Joe Haldeman
Ο Αιώνιος Πόλεμος
Εκδ. Anubis, 2010
«Βιβλίο για το καλοκαίρι» όπως λέμε «μια αγάπη για το καλοκαίρι». Αλλά τι το σπέσιαλ έχει το καλοκαίρι που κάνει τόσο διαφορετικά τα βιβλία και τις αγάπες του; Προσωπικά, νιώθω πως στερούμαι τα εφόδια να απαντήσω σε αυτή την ερώτηση. Τα βιβλία κι οι αγάπες που με συνόδευαν στα καλοκαίρια μου φρόντιζαν πάντοτε να εμφανιστούν στη ζωή μου πολύ πριν αρχίσουν καν οι πρώτες ζέστες, οπότε δεν θα μπορούσαν να χαρακτηριστούν καλοκαιρινά ούτε λόγω της χρονικής συμπτώσεώς τους με το θέρος. Αλλά προς επίρρωσιν του κλισέ, κι εδώ υπάρχει μία εξαίρεση που επιβεβαιώνει τον κανόνα. «Ο Αιώνιος Πόλεμος» του Joe Haldeman.
Από την αρχαιότητα ήδη, πόλεμος και καλοκαιράκι πηγαίναν πάντοτε χέρι-χέρι, για τον «Αιώνιο Πόλεμο» όμως και τη σύνδεση με το δικό μου καλοκαίρι ευθύνεται μόνο το Amazon και τα newletters του. Γύρω στα τέλη Μαΐου του ’13 το Amazon μου στέλνει ένα mail όπου βάσει του καταναλωτικού μου profile μού προτείνει προς αγορά μεταξύ άλλων και το βιβλίο του Haldeman. Ένα κλικ και πέντε μέρες αργότερα, αρχές Ιουνίου πια, και το βιβλίο είναι στα χέρια μου. Κεντρικός ήρωας και αφηγητής είναι ο Mandella, νέος με εξωτικό όνομα -για το οποίο ο ίδιος δίνει μια εξήγηση πολύ γοητευτικότερη αυτή των λογοτεχνικών κριτικών οι οποίοι απλώς το διαβάζουν ως αναγραμματισμό του ονόματος του συγγραφέα- και IQ γύρω στο 150. Ο ίδιος, ένας συνειδητοποιημένος ειρηνιστής, στρατολογείται μαζί με άλλους σωματικά και πνευματικά χαρισματικούς νέους για να συγκροτήσουν ένα στρατιωτικό σώμα του οποίου αποστολή είναι να αντιμετωπίσει μία εξωγήινη απειλή. Μετά τη βασική εκπαίδευση, μεταφέρονται σε διάφορες πολεμικές ζώνες στα πιο απομακρυσμένα μέρη του γαλαξία, μέσω μίας τεχνολογίας που επιτρέπει τα ταξίδια με ταχύτητα μεγαλύτερη αυτής του φωτός. Αυτό σημαίνει όμως ότι ενώ κάθε φορά το μεταγωγή-μάχη-μεταγωγή στα μετόπισθεν δεν διαρκεί πάνω από μερικούς μήνες στον χρόνο του Mandella και των συφάνταρών του, ο πραγματικός χρόνος που έχει περάσει στην πατρίδα Γη είναι μερικές δεκαετίες ή και αιώνες. Γιατί; Γιατί αυτό λέει η θεωρία της σχετικότητας! Έτσι, κάθε φορά που εκείνοι παίρνουν τις άδειες τους και επιστρέφουν, η κοινωνία που τους υποδέχεται έχει αλλάξει τόσο που δεν είναι σε θέση πια να την αναγνωρίσουν. Πολιτικές και κοινωνικές δομές, βασικοί θεσμοί -όπως π.χ. η οικογένεια- ακόμα και η γλώσσα ή οι σεξουαλικές συνήθειες του ανθρωπίνου είδους έχουν αλλάξει ριζικά. Ο στρατός, η υπηρεσία κι η συνάδελφοί τους είναι τα μόνα σταθερά σημεία αναφοράς στη ζωή των στρατιωτών. Σιγά-σιγά όμως όλοι τους θα σκορπίσουν όχι μόνο σε διαφορετικούς τόπους αλλά και σε διαφορετικούς χρόνους, έως ότου καταλήξουν είτε νεκροί είτε ολότελα μόνοι.
Χρησιμοποιώντας ως όχημα την επιστημονική φαντασία, ο Haldeman παρακάμπτει το όποιο εμπόδιο θέτει η “απροθυμία” του αναγνώστη να αντιμετωπίσει μία ακόμη δυσάρεστη διήγηση από έναν πραγματικό πόλεμο. Όταν ο αναγνώστης το αντιληφθεί, ο αιφνιδιασμός του συγγραφέα έχει ήδη ολοκληρωθεί κι ο αναγνώστης είναι πια δέκτης. Η επιλογή του Haldeman να αναπτύξει την αφήγησή του μέσα σε ένα πλαίσιο ξένο προς την καθημερινότητά μας, λειτουργεί όμως και σε ένα άλλο επίπεδο. Η απόστασή του από την οικεία εμπειρία δεν είναι παρά μία εξαίσια λογοτεχνική μεταφορά για την εμπειρία των στρατιωτών του Βιετνάμ. Στην πραγματικότητα, οι διηγήσεις των βετεράνων του Βιετνάμ αναφέρονται σε καταστάσεις τόσο ξένες στα βιώματα του άμαχου πληθυσμού, όσο κι αυτές που διηγείται ο στρατιώτης Mandella από το μακρινό και άγνωστο μέλλον. Μ’ αυτόν τον τρόπο, δημιουργεί ένα παράλληλο της πραγματικής εμπειρίας του πολέμου, το οποίο κατά κάποιον τρόπο μεταφράζει πιο εύληπτα τι σημαίνει να βρίσκεσαι στην πρώτη γραμμή.
Ωστόσο, «Ο Αιώνιος Πόλεμος», που στάθηκε για τον Πόλεμο του Βιετνάμ ότι το «Catch-22» για τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο, είναι κάτι πολύ περισσότερο από μία μυθιστορηματική αποτύπωση του τραύματος που προξενεί ένας πόλεμος σε μία κοινωνία. Είναι ένα έργο, που κάνοντας χρήση του χωροχρονικού παραδόξου που προκύπτει από τα ταξίδια με ταχύτητα μεγαλύτερη αυτή του φωτός, επιτρέπει στον συγγραφέα να προσεγγίσει φιλοσοφικά το παράδοξο του οικείου ξένου και της επιστροφής του. Ο διχασμός που εκδηλώνεται εξωτερικά, για παράδειγμα με την αδυναμία του κεντρικού αφηγητή να μιλήσει την ίδια γλώσσα αυτών που έχουν “μείνει πίσω”, δίνει την ευκαιρία να συγκροτηθεί μία πλήρης πραγματεία πάνω στη διανοητική και συναισθηματική απόσταση που βιώνει ο άνθρωπος ο οποίος κινείται στην περιφέρεια των κανονικών συλλογικοτήτων.
Ο «Αιώνιος Πόλεμος» του Haldeman με την απόσταση που του επιτρέπει η εξωτική του σκηνογραφία διατέμνει και αναλύει με τον πιο καίριο τρόπο ζητήματα που αφορούν την διαφορετικότητα -ακόμα και την σεξουαλική- και το κοινωνικό, αλλά και συναισθηματικό και διανοητικό ανήκειν.
Άλλα βιβλία με καλοκαιρινές θερμοκρασίες και παραθαλάσσια δράση:
Juan Rulfo, Πέδρο Πάραμο, εκδ. Πατάκης, 2005
Dino Buzzati, Η έρημος των Ταρτάρων, εκδ. Αστάρτη, 1991
Jacques Tardi και Jean-Patrick Manchette, Το μελαγχολικό κομμάτι της Δυτικής Ακτής, εκδ. Βαβέλ, 2006
Κώστας Σωτηρίου, Σκύλος χωρίς όνομα, εκδ. Εστία, 2001
Ο Δημοσθένης Παπαμάρκος είναι συγγραφέας και το τελευταίο του βιβλίο «ΜεταΠοίηση» κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Κέδρος ενώ περιλαμβανόταν στη short list των φετεινών Κρατικών Βραβείων Διηγήματος
