Παίρνω τον δρόμο προς τα Σφαγεία. Ακούγεται άγριο αυτό και σίγουρα παλιότερα ήταν, όταν στο συγκεκριμένο κτίριο πραγματοποιούταν ο σφαγιασμός των ζώων που προορίζονταν για τροφή. Τώρα πια το μέρος έχει γαληνέψει. Μια γλυπτή λευκή κατσίκα -φόρος τιμής στα ζωντανά που άφησαν εκεί την τελευταία τους πνοή;- ατενίζει αιώνια τη θάλασσα από την κορυφή του κτίσματος. Ένα ευρύχωρο δωμάτιο, ο εκθεσιακός χώρος του ιδρύματος ΔΕΣΤΕ, έχει καταληφθεί από τους ήρωες του Pawel Althamer. Τροφή για σκέψη πια, μου έρχεται ασυναίσθητα στο μυαλό. Βγαίνω στο μπαλκόνι, εισπνέω την αλατισμένη αύρα του Αιγαίου, εκπνέω και μπαίνω ξανά στον χώρο.
Ο Althamer βρίσκεται στο νησί με την οικογένεια του, άλλωστε ουσιαστικά «Το μυστικό της δίσκου της Φαιστού» είναι ένα συλλογικό έργο. Οι ξύλινες κούκλες που απεικονίζουν τα μέλη της οικογένειας του, δύο από αυτές απεικονίζουν τον συλλέκτη και ιδρυτή του ΔΕΣΤΕ Δάκη Ιωάννου και τη σύζυγό του Λιέτα, βρίσκονται διάσπαρτες στον χώρο ανάμεσα σε μικροαντικείμενα όπως μια μινιατούρα του δίσκου της Φαιστού που στέκεται πάνω σε μια κολώνα, μεταλλικά κουζινικά, μια δερμάτινη βαλίτσα, μια λεκάνη τουαλέτας και πολλά άλλα, όλα σε μικρογραφίες. Ο Althamer μπαίνει στον χώρο και καλεί τους δημοσιογράφους να κάτσουμε όπου θέλουμε, να μετακινήσουμε τα αντικείμενα και τις κούκλες, να παίξουμε μαζί τους. Τελικά καθόμαστε στο πάτωμα σχηματίζοντας έναν κύκλο. Πάνω από το κεφάλι μας κρέμεται ένα πλανητικό σύστημα και παραδίπλα ένα τσιγκέλι, το δεύτερο δεν είναι παρά κατάλοιπο της πρότερης χρήσης του χώρου αλλά δίνει κι αυτό το στίγμα του έτσι όπως έχει χάσει πια τον αρχικό του ρόλο.
Η πρόταση από το ΔΕΣΤΕ του έγινε πέρσι το καλοκαίρι, ήρθε αρχικά στο νησί για μία εβδομάδα πάλι μαζί με την οικογένεια του. Εκεί είδε την κοπέλα του γιου του Bruno, να κατασκευάζει τις κούκλες, κι έτσι του ήρθε η ιδέα για το συγκεκριμένο έργο που βάζει στο επίκεντρο την οικογένεια. «Τα τελευταία χρόνια πάντα λειτουργώ και δουλεύω ομαδικά. Είναι απλό για εμάς στην οικογένεια γιατί έτσι ζούμε. Είμαστε ένα. Όλοι μαζί φτιάξαμε αυτό το έργο αλλά ταυτοχρόνως ο καθένας είχε τον χώρο να κάνει αυτό που ήθελε, να εκφραστεί όπως ακριβώς ένιωθε. Από τον δάσκαλό μου Grzegorz Kowalski έμαθα ότι υπάρχει ο κοινός και ο ατομικός τόπος που αποτελούν τη διπλή ταυτότητα της ελευθερίας».
Στον πυρήνα του έργου βρίσκεται εκτός από τον δίσκο της Φαιστού, που ακόμη δεν έχει αποκρυπτογραφηθεί και παραμένει μέγα μυστήριο, και το κείμενο του Σμαραγδένιου πίνακα, που αποδίδεται σε ένα πρόσωπο των ελληνιστικών χρόνων γνωστό με το όνομα Ερμής ο Τρισμέγιστος. Το κείμενο αυτό, που θεωρείται θεμέλιος λίθος της αλχημικής φιλοσοφίας, φημολογείται ότι περιέχει το μυστικό της prima materia (πρωταρχική ύλη) και της μεταστοιχείωσης της. «Ανακάλυψα τον Σμαραγδένιο πίνακα ενώ διάβαζα σχετικά με τους Νίντζα. Ήθελα να μάθω ποιοι ήταν οι κανόνες που διέπουν αυτή τη συγκεκριμένη ομάδα αλλά και να καταλάβω την φιλοσοφία τους πέρα από μάχη. Τελικά όλα δένουν συμπαντικά» λέει ο Althamer και γελάει. Είναι σαφές ότι δε θέλει να δώσει πολλές εξηγήσεις σχετικές με το ίδιο το έργο και ότι τον ενδιαφέρει πως ο καθένας ατομικά θα αντιδράσει και θα καταφέρει να ενταχθεί σε αυτό. Τις προηγούμενες ημέρες κάτοικοι του νησιού, οικογένειες, περνούσαν από τον χώρο, έβλεπαν τι συνέβαινε και ρωτούσαν αν μπορούσαν κι αυτοί να τοποθετήσουν κάτι δικό τους στον χώρο. «Φυσικά» τους απαντούσε ο Althamer κι έτσι τα υδραίικα στοιχεία έμπλεξαν αρμονικά με στοιχεία που έχουν έρθει από το Μοναστηράκι αλλά κι από αλλού, όπως ένα ομοίωμα καραβιού από το Μπρούκλιν.
«Για εμένα η δημιουργικότητα είναι ένας μεγάλος στόχος από μόνη της. Και καταφέρνουμε να μάθουμε ο καθένας τον εαυτό του εργαζόμενοι στο πλαίσιο μιας κολεκτίβας. Φυσικά γεννήθηκα και μεγάλωσα μέσα σε ένα κομμουνιστικό καθεστώς. Τώρα με ενδιαφέρει να καταλάβω για ποιους λόγους δεν λειτούργησε αυτό».
Ξαναγυρνάει στην έννοια του σύμπαντος. «Με ενδιαφέρει η ανοιχτή φόρμα. Πιστεύω ότι όλα συνδέονται μεταξύ τους. Προσπαθώ να ανακαλύψω τον κέντρο του κόσμου, να ανακαλύψω τους εαυτούς μας, όπως καθόμαστε εμείς εδώ τώρα σε έναν κύκλο, σε ένα παλιό σφαγείο. Περιπλανούμαι διαρκώς όπως οι αρχαίοι Έλληνες φιλόσοφοι που περπατούσαν για να ανακαλύψουν διαφορετικές οπτικές των πραγμάτων. Περιπλανούμαστε όλοι μέχρι να φτάσουμε στην στιγμή της ύπαρξης. Θέλουμε όλοι να φτάσουμε στη γαλήνη του νου και να εκφράσουμε τη αγνή δύναμη της πραγματικότητας».
Παίρνουμε στα χέρια τις κούκλες, τις περιεργαζόμαστε. «Κατασκευάσαμε τις κούκλες σαν είδωλα, σαν τοτέμ, για να υπογραμμίσουμε ότι εμείς είμαστε ταυτόχρονα δημιουργοί αλλά και μαριονέτες στο συμπαντικό παιχνίδι”. Κάποιος σχολιάζει ότι η αύρα του χώρου έχει αλλάξει σε σχέση με παλαιότερες εκθέσεις. “Ο χρόνος μοιάζει να κινείται πιο αργά πια».
Η Μαρίνα Βρανοπούλου, συντονίστρια της έκθεσης, μας περιγράφει τι έγινε όταν ένα μωράκι βρέθηκε στο δωμάτιο. «Τον τοποθετήσαμε στο κέντρο και εκείνο παρατηρούσε στην αρχή την κίνηση των πλανητών που κρέμονται από το ταβάνι και κινούνται με το αεράκι. Ήταν πολύ μικρός για να παίξει με τις κούκλες και στο τέλος απλά αποκοιμήθηκε. Ήταν μια μαγική στιγμή. Νιώσαμε γαλήνη».
Ο κάθε επισκέπτης της έκθεσης, παιδί ή ενήλικας, μπορεί να μπει στον χώρο, να κάτσει όσο θέλει, να παίξει όσο θέλει φτιάχνοντας τα δικά του σενάρια, να προσθέσει νέα αντικείμενα. Έτσι το έργο μετατρέπεται σε μια διαδραστική performance, μεταλλάσσεται διαρκώς σε όλη τη διάρκεια της έκθεσης, κι αυτό ακριβώς είναι το ζητούμενο του καλλιτέχνη.
Πριν φύγουμε μας δίνουν ένα χαρτί στο οποίο βρίσκεται αποτυπωμένη μια σπείρα. Πρόκειται για να έναν κενό δίσκο της Φαιστού. Ο Althamer θέλει να το συμπληρώσουμε ο καθένας με τα δικά του σύμβολα, λέξεις, εικόνες. Άλλωστε ο καθένας μας έχει τη δική του γλώσσα, αυτή που περιμένουμε με ανυπομονησία να αποκρυπτογραφήσουν οι άλλοι ώστε να μας καταλάβουν, να μας μάθουν, να μας νιώσουν.
Το μυστικό του δίσκου της Φαιστού, Pawel Althamer. Διάρκεια: 23 Ιουνίου-29 Σεπτεμβρίου 2014. Ώρες λειτουργίες: Δευτέρα-Παρασκευή: 11:00-13:00 & 19:00-22:00. Τρίτη: Κλειστά. Εκθεσιακός χώρος του ΔΕΣΤΕ, στα Σφαγεία της Ύδρας.
O Pawel Althamer. Φωτό: Marcin Kallinski
