Δύσκολο να πιστέψει κανείς όταν συνομιλεί με τον Manu Dibango ότι ο κορυφαίος καμερουνέζος μουσικός έκλεισε τον προηγούμενο μήνα τα 83 του χρόνια: η αστείρευτη ζωτικότητά του, το τρανταχτό, εγκάρδιο και μεταδοτικό γέλιο του που διακόπτει τακτικά τη συζήτηση, αλλά κι η σχεδόν παιδική του απλότητα, δεν προδίδουν σε τίποτα έναν άνθρωπο που έχει πίσω του μια τεράστια καριέρα τόσων δεκαετιών κι έχει παίξει με τους πάντες: από τον Herbie Hancock μέχρι τον Fela Kuti, κι από τον Nino Ferrer μέχρι τον Bill Laswel! Όπως είχα την τύχη να διαπιστώσω αρκετές φορές μέχρι σήμερα, ο Manu είναι εξίσου απολαυστικός στη συζήτηση, όσο και πάνω στη σκηνή.
Όταν ξεκινήσατε να κάνετε μουσική… Χα χα! Πάει πολύς καιρός από τότε, ε;
Πράγματι! Δεν υπήρχαν πολλοί έγχρωμοι μουσική στη Γαλλία, έτσι δεν είναι; Ναι, είναι αλήθεια. Γιατί εκείνη την εποχή, οι Αφρικανοί που έρχονταν εδώ, έρχονταν για να σπουδάσουν,και μετά επέστρεφαν στην Αφρική. Υπήρχαν λοιπόν πολύ λίγοι επαγγελματίες μουσικοί. Μόνο ερασιτέχνες που έπαιζαν μεταξύ τους. Μόνο εμείς μείναμε τελικά στη Γαλλία, και δεν ήμασταν πολλοί.
Το λέγατε και στην αυτοβιογραφία σας, το «Trois Kilos de Cafe: ο μόνος μαύρος στην πίστα! Εντάξει, ξέρετε, και στην Αφρική υπάρχουν πολλές πίστες! (Γέλια).Ναι, είναι αλήθεια πως εκείνη την εποχή ήμουν ο μόνος. Αλλά πάει πολύς καιρός από τότε. Έκτοτε υπάρχουν πολλοί καλοί Αφρικανοί μουσικοί εδώ. Μην ξεχνάτε όμως πως εμείς ήμασταν γάλλοι, δεν θεωρούμασταν μετανάστες! Λόγω της αποικιοκρατίας.
Ήταν δύσκολο στην αρχή να γίνετε αποδεκτός; Ποτέ δεν είναι εύκολο. Πουθενά. Πρέπει να αγωνιστείς. Να δώσεις τα διαπιστευτήριά σου. Κοινωνίες που να αποδέχονται εύκολα τον Άλλο, δεν υπάρχουν. Κι εσείς αν έρθετε στην Αφρική, δεν θα σας δεχτούν εύκολα. Δεν θα βρίσκεστε σπίτι σας. Μερικές φορές μπορεί να είναι δύο φορές πιο δύσκολο. Γιατί έρχεστε να πάρετε τη θέση κάποιου.
Στη δουλειά σας επανέρχεστε πολύ συχνά στην αφρικανική μουσική παράδοση. Διασκευάσατε αφρικάνικες μελωδίες για πιάνο, συνεργαστήκατε με παραδοσιακούς μουσικούς από πολλές αφρικανικές χώρες… Φυσικό είναι! (Γέλια). Πού να επιστρέφω, στην Αμερική; Δεν είμαι αμερικανός!
Το κάνατε όμως και για να κάνετε γνωστές τις μουσικές της Αφρικής στην Ευρώπη. Ναι, έτσι είναι. Δεν υπάρχουν μόνο οι πόλεμοι στην Αφρική, υπάρχει και η μουσική. Και πόσες υπέροχες μουσικές! Είναι μια ήπειρος με πολλές χώρες, κι όταν έχουμε την τύχη να μπορούμε να ταξιδέψουμε σε αυτή την ήπειρο, συναντάμε διαφορετικές μουσικές. Όταν πάτε στη Σενεγάλη είναι αλλιώτικα από το αν πάτε στο Καμερούν, κι αλλιώς είναι αν πάτε στο Γιοχάνεσμπουργκ. Κάθε χώρα έχει ένα περιβάλλον που γεννά διαφορετικές μουσικές. Είναι μεγάλη ευτυχία να μπορέσεις να ταξιδέψεις και να τα ανακαλύψεις όλα αυτά. Δεν υπάρχει ομοιομορφία. Για παράδειγμα, οι χώρες του Sahel δεν έχουν την ίδια προσέγγιση στη μουσική με τις χώρες της κεντρικής Αφρικής.
Ποια είναι τα χαρακτηριστικά κάθε περιοχής από μουσικής πλευράς; Όταν πάτε στην περιοχή του Sahel, βρίσκονται δίπλα στην έρημο. Είναι δίπλα στους άραβες, ζουν λοιπόν σε ένα περιβάλλον που γεννάει ήχους διαφορετικούς. Στην κεντρική Αφρική οι ήχοι είναι πιο βραχείς, ενώ στην Sahel μακρότεροι, γιατί ο χώρος είναι πιο ανοιχτός. Στη Νότιο Αφρική πάλι, υπάρχουν περισσότερες επιμειξίες, λόγω των λευκών. Πέρασαν βέλγοι, φλαμανδοί, ολλανδοί, αλλού γάλλοι, όλοι όσοι είχαν αποικίες άφησαν και κάτι από τη μουσική τους. Οι Αφρικανοί λοιπόν που ζούσαν στις αντίστοιχες χώρες, προσαρμόστηκαν στους αποίκους, που δεν ήταν παντού οι ίδιοι. Υπάρχουν λοιπόν διαφορετικές επιμειξίες. Έχει επίσης να κάνει και με τον ήχο κάθε γλώσσας: τα σουαχίλι δεν έχουν καμία σχέση με τα Bambara του Μαλί, κι αυτά με τη σειρά τους καμιά σχέση με τα Lingala του Κονγκό. Νομίζω πως το ίδιο συμβαίνει και στην Ευρώπη. Οι χώρες της πρώην Γιουγκοσλαβίας δεν έχουν μουσικά καμία σχέση με τη Γαλλία. Το μόνο κοινό είναι πως οι κάτοικοι είναι λευκοί! Το ίδιο ισχύει και για σας: η Ελλάδα είναι στη Μεσόγειο. Ένας Έλληνας είναι διαφορετικός από έναν Δανό. Εσείς είστε όλοι λευκοί, κι οι Αφρικανοί είναι μαύροι, το ίδιο πράγμα, αλλά οι ομοιότητες τελειώνουν εκεί!
Αν έχω καταλάβει σωστά από τις αφηγήσεις σας, κάποτε οι μουσικοί ήταν μια κοινότητα, υπήρχε αλληλεγγύη μεταξύ τους. Άλλαξε αυτό με τα χρόνια, έγινε πιο ανταγωνιστικό; Κοιτάξτε, αυτό είναι και θέμα σχέσεων. Για παράδειγμα, κάποιος μπορεί να προτιμούσε να δουλεύει με καμερουνέζους, κάποιος άλλος με μουσικούς από την Ακτή του Ελεφαντοστού. Κι αυτό δημιουργούσε παρέες και κοινότητες. Αλλά κι οι αντιπαλότητες κι ο ανταγωνισμός είναι φυσικό να υπάρχουν. Δεν είμαστε σε μια ιδανική κοινωνία, οι άνθρωποι έχουν προβλήματα μεταξύ τους. Αυτή είναι η φύση του ανθρώπου. Ο καθένας έχει τις προτιμήσεις του. Υπάρχουν πολλοί εξαιρετικοί μπασίστες, αλλά εσείς θα προτιμήσετε να δουλέψετε με ένα συγκεκριμένο, ή έναν άλλο. Από την άλλη, όταν βρισκόμαστε στην Ευρώπη, μεταξύ των αφρικανών που ζούμε εκεί είναι φυσικό να υπάρχει αλληλεγγύη. Απλώς γιατί είναι φυσικό! (Γελια)
Τις τελευταίες δεκαετίες, αυτό που ονομάζουμε μουσική του κόσμου έχει έρθει στη μόδα, ας πούμε. Ποια είναι η δική σας θέση μέσα σε αυτό το τοπίο; Δεν είχα και μικρή διάρκεια στην καριέρα μου! (Γέλια). Γνώρισα πολλές γενιές. Στην ορχήστρα μου έχω παίξει με πολλούς ανθρώπους που δεν είχαμε την ίδια ιστορία, αλλά είχαμε την ίδια αγάπη για τη μουσική. Η πορεία της ζωής μου είχε ενδιαφέρον γιατί αυτό με εμπλούτισε. Δεν πρέπει να ξεχνάμε επίσης ότι τώρα υπάρχει το διαδίκτυο, το οποίο άλλαξε τον τρόπο που προσλαμβάνουμε τη μουσικής και του ήχου. Τώρα όλος ο κόσμος ακούει όλο τον κόσμο. Κάποτε κάναμε οικονομίες για να αγοράσουμε ένα δίσκο. Τώρα δεν έχει πια νόημα, κάνουμε download, πολύ λίγοι αγοράζουν πια. Μπορείς να έχεις τη μουσική χωρίς να έχεις κάτι υλικό, κάτι που να το αντιλαμβάνεσαι με τις αισθήσεις. Παλιά κοιτάζαμε το εξώφυλλο του δίσκου, τον αγγίζαμε. Ακούμε όμως και τώρα. Αναγκαστικά, αυτό έχει οδηγήσει σε μια διαφορετική προσέγγιση της μουσικής. Υπάρχει μουσική στο ασανσέρ, υπάρχει μουσική παντού. Όλες οι συσκευές μας παίζουν μουσική! Ακούμε πολύ λίγο, αλλά καταναλώνουμε πολύ.
Ανάμεσα σε πολλά που έχετε κάνει, ένας δίσκος διαφορετικός, που ξεχωρίζει, είναι το Cubafrica, όπου συνεργαστήκατε με κουβανούς μουσικούς, με τον Eliades Ochoa. Πώς συνέβη αυτό; Πολλά πράγματα συμβαίνουν τυχαία. Δεν ξέρω αν υπάρχει τύχη, αλλά έτσι έγινε. Μου αρέσει η κουβανέζικη μουσική, όπως και σε πολλούς Αφρικανούς. Ειδικά στην Κεντρική Αφρική. Υπάρχει, για παράδειγμα, η κονγκολέζικη ρούμπα, που έχει κουβανέζικες ρίζες. Εμάς μας αρέσει να λέμε πως είναι η επιστροφή του καραβιού, γιατί την αισθανόμαστε πολύ αυτή τη μουσική. Όταν ήμουν νέος ακούγαμε κουβανέζικους δίσκους στο γραμμόφωνο! Και πριν από μερικά χρόνια είχα την τύχη να πέσω πάνω στο Cuarteto Patria. Έπαιζα σε ένα φεστιβάλ, και φτάνοντας ακούω αυτή τη μουσική, που έπαιζαν αυτή τη μουσική, και μου θύμισε τη μουσική που άκουγαν οι γονείς μου. Παρόλο που μου άρεσε πολύ αυτή η μουσική, δεν πίστευα πως θα μπορούσα να την παίξω και να την ηχογραφήσω, μέχρι που συνάντησα αυτό το γκρουπ στη Νότια Γαλλία! Έπεσα λοιπόν καταπάνω τους,, τους εξήγησα τι είχα στο νου μου, και τους έπεισα να μείνουν στη Γαλλία μερικές μέρες. Και σε δύο εβδομάδες κατάφερα να πείσω μια δισκογραφική εταιρία να κάνει αυτή την ηχογράφηση. Παραμένει ένας από τους αγαπημένους μου δίσκους. Η συνάντηση υπήρξε αληθινά ιδανική! Είναι καλά δομημένος. Άνθρωποι που παίζουν όμορφα μαζί, εγώ δεν είχα και σπουδαία πράγματα να κάνω, μόνο να «κολλήσω» μαζί τους!
Είχατε, όπως είπαμε, μια πολύ μακρά καριέρα. Τι πιστεύετε πως είναι το ουσιαστικότερο πράγμα που προσφέρατε; Τώρα με κάνετε και ντρέπομαι… Δεν ξέρω! Ειλικρινά δεν μπορώ να το ξέρω. Το μόνο πράγμα που μπορώ να πω, είναι πως επιβίωσα περισσότερο από πολλά μουσικά ρεύματα.. Μόνο αυτό. Τα υπόλοιπα είναι μια αποτίμηση που θα γίνει έξω από μένα. Μπορώ να εκτιμήσω το πώς αισθάνομαι. Αλλά δεν μπορώ να σας πω ότι προσέφερα αυτό ή εκείνο. Κάτι τέτοιο θα ήταν υπερβολικά επηρμένο.
