Μετά την παρουσίαση αρχές Ιουνίου στη Γαλλία στο θέατρο MC93 του Μπομπινί, η παράσταση «Η χήρα και ο λόγιος» επισκέφθηκε στις 21 και 22 Ιουνίου το Φεστιβάλ Αθηνών. Ο Πειραματικός Θίασος Όπερας Λιγιουάν εδρεύει στην μόλις 400.000 κατοίκων πόλη Κανζό, στη νότια επαρχία Φουτζιάν της αχανούς Κίνας. Το παραδοσιακό μουσικοθεατρικό ιδίωμα Λιγιουάν χρονολογείται από τον 14ο αιώνα και είναι από τα λίγα που έχουν αντέξει στο χρόνο κι εφόσον επεβίωσε συγκαταλέγεται και στα Μνημεία Παγκόσμιας Κληρονομιάς της Unesco. Συνδυάζει, πρόζα, τραγούδι, χορό 18 βασικών κινήσεων ενώ δομικό συστατικό αποτελούν οι μελωδίες κουπάι, συνθέσεις παλαιών σωζώμενων μουσικών κομματιών. Το είδος άνθισε και αγαπήθηκε σε ολόκληρη τη χώρα μέσα από την κινητικότητα πλανόδιων θιάσων αλλά και τη συνδρομή του επίσημου κράτους. Η φυσικότητα και απλότητα των κινήσεων διαχωρίζουν το είδος από τις παραδοσιακές και περισσότερο εξεζητημένες φόρμες της γνωστότερης στον δυτικό κόσμο Όπερας του Πεκίνου, κάτι που προφανώς συντέλεσε στην εξάπλωσή του σε επίπεδο καθημερινότητας των λαϊκών μαζών. Όλα αυτά μέχρι το 1953. Η χαριστική βολή όμως δόθηκε από την Πολιτιστική Επανάσταση του Μάο κατά τη διάρκεια της οποίας δεν επετράπη η διατήρηση παραδοσιακών μορφών στο όνομα της «σοσιαλιστικής επιμόρφωσης» μιας στρατευμένης τέχνης «για το λαό». Το είδος παραλίγο να εξαφανιστεί καθώς οι περισσότεροι δάσκαλοι είχαν επίσης πεθάνει το 1976, έτος θανάτου του Μάο. Η τέχνη μεταφέρεται από δάσκαλο σε μαθητή και οι λίγοι εναπομείναντες συσπειρώθηκαν με στόχο τη διάσωση. Ένας εξ αυτών ο θεατρικός συγγραφέας Ουάνγκ Ρεντζιέ που υπογράφει και το λιμπρέτο της παράστασης μαζί με τον Γιόου Φενουέι. Η συνάντηση του Ρεντζιέ με την Τζεν Τζινπίν στα 14 της στο θέατρο του σχολείου της πόλης ήταν καθοριστική για την αναβίωση του είδους στα επόμενα χρόνια. Σήμερα στα 51 της η Τζινπίν, διευθύνει, σκηνοθετεί και πρωταγωνιστεί στον Πειραματικό Θίασο ο οποίος διατήρησε και ουσιαστικά επανεφηύρε την όπερα Λιγιουάν.
Η παράσταση «Η χήρα και ο λόγιος» που γράφτηκε επί τούτου από τους δύο σύγχρονους θεατρικούς συγγραφείς, πατάει στην παράδοση παλαιότερων κειμένων και η φόρμα των 18 κινήσεων διατηρείται ατόφια πλην όμως με μια θαυμαστή αφαίρεση που την τοποθετεί στο σήμερα και αποφεύγει τον κίνδυνο του παρωχημένου και δύσπεπτου. Η δυσκολία είναι προφανής: παρακολουθούμε μια παράσταση όχι μόνο στα κινέζικα αλλά και σε διάλεκτο, όσο κι αν τιμούμε τον πολιτισμό της Ανατολής ελλοχεύει φυσικά ο κίνδυνος της κούρασης ή της πλήξης. Το μυστικό βρίσκεται στη φαινομενική απλότητα που όμως κρύβει επίμονη εργασία, συνέπεια, εσωτερική δύναμη και φυσικά αγάπη.
Η ιστορία φαίνεται απλή: Ο ηλικιωμένος σύμβουλος Πενγκ, παντρεμένος με την κατά πολύ νεώτερη και όμορφη Λι (Τζεν Τζινπίν), βρίσκεται προ των πυλών του θανάτου. Καραδοκούν δυο γκροτέσκ περαματάρηδες που θυμίζουν την παράδοση του ευρωπαϊκής κομέντια ντελ’ άρτε. Πρόθεσή του συμβούλου είναι να επιτηρεί τη συμβία του και μετά θάνατον. Για το λόγο αυτό καλεί τον λόγιο Ντόνγκ με τον οποίο έχει οικονομικές εκκρεμότητες. Καθώς ο τελευταίος του χρωστάει υποχρεώνεται να ενδώσει στην επιθυμία του γέρου να παρακολουθεί τη γυναίκα του και να του δίνει μηνιαίες αναφορές στον τάφο για το εάν παραμένει ενάρετη και πιστή (Σκηνή 1η: Υπόσχεση που αποσπάστηκε από τον θάνατο).
Ο σύμβουλος πεθαίνει και ο δειλός Ντονγκ επιδίδεται σε μια κατά πόδας διακριτική παρακολούθηση, ή τουλάχιστον έτσι νομίζει. Η χήρα, που ακολουθείται πάντα από την ηλικιωμένη υπηρέτριά της (εξαιρετικής συνέπειας κινησιολογία), αντιλαμβάνεται συνήθως την παρουσία του και δυσανασχετεί με αυτή την ενοχλητική συμπεριφορά. Ο καιρός περνά, οι αναφορές τιμιότητας παραδίδονται κανονικά κι ένα βράδυ με φεγγάρι ακούγεται το τραγούδι της Λι από το ανοιχτό παράθυρο του δωματίου της. Η ρομαντική ατμόσφαιρα της νύχτας που κρύβει πάντα μια επικινδυνότητα και έχει πλεονάζουσα γοητεία δημιουργεί υποψίες στον λόγιο για το εάν η χήρα είναι όντως ενάρετη και τις νύχτες. Σκαρφαλώνει τον τοίχο και βρίσκεται μέσα στο σπίτι. Χωρίς να υπάρχουν παράθυρα ή τοίχοι παρακολουθούμε ένα υπέροχο κρυφτό των δύο πρωταγωνιστών όπου κάποια στιγμή συναντώνται. Ο λόγιος που έως τώρα απείχε από τα εγκόσμια και τις ερωτικές απολαύσεις έχει ήδη ερωτευτεί τη Λι. Εξαίρετος ο μονόλογος των εσωτερικών αντιφάσεων που προκαλεί ο έρωτας («νερό τελματωμένο που ο άνεμος το κάνει να παφλάζει»). Εκείνη που έως τώρα δυσανασχετούσε τον απογυμνώνει λεκτικά για τη συμπεριφορά του αλλά στο τέλος ενδίδει κι αυτή στα δικά της συναισθήματα γι’αυτή την τρυφερή και κάπως ταλαιπωρημένη φιγούρα.
Ο τρόπος που αποδίδεται η κατάργηση της απόστασης-η πρώτη εγγύτητα και υπονοείται η συνεύρεση των εραστών είναι η πιο όμορφη, ποιητική, συγκινητική και αφαιρετική στιγμή της παράστασης: Η χήρα στηρίζεται απαλά στους ώμους του λόγιου για να της αφαιρέσει τα κόκκινα παπούτσια. Οι εραστές αποχωρούν και τα κόκκινα παπούτσια μένουν μόνα τους σε φωτισμένο κύκλο στο κέντρο της σκηνής.
Η επομένη είναι ημέρα κρίσης καθώς ο τίμιος λόγιος δεν μπορεί να πει ψέματα στον τάφο του συμβούλου, όμως οι γνώσεις του και η ένταση του έρωτα του δίνουν τη δύναμη να αντιταχθεί στην επιθυμία του νεκρού για τιμωρία της χήρας. Με αποφθέγματα Κομφούκιου και Μένκιου τον πείθει ότι δεν μπορεί να ισχύουν οι ίδιοι νόμοι για τον κόσμο των ζωντανών και των νεκρών. Ο λόγιος είναι πια ένας δυνατός άντρας και μπορεί να χαρεί το υπόλοιπο της ζωής του με τη Λι.
Είναι να αναρωτιέται κανείς εάν εμείς ως λαός θα καταφέρουμε ποτέ-κάποτε να διατηρήσουμε με την ίδια αγάπη τη δική μας πολιτιστική υπεραξία
Από την πολυμελή ζωντανή ορχήστρα παραδοσιακών οργάνων σχεδόν το μόνο που ήταν ορατό στους θεατές ήταν το κύριο συνοδευτικό όργανο γιατζιαόγκου, παραδοσιακό τύμπανο που παίζεται εφαρμόζοντας διαφορετική πίεση με τις μύτες των ποδιών. Η μουσική Nanyin ταξίδευε καθ’όλη τη διάρκεια όχι ως χαλί αλλά ως ραχοκοκαλιά της παράστασης που ήταν ένα μάθημα των πιο λεπτών αποχρώσεων των ανθρώπινων συναισθημάτων σε ένα σύνολο αισθητικής ακρίβειας.
Last but not least: Είναι να αναρωτιέται κανείς εάν εμείς ως λαός θα καταφέρουμε ποτέ-κάποτε να διατηρήσουμε με την ίδια αγάπη τη δική μας πολιτιστική υπεραξία. Εννοείται πριν την ταφόπλακα…
Φεστιβάλ Αθηνών, 21 και 22 Ιουνίου
«Η χήρα και ο λόγιος»
Σκηνοθεσία: Zeng Jingping, Bοηθός σκηνοθέτριας: Zhang Chunji, Δραματουργός: Wang Renje, Σκηνογραφία: Lin Zhibin, Καλλιτεχνική συνεργάτις: Zhuang Jingru
Ερμήνευσαν οι ηθοποιοί: Zeng Jingping, Zhang Chunji, Lin Cangxiao, Lin Xiaowei, Zheng Yasi, Wu Youqing, Liao Shuyun, Lin Qiuhan, Hong Yuyi, Lin Fufu, Guo Zhifeng, Gong Wanli
Και οι μουσικοί: Yan Zirong, You Yubin, He Jiayao, Zhao Yihui, Zhang Ziying, Wu Qiqiang, Li Zhihuang, Xu Peikun, Li Zhen, Huang Yufeng, Wu Yingying,
