Ο 'Αγγελος Τσέκερης μας εξηγεί την αλλιώτικη ιστορία του Νίκου Ζαχαριάδη

«Το Σεπτέμβριο του 1955, στην κοινότητα των πολιτικών προσφύγων της Τασκένδης ξέσπασαν πρωτοφανείς ταραχές ανάμεσα σε “ζαχαριαδιακούς” και “αντιζαχαριαδικούς”. Από τους 17.000 χιλιάδες πρώην μαχητές του Δημοκρατικού Στρατού, άντρες και γυναίκες που αποτελούσαν την κοινότητα, στα επεισόδια πήραν μέρος περίπου 3.000 άνθρωποι. Τα γεγονότα, που συγκλόνισαν την πρωτεύουσα του Ουζμπεκιστάν και ανάγκασαν τους Σοβιετικούς να επέμβουν για την αποκατάσταση της τάξης, δεν έγιναν ιδιαίτερα γνωστά στην Ελλάδα, καθώς συνέπεσαν με το προγκρόμ και την καταστροφή των ελληνικών περιουσιών στην Κωνσταντινούπολη». Η ανάγνωση της παραπάνω ιστορίας οδήγησε έναν δημοσιογράφο να γράψει ένα βιβλίο για μία από τις πιο αμφιλεγόμενες προσωπικότητες της εγχώριας πολιτικής σκηνής, για τον ηγέτη του Κομμουνιστικό κόμματος που λατρεύτηκε όσο κανείς από τη βάση του και καθαιρέθηκε εν μια νυκτί από τους σοβιετικούς μηχανισμούς, οδηγώντας τον στην αυτοκτονία. Ο Άγγελος Τσέκερης, έχοντας ως αφετηρία το ανοιχτό γράμμα του κρατούμενου στις φυλακές της Κέρκυρας Νίκου Ζαχαριάδη, αποδομεί τα στερεότυπα πάνω στα οποία τα κομμουνιστικά ρεύματα κατέγραψαν τα γεγονότα και γράφει «Μια ιστορία αλλιώς» για το κίνημα, τις εσωτερικές του συγκρούσεις, την ηθική της Αριστεράς και των ανθρώπων της.

Η αφορμή που οδήγησε στο βιβλίο. «Νομίζω πως όταν κάποιος είναι πολιτικοποιημένος διαβάζει ιστορία ψάχνοντας απαντήσεις, γιατί προσπαθεί να αναθεωρήσει τα όσα ήδη γνωρίζει ή γιατί ψάχνει την “καταγωγή” του. Για την συγκεκριμένη περίοδο λοιπόν έχουν γραφτεί πάρα πολλά, αυτό όμως που μου κίνησε την περιέργεια είναι η ιστορία της ελληνικής κοινότητας στην Τασκένδη. Επειδή λοιπόν αυτή η περίοδος συνδέεται με τον Ζαχαριάδη, κατέγραψα και τη δική του πορεία, άρχισα να κρατάω σημειώσεις για να μην ξεχάσω αυτά που διάβαζα και κάπως έτσι προέκυψε το βιβλίο. Το είχα αφήσει στην άκρη για αρκετό καιρό και το ανέσυρα όταν ο πατέρας μου βρέθηκε σε μια φάση πτώσης, είχε γεράσει πάρα πολύ αλλά καθώς παρέμενε πιστός στο ΚΚΕ, έφερα στην επιφάνεια το βιβλίο για να τον ενεργοποιήσω.

Όταν τελείωσε ο εμφύλιος, χιλιάδες Έλληνες κομμουνιστές μεταφέρθηκαν στην Τασκένδη σαν πολιτικοί πρόσφυγες. Ο Στάλιν είχε δημιουργήσει εκεί ένα βιομηχανικό κέντρο που προμήθευε όλη τη Σοβιετική Ένωση με βαμβάκι. Αυτοί οι άνθρωποι ήταν αποφασισμένοι να οικοδομήσουν τον σοσιαλισμό, άρχισαν όμως να αναπτύσσονται μεταξύ τους εσωτερικές αντιθέσεις που σχετίζονταν με την ήττα του εμφυλίου πολέμου. Επειδή οι άνθρωποι ξαναγράφουν την ιστορία τους προκειμένου να τη χρησιμοποιήσουν ως ιδεολογικό εργαλείο, η σύγκρουση εκείνη κληρονομήθηκε στη δική μου γενιά ως μια σύγκρουση καλών και κακών όπου οι κακοί, οι «ζαχαριαδικοί» δηλαδή, βρέθηκαν εκτός ιστορίας».

Νίκος Ζαχαριάδης

Ο Ζαχαριάδης, οι άλλοι και η αριστερή ηθική. «Για τον Ζαχαριάδη έχουν γραφτεί πολλά, είναι κατά γενική ομολογία ο ηγέτης του ΚΚΕ με τη μεγαλύτερη εμβέλεια. Αυτό που κατάλαβα γράφοντας το βιβλίο είναι πως είχε κοινή αφετηρία με άλλες προσωπικότητες, οι οποίες έπαιξαν ρόλο στα δυτικά κομμουνιστικά κόμματα βοηθώντας τα να γίνουν πιο δημοκρατικά, πιο μεταρρυθμιστικά, πιο απείθαρχα στη Σοβιετική Ένωση. Το γεγονός που ξεχωρίζει τον Ζαχαριάδη από τον Καρίγιο, τον Τολιάτη και τον Τορές και ανακόπτει την πορεία του είναι το ότι στην Ελλάδα γίνεται πόλεμος, τελειώνει δηλαδή το πολιτικό παιχνίδι και ο κόσμος παίρνει τα όπλα. Στην ιστορία δεν υπάρχει “αν”, παρόλα αυτά έκανα μια ερώτηση: Αν είχε αποφευχθεί ο εμφύλιος, ο Ζαχαριάδης θα είχε παίξει εντελώς διαφορετικό ρόλο και θα είχε μείνει στην ιστορία ως ένας άλλος; Στο κομμουνιστικό κίνημα μέχρι το ‘89 υπήρχαν δυο μεγάλα ρεύματα, εκείνο που θεωρούσε το Ζαχαριάδη επαναστάτη που έκανε λάθη και εκείνο που τον έβλεπε σαν δαίμονα που εξόντωσε τους αντιπάλους του και έκανε αίσχη για να τιμωρηθεί τελικά με τις μεθόδους που ο ίδιος είχε χρησιμοποιήσει παλαιότερα. Πιστεύω λοιπόν πως αυτή η υπόθεση εργασίας θα εξόργιζε και τις δύο πλευρές.

Είχε αυτοπεποίθηση και συναίσθηση της ηγετικής του εμβέλειας, γεγονός που τον διευκόλυνε να κάνει ελιγμούς και να είναι ανοιχτός σε συνεργασίες με το κέντρο. Από την άλλη μεριά δε μπόρεσε να διαχειριστεί δημοκρατικά κάθε ήττα του, με αποτέλεσμα να καταφεύγει σε μεθόδους καχύποπτες, σκληρά αμυντικές και αυτοκαταστροφικές. Πίστευε πάντα πως υπάρχει εντός του κόμματος κάποιος χαφιές και κάθε φορά που “εξόντωνε” κάποιον, είτε αυτός ήταν ο Πλουμπίδης είτε ο Καραγιώργης, είχε την αίσθηση ότι τον βρήκε. Μετά το θάνατο του Στάλιν, ο Χρουστσόφ ρίχνει τον Ζαχαριάδη με τρόπο που δεν ταίριαζε στο κομμουνιστικό τυπικό. Το κόμμα τον θέτει στο περιθώριο και οι ίδιοι άνθρωποι που μέχρι ένα μήνα τον υποστήριζαν, τον καταδικάζουν και να τον διαπομπεύουν, αφού η Σοβιετική Ένωση τους αναγκάζει να κατεβάσουν το κεφάλι, να αλλάξουν γνώμη και εκείνοι το αποδέχονται πλην ελαχίστων εξαιρέσεων. Έχει καταγραφεί έντονα το γεγονός πως εκτοπίστηκε χωρίς να δικαστεί κι πέθανε μόνος του στη Σιβηρία καθώς και το ότι οι οπαδοί του ξεκόπηκαν από το κομμουνιστικό κόμμα με επέμβαση των σοβιετικών, παρότι αποτελούσαν την πλειοψηφία εντός του.

Εσύ λες πως έχεις κακή άποψη για τον Ζαχαριάδη, έχεις σκεφτεί ποτέ όμως πως την έχεις διαμορφώσει; Κάθε ρεύμα της αριστεράς προκειμένου να προσδιορίσει τον εαυτό του πήρε την ιστορία και την ερμήνευσε μ’ έναν τρόπο, που μπορεί να είναι σωστός. Αυτό που προσπαθεί να αναδείξει το συγκεκριμένο βιβλίο είναι το ότι οι συγκρούσεις είναι πιο σύνθετες από ότι τις αντιλαμβανόμαστε και πως δίκιο δεν έχει πάντα μόνο η μία πλευρά, αυτό μάλλον έχει να προσφέρει σε έναν νέο αριστερό που τον ενδιαφέρει να διαβάσει ιστορία. Επίσης πιστεύω πως δεν έχει να δώσει επιχειρήματα και να χρησιμεύσει στους ιδεολογικούς αντιπάλους, αφού σε όλες τις ιστορίες -τόσο εκείνων που υποστήριξαν τον Ζαχαριάδη όσο και εκείνων που τον έριξαν- η αριστερή ηθική είναι παρούσα, ακόμη και όταν παραβιάζεται για λόγους αυτοπροστασίας. Υπάρχει η στιγμή που το κόμμα λέει “πρέπει να φάμε τον τάδε”. Για κάποιον ήταν σωστό να τον υπερασπιστεί, για κάποιον άλλον το να μην εκθέσει το κόμμα την ώρα της ήττας του. Ο καθένας έχει μια δική του ηθική η οποία όμως είναι πάντα και παντού παρούσα και όλοι τους λειτουργούσαν υπό τον όρο της συντροφικότητας».

Φωτογραφία του νεκρού Ζαχαριάδη.

Ποιος φταίει για τον εμφύλιο; «Είμαι απολύτως πεπεισμένος ότι το ΚΚΕ βρέθηκε σε αδιέξοδο πριν τον εμφύλιο, η Ελλάδα ήταν το μοναδικό κράτος της περιόδου στο οποίο επιβιώνουν συνεργάτες των Γερμανών στη μετακατοχική κυβέρνηση, κανονικοί φασίστες δηλαδή. Σίγουρα λοιπόν δεν έχει βάση η πεποίθηση πως από τη μία πλευρά ήταν η δημοκρατία, το μέλλον και η ανεκτικότητα και από την άλλη ένα σκληρό κομμουνιστικό καθεστώς. Οι αριστεροί θεωρούν τον εμφύλιο μια ιστορία αξιοπρέπειας, αν αναλογιστεί κανείς πως οι νεκροί του δημοκρατικού στρατού ήταν κατά πολύ παραπάνω κάθε φορά από την στρατιωτική του δύναμη. Δεν ξέρω τι θα είχε γίνει αν κέρδιζαν, αλλά δε σκοπεύω να χαρίσω σε κανέναν μια σκληρή αυτοκριτική εφόσον το άλλο στρατόπεδο δεν έχει νιώσει ποτέ την ανάγκη να κάνει τη δική του, για τα εγκλήματα και τους ανθρώπους που εκτέλεσε».

Η Αριστερά του τότε, οι προσωπικότητές της και η σημερινή της εικόνα. «Εκτός από τον Ζαχαριάδη, όλες οι μεγάλες προσωπικότητες της Αριστεράς είναι αμφιλεγόμενες, η γενιά δηλαδή της εθνικής αντίστασης, οι άνθρωποι που αναδείχθηκαν σε ηγετικές θέσεις του ΚΚΕ και του ΚΚΕ εσωτερικού αργότερα. Ο Κύρκος -παρότι σκέφτομαι εκ των υστέρων τη γραμμή που ακολούθησε και διαφωνώ -ήταν ένας άνθρωπος καλλιεργημένος, είχε μια εμβέλεια πολλή μεγαλύτερη από το κόμμα που εκπροσωπούσε και κατάφερε να το στηρίξει σε δύσκολες εποχές βασισμένος αποκλειστικά στο κύρος του. Ο Φλωράκης ήταν εκείνος που συνέστησε το μεταεμφυλιακό ΚΚΕ στην κοινωνία. Συγκροτημένος, με χιούμορ και καθαρό λόγο υπήρξε ένας αξιοσέβαστος αγωνιστής ο οποίος κατάφερε να κερδίσει την εμπιστοσύνη ανθρώπων που δεν συμπαθούσαν τον κομμουνισμό, αλλά έπρεπε να συνηθίσουν πως το κόμμα πλέον έχει ανοίξει γραφεία στη γειτονιά. Μετά την απόσυρση αυτής της γενιάς δεν είμαι σίγουρος ότι έχουν υπάρξει τέτοια πρόσωπα. Αν καταφέρει η σημερινή Αριστερά να υλοποιήσει όσα έχει υποσχεθεί στον κόσμο που την εμπιστεύτηκε, ίσως κάποιοι από αυτούς που παίζουν ρόλο σήμερα να κερδίσουν μια θέση στη μνήμη των ανθρώπων αύριο.

Υπάρχουν προκαταλήψεις απέναντι στην Αριστερά, νομίζω όμως πως οι περισσότερες από αυτές σχετίζονται με τα αριστερόστροφα εκφυλιστικά φαινόμενα του ΠΑΣΟΚ. Λιγότεροι είναι δηλαδή εκείνοι που σκέφτονται τα γεγονότα του εμφυλίου και περισσότεροι αυτοί που θυμούνται τους συνδικαλιστές του ‘81. Η σημερινή Αριστερά δεν σχετίζεται με αυτό της το παρελθόν αφού δεν στοχεύει στο να αλλάξει το σύστημα αλλά στο να εφαρμόσει πιο δίκαιους κανόνες στο ήδη υπάρχον. Δεν ξέρω αν θα τα σαρώσει όλα, αλλά αν βρει τους σωστούς συμμάχους και έχει την υποστήριξη του κόσμου νομίζω ότι μπορεί να θέσει κάποιους όρους εντός της Ευρώπης, αλλάζοντας τους συσχετισμούς που γράφουν την ιστορία».