Η Λίνα Τόνια συνέθεσε ένα έργο βασισμένο στο συμπαντικό ηχητικό περιβάλλον του Γανυμήδη

Είναι μια από τις πιο δραστήριες Ελληνίδες συνθέτριες της νέας γενιάς. Η Λίνα Τόνια έχει στο ενεργητικό της πάνω από 150 έργα που έχουν παρουσιαστεί διεθνώς σε σημαντικές αίθουσες, έχει αποσπάσει πολλαπλά βραβεία στην Ελλάδα και διεθνώς, ενώ διδάσκει σύνθεση στο τμήμα Μουσικής Επιστήμης και Τέχνης του Πανεπιστημίου Μακεδονίας. Στις 29 Μαρτίου, η Κρατική Ορχήστρα Αθηνών θα ερμηνεύσει σε πρώτη παγκόσμια εκτέλεση το νέο της έργο, Γανυμήδης.

Η συνθέτρια μίλησε στην Popaganda για τους ήχους του διαστήματος από τους οποίους προέκυψε η νέα της σύνθεση, για τη διαδικασία σύλληψης μιας νέας δημιουργίας και για τη σχέση της με τα βραβεία.

Η νέα σύνθεσή σας, Γανυμήδης, που θα παρουσιαστεί σε α’ παγκόσμια εκτέλεση από την Κρατική Ορχήστρα Αθηνών, βασίστηκε στους φυσικούς ήχους που ηχογραφήθηκαν από τον ομώνυμο δορυφόρο του Δία το 1996. Πώς προέκυψε η ιδέα να ασχοληθείτε με τους ήχους του διαστήματος;

Το έργο είναι μέρος της μεταδιδακτορικής μου έρευνας με θέμα: «Ψηλαφώντας τους ήχους του διαστήματος. Ανάλυση της συμπαντικής μουσικής όπως ηχεί από τους πλανήτες Γη, Κρόνο και Δία». Η έρευνα ξεκίνησε τον Σεπτέμβριο του 2019 και ολοκληρώθηκε το Νοέμβριο του 2021 στο τμήμα Φυσικής του Εθνικού Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών, ως υπότροφος του ΙΚΥ, υπό την επίβλεψη του καθηγητή Διαστημικής Φυσικής κ. Ιωάννη Δαγκλή, ο οποίος είναι και πρόεδρος του Ελληνικού Κέντρου Διαστήματος. Σκοπός αυτής της έρευνας ήταν να καταγραφεί το φθογγικό υλικό από υπάρχουσες ηχογραφήσεις που αφορούσαν περιοχές του διαστήματος γύρω από τους τρεις πλανήτες, δηλαδή να γίνει μία χαρτογράφηση των ήχων του διαστήματος και στη συνέχεια να αναλυθούν οι ενδείξεις αυτές με σκοπό να βρεθούν δεσμοί συγγένειας με το θεωρητικό σύστημα, τον αρμονικό κόσμο της τονικής μουσικής και τις επεκτάσεις του. Μετά, από την ανάλυση των ήχων, συνέθεσα μία σειρά έργων για ορχήστρα, μέσα στα οποία περιλαμβάνεται ο Γανυμήδης. Η καταγραφή του ήχου στο συγκεκριμένο έργο προέρχεται από το διαστημόπλοιο Galileo της Nasa όταν έφτασε σε απόσταση μόλις 835 χιλιομέτρων από το παγωμένο φεγγάρι, τον Ιούνιο του 1996. Μέσω της ανάλυσης κατέγραψα 146 συγχορδίες, από τις οποίες αξιοποίησα τις 66 για την αρμονική δομή του μουσικού έργου.

Πρέπει να ήταν μια αρκετά πολύπλοκη και χρονοβόρα διαδικασία. Πώς καταφέρατε να φέρετε εις πέρας αυτό το απαιτητικό έργο, προερχόμενη μάλιστα από τον χώρο της μουσικής και όχι της φυσικής;

Πράγματι ήταν μία χρονοβόρα και πολύπλοκη διαδικασία, η οποία ταυτόχρονα έχει εξαιρετικό ενδιαφέρον με βάση τα αποτελέσματα που προκύπτουν. Έχοντας προμηθευτεί τις ηχογραφήσεις που υπάρχουν από διάφορες αποστολές της NASA που σχετίζονταν με τις περιοχές των συγκεκριμένων πλανητών, έκανα την αποτύπωση αυτών των ήχων σε νότες με τη βοήθεια κατάλληλων προγραμμάτων. Στη συνέχεια ακολουθούσε η διαδικασία της ανάλυσης, όπως ακριβώς θα γινόταν και σε ένα σύγχρονο έργο.

Πώς θα περιγράφατε το ηχητικό περιβάλλον του Γανυμήδη;

Κυριαρχούν οι εξαιρετικά υψηλές συχνότητες και οι γρήγορες ανιούσες κινήσεις, οι οποίες έχουν έντονα στικτικό χαρακτήρα εμφάνισης. Το συγκεκριμένο απόσπασμα ήχου στο οποίο βασίστηκε το έργο μου παρουσιάζει μάλιστα μία καρκινική δομή, όπου αρχικά οι υψηλές συχνότητες κινούνται συνεχώς σε ψηλότερα σημεία και έπειτα σταδιακά υποχωρούν προς την αντίθετη κατεύθυνση. 

Ποιες καλλιτεχνικές μορφές σας εμπνέουν;

Με κινητοποιεί πολύ ο συνδυασμός τεχνών, όπως επίσης και ο συνδυασμός τέχνης και επιστήμης. Σε ό,τι αφορά το πρώτο, πολλά έργα μου σχετίζονται με το σύγχρονο μουσικό θέατρο και την όπερα.  

Πώς αισθάνεστε όταν ακούτε για πρώτη φορά από μουσικούς τις συνθέσεις σας; Συζητάτε μαζί τους τις προθέσεις σας;

Η συνεργασία με τους μουσικούς είναι μία διαδικασία που αγαπώ πολύ. Προσπαθώ να μοιράζομαι μαζί τους οποιαδήποτε πληροφορία μπορεί να τους κατευθύνει καλύτερα ως προς την κατανόηση των προθέσεων του έργου, αλλά και οτιδήποτε βοηθά ως προς την κατανόηση των σύγχρονων τεχνικών που παρουσιάζει το έργο. Πιστεύω πολύ στη δύναμη της συνεργασίας και θεωρώ τους μουσικούς αναπόσπαστο κομμάτι της επιτυχίας ενός έργου.

Αντίστοιχα, δίνετε οδηγίες και πληροφορίες στον μαέστρο;

Η συνεργασία με τον μαέστρο είναι εξίσου απαραίτητη, ιδίως όταν πρόκειται για κάποιο έργο που παίζεται σε πρώτη παγκόσμια εκτέλεση. Είναι ένα είδος ευθύνης που μοιραζόμαστε όλοι, συνθέτης, μαέστρος και εκτελεστές, ως προς την καλύτερη δυνατή διαχείριση μιας νέας δημιουργίας. Δεν πρόκειται για μια αναπαραγωγή ενός γνώριμου ακούσματος ή γνώριμου ύφους ενός κλασικού έργου, αλλά για μια πρώτη επαφή με το «καινούριο» και σε αυτό το σημείο όλοι γινόμαστε κοινωνοί μιας μοναδικότητας, την οποία οφείλουμε ο καθένας από την πλευρά του να αναδείξουμε με τον καλύτερο δυνατό τρόπο.

Ως δημιουργός της νεότερης γενιάς, πώς πιστεύετε ότι αλληλεπιδρά η σύγχρονη λόγια μουσική με την τεχνολογία και ιδιαίτερα τα οπτικοακουστικά μέσα;

Θεωρώ πως ο συνδυασμός τεχνών και η χρήση οπτικοακουστικών μέσων μπορούν να ενισχύσουν την επικοινωνία του έργου με το κοινό και να δώσουν μεγαλύτερο πλούτο νοημάτων στον ακροατή.

Πώς ξεκινάει για εσάς η διαδικασία σύλληψης ενός νέου έργου;

Πάντα υπάρχει μία ιδέα, ένα έναυσμα είτε μουσικό είτε όχι, πάνω στο οποίο βασίζεται το έργο μου. Μπορώ να αντλήσω έμπνευση από οπουδήποτε. Ένας αφαιρετικός πίνακας ζωγραφικής, τα χρώματα στον ουρανό, η ιδιότητα των αριθμών, ο απύθμενος «βυθός» του διαστήματος, οι κινήσεις των πλανητών ή ένα βαθύ συναίσθημα είναι κάποια από τα ερεθίσματα που με κινητοποιούν για να συνθέσω. 

Υπάρχουν πράγματα ή καταστάσεις που σας βοηθούν να παραμένετε δημιουργική;

Δεν έχω περιθώρια να μην είμαι δημιουργική. Η σύνθεση για μένα είναι τρόπος ζωής είναι μία φυσική ανάγκη που με ορίζει καθημερινά σαν ύπαρξη. Συνθέτω γιατί δεν μπορώ να κάνω αλλιώς!

Τα βραβεία και οι διακρίσεις αποτελούν κίνητρο για εσάς;

Σίγουρα, μια επιτυχία λειτουργεί πάντα θετικά. Για μένα προσωπικά, οι στιγμές των διακρίσεων σε διεθνείς διαγωνισμούς και των βραβεύσεων είναι μια επιβεβαίωση ότι βρίσκομαι σε σωστό δρόμο, χωρίς όμως να ξεχνώ ότι έχω ακόμα πολύ δρόμο μπροστά μου. Με κινητοποιούσαν πάντα να εργασθώ με μεγαλύτερη προσήλωση, δοτικότητα και επιμονή απέναντι στο έργο μου.

Διδάσκετε σύνθεση στο τμήμα Μουσικής Επιστήμης και Τέχνης του Πανεπιστημίου Μακεδονίας. Με ποιους τρόπους βοηθάτε τους φοιτητές σας να εκφραστούν μέσω της μουσικής;

Η σύνθεση είναι μια αποκάλυψη των φωτεινών ή και σκοτεινών πτυχών του μυαλού και της ψυχής μας, και η διδασκαλία της είναι ένα λειτούργημα αυξημένων απαιτήσεων. Το πιο δύσκολο πράγμα μέσα σε αυτή τη διαδικασία είναι να πεισθούν οι φοιτητές ότι είναι οι ίδιοι δημιουργοί και να αναπτύξουν τη δική τους συνθετική προσωπικότητα. Δεν υπάρχει καμία λογική αναπαραγωγής ύφους. Διδάσκοντας τις σύγχρονες συνθετικές τεχνικές, το κύριο μέλημα μου είναι να αποκτήσουν μια προσωπική δική τους συνθετική γλώσσα πάνω στην οποία θα εξελιχθούν.

Η ποίηση, όπως και η μουσική, είναι μια τέχνη «συμπιεσμένων ιδεών». Διαβάζετε ποίηση;

Αγαπώ την ποίηση και γράφω ποίηση από πολύ μικρή ηλικία. Η πρώτη μου επαφή με τη σύνθεση ήταν η ανάγκη μου να μελοποιήσω ποιήματα σε ηλικία δεκατριών ετών, κάτι το οποίο συνεχίζω ακόμα και σήμερα.

Ποια η σχέση μουσικής και λόγου;

Είναι και οι δύο φορείς νοημάτων και συναισθημάτων, άλλοτε μέσα από μια αφαιρετική λογική και συμβολικό χαρακτήρα και άλλοτε μέσα από μια πιο ξεκάθαρη αποτύπωση εννοιών. Για τον λόγο αυτό, τα έργα που εμπεριέχουν μουσική και λόγο έχουν έναν πλούτο νοηματικό και επικοινωνούν ευκολότερα με τον ακροατή. Ο λόγος δημιουργεί συναισθηματικές εντάσεις με βάση το νόημα που μεταφέρει και η μουσική, από την πλευρά της, δίνει διαστάσεις στις εντάσεις αυτές μέσα από την ενορχήστρωση, τα ηχοχρώματα και τη λειτουργία των οργάνων.

Ανατρέχετε σε παλαιότερα έργα σας; Αν ναι, μπαίνετε στον πειρασμό να τα τροποποιήσετε;

Όχι δε γυρίζω πίσω. Θεωρώ ότι όταν ένα έργο ολοκληρώνεται έχει ήδη εκπληρώσει τον σκοπό του. Περισσότερο με συναρπάζει να ασχοληθώ με ένα καινούριο έργο παρά να επιστρέψω σε κάποιο παλιό.

Τι σας αποφορτίζει;

Να ταξιδεύω! Μου αρέσουν πολύ τα ταξίδια, ακόμα και τα πιο κοντινά. Μου δίνουν μία αίσθηση ξεγνοιασιάς που με αποφορτίζει.