Λίγο πριν το τέλος του 2018 κυκλοφόρησε από τον Καστανιώτη η έκδοση Κατερίνα Γώγου, Μου μοιάζει ο άνθρωπος μ’ έναν ήλιο που καίγεται από μόνος του σε επιμέλεια της Ευτυχίας Παναγιώτου. Στο βιβλίο περιλαμβάνονται όλες οι δημοσιευμένες συνεντεύξεις που έδωσε η ποιήτρια -χωρίς περικοπές-, αδημοσίευτα κείμενα (παραλλαγές ποιημάτων, ιδιόχειρες διορθώσεις, στίχοι για ένα τραγούδι και μία επιστολή), ποιήματα σε φωτογραφίες καθώς και για πρώτη φορά μια αδημοσίευτη συνέντευξη στην Ελένη Γκίκα, όπου χάρη αυθεντικότητας η απομαγνητοφώνηση έμεινε όσο πιο κοντά στον προφορικό, πρωτότυπο λόγο.
Πώς προέκυψε το βιβλίο; Την ιδέα της αξιοποίησης των συνεντεύξεων είχαν οι Εκδόσεις Καστανιώτη, που μου πρότειναν την επιστημονική επιμέλεια λόγω της ενασχόλησής μου με τα ποιήματα της Γώγου στη διδακτορική διατριβή μου. Το βιβλίο εμπλουτίστηκε με περισσότερο υλικό και έλαβε αρχειακή μορφή ώστε να παρουσιαστούν όσο το δυνατόν πιο αποστασιοποιημένα, και σε χρονολογική σειρά, οι συνεντεύξεις αλλά και διάφορα ντοκουμέντα που πρώτη φορά συγκεντρώνονται μαζί ή ακόμα δημοσιεύονται. Το βιβλίο αυτό, μαζί με τα άπαντά της, αποτελεί τη βάση της μελέτης του ποιητικού έργου της Γώγου. Σκοπός να διαμορφώσουν οι αναγνώστες τη δική τους άποψη, δεδομένου ότι η πρόσωπό της συνδέθηκε με ποικίλα κοινωνικά και ιδεολογικά στερεότυπα και σύμβολα που μας απέσπασαν από το ίδιο το έργο.
Τι καθιστά τη Γώγου μια ιδιαίτερη περίπτωση; Η αίσθηση του ιστορικού επείγοντος. Δεν μιλάμε για την ατομική περίπτωση μιας ποιήτριας αλλά ενός έμφυλου ποιητικού υποκειμένου και παράλληλα πολιτικοποιημένου, που ενώ συγκροτείται καταθέτει την ιστορική θέση της μεταπολιτευτικής περιόδου.
«Το βιβλίο αυτό, μαζί με τα άπαντά της, αποτελεί τη βάση της μελέτης του ποιητικού έργου της Γώγου. Σκοπός να διαμορφώσουν οι αναγνώστες τη δική τους άποψη, δεδομένου ότι η πρόσωπό της συνδέθηκε με ποικίλα κοινωνικά και ιδεολογικά στερεότυπα και σύμβολα που μας απέσπασαν από το ίδιο το έργο».
Είχε συνείδηση αυτού που μου περιγράφεις; Απόλυτα. Μέσα από την ποίηση της Γώγου βλέπουμε την εξέλιξη των πολιτικοποιημένων όντων μέχρι και τη δεκαετία του ’80. Μιλάει για τα ιστορικά πρόσωπα, για την αίσθηση της διάψευσης, για το τι σημαίνει να θάβεις ανθρώπους με τους οποίους μαζί έχεις οραματιστεί μια κοινή ζωή, για τα ναρκωτικά, τις αυτοχειρίες, για τη χαμένη συλλογικότητα. Η παραδοχή ότι μπορεί να μεταβαίνουμε σε μια εποχή όπου η συλλογικότητα είναι παρελθόν είναι μια σκληρή παραδοχή. Η Γώγου προσπαθεί να προλάβει να μιλήσει για τις αξίες της Ελευθερίας και της Αγάπης.
Ποια είναι η σχέση της ποιήτριας Γώγου με την αναρχία; Η σχέση της Γώγου με την αναρχία είναι ευρεία. Στα ποιήματα, από το Ξύλινο παλτό, (1982) και μετά, παρακολουθεί κανείς μια αντιγόνεια λογική και στάση: Το ποιητικό υποκείμενο επιδιώκει την Ελευθερία και την Αγάπη μέχρι θανάτου, παρότι γνωρίζει ότι αυτή η εφαρμογή του Ιδανικού στην πράξη είναι αδύνατη, ενίοτε και μη επιτρεπτή από την οργανωμένη πραγματικότητα. Η καθαρή/ρομαντική μορφή της Αγάπης, η ιδανικότητά της, υπάρχει μόνο μετά το θάνατο, σε μια όχθη όπου το ποιητικό υποκείμενο θα συναντήσει τους νεκρούς «αδερφούς» της.
Μέσα από τις συνεντεύξεις τι καινούριο μαθαίνουμε σχετικά με τη Γώγου; Δεν υπάρχει κάτι αντιφατικό σε σχέση με τα ποιήματά της. Αυτό που έχει ενδιαφέρον στις συνεντεύξεις είναι το πώς συνολικά αντιμετωπίστηκε η Γώγου. Ανάλογα με το έντυπο υπήρχαν οι ανάλογες ερωτήσεις και φυσικά απαντήσεις. Έτσι δεν μπορούμε να απομονώσουμε μια εικόνα της αλλά το πολιτισμικό πλαίσιο μέσα στο οποίο γίνεται αυτή η συζήτηση. Η ίδια ήταν αμφίθυμη ως προς τις συνεντεύξεις. Από τη μια ένιωθε ότι είναι ένα είδος «προδοσίας», ότι η συζήτηση κατευθύνεται από κάποιον άλλον. Από την άλλη, ήθελε να μιλήσει και να καταγραφεί. Αρχικά έδινε συνεντεύξεις κυρίως σε ανθρώπους που γνώριζε, προς το τέλος της ζωής της έκανε ένα άνοιγμα και σε ευρείας κυκλοφορίας Μέσα όπως τα «Νέα», ίσως ένιωθε ότι έτσι κάνει μια αναδρομή στο ποιητικό της έργο. Προτιμούσε πάντως να επιλέγει που θα μιλήσει σε επίπεδο ανθρώπινης επικοινωνίας, και ειδικά προς τους νέους είχε μεγαλύτερη συμπάθεια. Για παράδειγμα, ο Γιώργος Κυριαζής που εξέδιδε και το περιοδικό «Μουσική» ζούσε στην ίδια πολυκατοικία με την Γώγου και η ποιήτρια είχε δώσει στο περιοδικό ένα διήγημά της με τον τίτλο «Εμένα δεν μ’ αγάπησε κανείς», ενώ ο Δημήτρης Γκιώνης της πήρε συνέντευξη τέσσερις φορές.
«Το ποιητικό υποκείμενο επιδιώκει την Ελευθερία και την Αγάπη μέχρι θανάτου, παρότι γνωρίζει ότι αυτή η εφαρμογή του Ιδανικού στην πράξη είναι αδύνατη, ενίοτε και μη επιτρεπτή από την οργανωμένη πραγματικότητα».
Για τι πράγμα μιλούσε στις συνεντεύξεις της; Προς το τέλος, ειδικά, της πορείας της την ενδιαφέρει να παρουσιάσει την Κατερίνα Γώγου ως ποιήτρια. Εκεί που συζητάει με την Ελένη Γκίκα και εκείνη τη ρωτάει για το θέατρο η Γώγου της λέει «Δε θες να μιλήσουμε για τα ποιήματα;». Αυτό την καίει.
Πόσο σημερινή είναι η Γώγου; Έχει γράψει ποιήματα που σήμερα ακούγονται ακόμη πιο καθαρά: είτε γιατί θέτουν στο προσκήνιο θέματα όπως η αντιμετώπιση ορισμένων ανθρώπων ως υπανθρώπων και απόβλητων της κοινωνίας εξαιτίας της διαφορετικότητάς τους , όπως το ποίημα «Έκθεσις αυτοψίας 2,11.75» για τον Παζολίνι είτε γιατί εντοπίζουν την εκκόλαψη επικίνδυνων ακροδεξιών τάσεων μεταπολιτευτικά, σε μια εποχή υποτιθέμενου φιλελευθερισμού και δημοκρατίας.
Τι σου έχει μείνει από όλη αυτή την ενασχόληση με τη Γώγου; Πολλά. Το βιβλίο έχει σκοπό αρχείου. Την ερμηνεία μου την έκανα με το διδακτορικό μου. Έχω να πω ότι είναι πολύ ψυχοφθόρο να βλέπεις πώς αυτά που έχει πει επαληθεύονται, όπως οι αναφορές της στην ακροδεξιά ιδεολογία. Η Γώγου ήταν σε μια διαρκή επαγρύπνηση και κυρίως μιλούσε από την πλευρά των περιθωριοποιημένων. Θα είχε πολύ ενδιαφέρον να ξέραμε την άποψη της για την δολοφονία του Ζακ και για όλους τους στιγματισμένους. Είχε μια φοβερή ευαισθησία για όλους αυτούς τους ανθρώπους, σε σημείο που απορρόφησε το στίγμα η ίδια.
Το βιβλίο «Κατερίνα Γώγου, Μου μοιάζει ο άνθρωπος μ’ έναν ήλιο που καίγεται από μόνος του» σε επιμέλεια της Ευτυχίας Παναγιώτου, κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Καστανιώτη.
