτικοί δεν μπορούν, γιατί δεν χρειάζεται να μαζέψουμε ψήφους! Χρειαζόμαστε βέβαια κάποια χρηματοδότηση, αλλά ευτυχώς είμαστε μια μικρή ομάδα! Αν έπρεπε να κάνω παραγωγές του μεγέθους του West End, θα γινόμουν σαν τους πολιτικούς! Γι αυτό και δεν κάνω εμπορικές δουλειές, παρόλο που στο παρελθόν με είχαν πλησιάσει και ποπ σταρς. Γιατί τελικά αυτό που θέλουν είναι να πουλήσουν δίσκους μαζικά. Χρειάζονται λοιπόν μαζικό κοινό. Και το μαζικό κοινό σε μεγάλο βαθμό ασχολείται με το τι θα φορέσει και πώς θα περάσει ωραία, ακούγοντας κι ένα ωραίο τραγουδάκι. Ίσως βέβαια έτσι υποτιμώ κάποιους ποπ καλλιτέχνες, όμως το πράγμα σε μεγάλο βαθμό έχει να κάνει με τον παράγοντα του πόσο θα πουλήσεις. Γι αυτό και δεν το κάνω. Γιατί όταν μου ζητήθηκε στο παρελθόν, είδα πως τελικά αυτό που σου ζητούν να κάνεις είναι εντελώς χαζό. Κι ακόμα και στις περιπτώσεις που σέβομαι πραγματικά τον ίδιο τον καλλιτέχνη, αυτό που ζητείται από μένα ως χορογράφο, δεν είναι τίποτα παραπάνω από μερικές πιασάρικες, όμορφες, χαριτωμένες, σέξυ κινήσεις. Κι αυτό το βρίσκω βαρετό!
Ευχαριστώ πολύ! Εϊναι πάντα ενδιαφέρον να μιλώ μαζί σας! Κι εγώ σας ευχαριστώ.
