Πώς μπορεί μια μορφή πολιτικού λόγου να καταστεί «βίαιη» και «πολεμική» παραποιώντας παράλληλα δημιουργικά την πραγματικότητα; Κατά τον Michel Foucault, η αλήθεια δεν είναι μια αφηρημένη έννοια που προκύπτει από το πουθενά, αλλά αποτελεί ένα καθεστώς που δημιουργείται μέσα σε συγκεκριμένες πολιτικές και κοινωνικές συνθήκες. Ο καθηγητής Κοινωνικής Θεωρίας με ειδίκευση στην Επικοινωνία του ΕΚΠΑ εξηγεί πως σε περιπτώσεις έντονης ταξικής πόλωσης -όπως είναι αυτή της Ελλάδα των τελευταίων ετών – μπορεί να εντοπίζονται δύο διαφορετικά καθεστώτα αλήθειας, ένα αστικό μνημονιακό και ένα της Αριστεράς αλλά μόλις ένα είδος λόγου επικρατεί προπαγανδίζοντας τη δική του πραγματικότητα και βιάζοντας την αλήθεια προς όφελος της ταξικής κυριαρχίας, στοχεύοντας στην αποδυνάμωση του αντιπάλου. Με αφετηρία το βιβλίο του «Προπαγάνδα» που κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Νήσος και 105.5 Στο Κόκκινο , ο Κύρκος Δοξιάδης μιλά στην Popaganda για τη μορφή που έχει λάβει ο πολιτικός λόγος στην εποχή των μνημονίων.
Τα κείμενα που περιλαμβάνει το βιβλίο «Προπαγάνδα» γράφτηκαν κατά τη διετία 2013- 2014, με εξαίρεση τον επίλογό σας που αποτελεί μια απόπειρα επικαιροποίησης του ζητήματος που πραγματεύεστε. Υπήρξε κάποιο γεγονός που στάθηκε η αφορμή για την συγκέντρωση του υλικού αυτού σε μία έκδοση; Τον Ιανουάριο του 2013 συμμετείχα σε μια ημερίδα της Εταιρείας Πολιτικής Επιστήμης σχετικά με τον πολιτικό λόγο στην σύγχρονη Ελλάδα, στην Ελλάδα των μνημονίων. Καθώς έχω ασχοληθεί με την ανάλυση λόγου, την αναζήτηση δηλαδή κρυμμένων νοημάτων και διακειμενικοτήτων, διαπίστωσα πως ο κυρίαρχος πολιτικός λόγος στην Ελλάδα των τελευταίων αυτών ετών είναι προπαγανδιστικός και δε μπορεί να χαρακτηριστεί διαφορετικά. Βρέθηκα λοιπόν σε μια κατάσταση αμηχανίας, αναρωτήθηκα πώς είναι δυνατόν να κάνω ανάλυση ενός τέτοιου είδους λόγου, αφού εκ πρώτης όψεως το μόνο που μπορεί να ειπωθεί γι’ αυτόν είναι πως όσα ισχυρίζεται απέχουν από την αλήθεια. Στην προσπάθειά μου λοιπόν να εξετάσω το ζήτημα θεωρητικά και αναλυτικά, ανακάλυψα πως και η προπαγάνδα έχει την συνθετότητά της, τη στρατηγική της, τον μακρόπνοο σχεδιασμό της, την συστηματικότητα της, στοιχεία δηλαδή που την καθιστούν κάτι παραπάνω από ένα απλό ψέμα, στοιχεία που η συνειδητοποίησή τους ήταν το έναυσμα για την έκδοση του βιβλίου.
Υποστηρίζετε πως η προπαγάνδα στην Ελλάδα της κρίσης είναι καθεστώς διότι πρόκειται για τον λόγο της πόλωσης η οποία εκφράζεται σαν μια μορφή ανοιχτού ταξικού πολέμου. Η προπαγάνδα είναι μια μορφή λόγου που έχει συνδυαστεί με εμπόλεμες καταστάσεις, όπως είναι δηλαδή η κατάσταση ταξικού πολέμου που επικρατεί στην Ελλάδα των μνημονίων. Η έντονη δυσαρέσκεια των κατώτερων τάξεων, η συρρίκνωση -έως εξάλειψη των μεσαίων στρωμάτων και η επιθετική πολιτική των ανώτερων τάξεων προς τις κατώτερες μας φέρνει αντιμέτωπους για πρώτη φορά μεταδικτατορικά με μια τόσο πολωμένη ταξική κατάσταση. Υπό αυτή την έννοια, η προπαγάνδα ήταν αναμενόμενο να επιστρατευτεί ως κυρίαρχη μορφή πολιτικού λόγου. Παραφράζοντας τον ορισμό του Clausewitz σύμφωνα με τον οποίο «ο πόλεμος είναι η συνέχιση της πολιτικής με άλλα μέσα» υποστηρίζω πως η προπαγάνδα είναι η συνέχιση του πολιτικού λόγου με άλλα μέσα, δηλαδή με τη χρήση βίας πάνω στην πραγματικότητα, ή στον λόγο του αντιπάλου. Παράλληλα, η προπαγάνδα είναι παραγωγική, στοιχείο που τη διακρίνει από την λογοκρισία που οδηγεί σε καταστολή του λόγου. Πρόκειται λοιπόν για μια παραγωγική παραποίηση της πραγματικότητας υπό την έννοια του ότι δεν την καταργεί ούτε την αποκρύπτει, αλλά την τροποποιεί δημιουργικά προς όφελος εκείνου που την ασκεί.
Παραφράζοντας τον ορισμό του Clausewitz σύμφωνα με τον οποίο «ο πόλεμος είναι η συνέχιση της πολιτικής με άλλα μέσα» υποστηρίζω πως η προπαγάνδα είναι η συνέχιση του πολιτικού λόγου με άλλα μέσα, δηλαδή με τη χρήση βίας πάνω στην πραγματικότητα, ή στον λόγο του αντιπάλου.
Πως μοιάζει λοιπόν η «πραγματικότητα» που δημιουργεί και προωθεί ο προπαγανδιστικός λόγος και σε τι ακριβώς αποσκοπεί; Από τις εκλογές του 2012 μέχρι εκείνες του Ιανουαρίου 2015, η προπαγάνδα είχε δύο στοχεύσεις: Αφενός, τα μνημόνια έπρεπε να παρουσιαστούν με τέτοιο τρόπο ώστε να γίνουν αποδεκτά από τον κόσμο, αφετέρου σκοπός ήταν η αμαύρωση του αντιπάλου που την περίοδο εκείνη ήταν η αντιμνημονιακή Αριστερά και ο ΣΥΡΙΖΑ. Η θεωρία των δύο άκρων που χρησιμοποιήθηκε στόχευε σε έναν ηθικό πανικό παρουσιάζοντας τον ΣΥΡΙΖΑ παράλογο, ανεύθυνο, επιθετικό και υπέρ της βίας όπως είναι η Χ.Α. Σε μια θεωρία λοιπόν που προβάλει το «φαινόμενο της ανομίας» ως κοινωνιολογικό όρο, ο ΣΥΡΙΖΑ κατηγορήθηκε για τη μαχητική του αντιπολίτευση εντός της βουλής, για την υποστήριξη διαδηλώσεων ή περιπτώσεων πολιτικής ανυπακοής. Όταν οι πρυτάνεις αρνήθηκαν να εφαρμόσουν τον νόμο Διαμαντοπούλου είδα να γίνεται άμεση σύνδεση του γεγονότος αυτού με την άνθιση του φαινομένου της Χ.Α, ενώ έχει ειπωθεί πως στελέχη του ΣΥΡΙΖΑ συνδέονται με την τρομοκρατία.
Στην περίοδο που εξετάζετε, ποιο θεωρείτε πως υπήρξε το απόγειο χρήσης της πιο άμεσα «πολεμικής» μορφής πολιτικού λόγου και ποια ήταν τα αποτελέσματά της; Η περίπτωση του δημοψηφίσματος αποτελεί μια ένδειξη των ορίων και της αποτελεσματικότητας της προπαγάνδας. Το γεγονός πως στη συγκέντρωση υπέρ του «Όχι» στο Σύνταγμα το σύνθημα που ακουγόταν ήδη μέσα από το μετρό ήταν το «Αλήτες, Ρουφιάνοι, Δημοσιογράφοι» δείχνει τα όρια επιρροής του προπαγανδιστικού λόγου σε μια περίοδο όπου αυτός υπήρξε συστηματικός και έντονος από τα καθεστωτικά μέσα. Ο κόσμος κατάλαβε πως τον κοροϊδεύουν και αντέδρασε, τουλάχιστον εκείνη η μερίδα πολιτών που αναζητά την ενημέρωση σε άλλες πηγές. Η προπαγάνδα ως πολιτικός λόγος έχει να αντιπαλέψει με τις υπάρχουσες οικονομικές συνθήκες, είναι δύσκολο να προσπαθείς να πείσεις εκείνους που υποφέρουν από την πολιτική των μνημονίων πως δεν οδηγούνται εξαιτίας τους στην καταστροφή.
Γράφετε πως «τόσο η βία της προπαγάνδας όσο και η ιδεολογική αναπαράσταση είναι τρόποι παρέμβασης στην πραγματικότητα». Πως συνδέεται ο προπαγανδιστικός λόγος με την ιδεολογία των εκφραστών του; Η σχέση προπαγάνδας και ιδεολογίας είναι μια σχέση μπράβου με το καθώς πρέπει αφεντικό του. Όπου δεν καταφέρνει να «καθαρίσει» η ίδια η ιδεολογία από μόνη της παρεμβαίνει ο μπράβος με τον τρόπο που μόνο αυτός ξέρει, ασκώντας βία. Η προπαγάνδα προϋπήρχε της κρίσης – με τη διαφορά πως πλέον αποτελεί κυρίαρχη μορφή πολιτικού λόγου. Στο βιβλίο αναφέρομαι στο εθνικιστικό ιδεολόγημα της δεκαετίας του ‘90 γύρω από το περίφημο ζήτημα των «Σκοπίων». Σε αυτή την περίπτωση η προπαγάνδα είχε λειτουργήσει υποβοηθητικά βαφτίζοντας με το ζόρι στα μάτια του κόσμου την γειτονική χώρα με το όνομα μιας πόλης. Το γεγονός πως οι προπτυχιακοί μου φοιτητές με κοιτάζουν έκπληκτοι όταν αναφέρω πως η ονομασία αυτή δεν είναι δυνατόν να στέκει φανερώνει τις σε βάθος χρόνου επιπτώσεις της προπαγάνδας των τότε νεοϊδρυθέντων ιδιωτικών καναλιών και μιας πολιτικής μερίδας που με πρωτεργάτη τον τότε υπουργό Εξωτερικών Αντώνη Σαμαρά κατόρθωσε να επηρεάσει ακόμα και ανθρώπους που δεν είχαν γεννηθεί καν την περίοδο εκείνη.
Κλείνοντας, επισημαίνετε πως η καθεστωτική προπαγάνδα με την Αριστερά στην κυβέρνηση έχει προσλάβει διαστάσεις που υπερβαίνουν τον θεσμό των ΜΜΕ και τον δημόσιο λόγο, σε μια απόπειρα να δικαιωθεί το τέχνασμα του προπαγανδιστικού λόγου που παρουσιάζει τα μνημόνια ως το «αναγκαίο κακό». Ποια είναι η στάση που οφείλει κατά την άποψή σας να κρατήσει ο ΣΥΡΙΖΑ στην παρούσα κατάσταση; Από τότε που ο ΣΥΡΙΖΑ δέχτηκε και ψήφισε το μνημόνιο, είναι δύσκολο να υποστηρίξει κανείς πως πρόκειται για μια δίχως αμφιβολία αντιμνημονιακή δύναμη. Το ερώτημα που τίθεται ωστόσο είναι πώς μπορεί να χειριστεί αυτή του την επιλογή επικοινωνιακά. Κατά την άποψη μου, οφείλει να επιμείνει στον αρχικό του ισχυρισμό, πως δέχθηκε εκβιασμό με άτακτη χρεοκοπία και κλείσιμο τραπεζών, πως η υπογραφή του αυτή δε συμβαδίζει με την άποψη που ισχυρίζεται ότι τα μνημόνια είναι ένα «αναγκαίο κακό» -όπως υποστήριζαν δηλαδή οι προκάτοχοί του στην κυβέρνηση- δίνοντας ταυτόχρονα έμφαση στο παράλληλο πρόγραμμά του και στους τομείς που δεν ελέγχονται άμεσα από το μνημόνιο, όπως είναι η παιδεία.
Το βιβλίο του Κύρκου Δοξιάδη «Προπαγάνδα» κυκλοφορεί από τις Εκδόσεις Νήσος και 105.5 Στο Κόκκινο.
