Κήπος: Μια παράσταση–φαινόμενο στη Στέγη Γραμμάτων και Τεχνών

Κι αν η προβοκατόρικη βαλκανική avant garde τού περσινού παρθενικού φεστιβάλ Transitions τής Στέγης Γραμμάτων και Τεχνών έβγαζε τη γλώσσα στην Ιστορία και το πρόσφατο κομμουνιστικό παρελθόν της, επιτιθέμενη ωστόσο και στη νέα καπιταλιστική τάξη πραγμάτων, οι Λατινοαμερικάνοι του Transitιons 2 (βρίσκεται εν εξελίξει στη Στέγη), αποδεικνύουν εν χορώ ότι το τραύμα της Ιστορίας παραμένει νωπό και αξεπέραστο. Ακόμα ορθώνεται απέναντί τους και τους συνθλίβει. Κάποιοι έχουν τη  διάθεση να βάλουν το μαχαίρι στο κόκκαλο.

Η Αργεντίνα Λόλα Αρίας, στην παράσταση ντοκουμέντο «Η ζωή μου μετά», που μας θύμισε στους ερμηνευτικούς κώδικες έντονα τον αλησμόνητο «Εθνικό Υμνο» του Μαρμαρινού, διαπραγματεύεται νοσταλγικά τις άγριες μνήμες της δικτατορίας στη γενέτειρά της, αιμοδοτώντας με  καυτές φέτες ζωής  τη σκηνή. Στερείται όμως κριτικής διάθεσης. Ο Χιλιανός Γκιγέρμο Καλντερόν στο «Σχολείο» του μιλά χωρίς εξωραϊσμούς για τα εγκλήματα του Πινοτσέτ, ενώ ο Βραζιλιάνος Λεονάρντο Μορέιρα στον «Κήπο» (η τελευταία παράσταση, απόψε), καταπιάνεται με τις αληθινές μνήμες τριών γενεών της χώρας του μέσα από τους αρρωστημένους συγγενικούς δεσμούς. Και ο Μορέιρα, στην παράσταση –φαινόμενο, που έχει ανακηρυχτεί «καλύτερο έργο των τελευταίων ετών», από κριτικούς στη Γερμανία, στην Ολλανδία και στην Κολομβία, στηρίχθηκε σε αληθινά ντοκουμέντα.  

Τον ενδιέφερε, όπως μου εξηγεί, μια παράσταση που θα λειτουργεί ως «εμπειρία ανάκλησης των αναμνήσεων»,  ξεκινώντας από το «μικρό», αληθινές, δηλαδή προσωπικές μικροϊστορίες, «ανοίγοντας» βαθμηδόν στο μεγάλο  και συλλογικό: «Ο,τιδήποτε χρησιμοποιείται στον «Κήπο»  είναι αυτοβιογραφικό», εξηγεί. «Ξεκινάμε από το ατομικό και οικείο για να καταλήξουμε στην κοινωνική, πολιτική και οικονομική Ιστορία της Βραζιλίας».

Η πυκνή σύνθεση των εποχών δεν είναι χρονολογική, γραμμική, αλλά μάλλον συναισθηματική, με τις πληροφορίες, τους τόπους και τους χρόνους να  αλληλοτροφοδοτούνται εισχωρώντας ασταμάτητα ο ένας μέσα στον άλλο.«Εκτός από την ιστορία αυτή καθεαυτή, μας ενδιέφεραν και τα χάσματα της μνήμης», αποκαλύπτει ο Μορέιρα. «Κι όταν  λέω «κενό της μνήμης» εννοώ τις κατασκευές της μνήμης. Η μνήμη είναι μια διαδικασία δημιουργική. Η δραματουργία του έργου ανιχνεύεται  στα χάσματα μεταξύ των γενεών και της μνήμης τους».

Ζητήσατε από τους ηθοποιούς σας να φέρουν στη σκηνή  και να διαχειριστούν αληθινές αναμνήσεις τους. Το στοιχείο της  βιωματικότητας δημιουργεί ισχυρότερες «δονήσεις », παράγει  μεγαλύτερο σκηνικό συναισθηματικό εκτόπισμα; Ποιο είναι το αληθινό κέρδος;

Να προσδιορίσω ότι δεν δουλεύουμε όχι μόνο με τις αληθινές μνήμες, τις αληθινές μας ιστορίες, αλλά και τις μυθοπλασίες μας. Ακόμα και τα σκηνικά αντικείμενα είναι χρηστικά αντικείμενα της καθημερινότητά μας και τα ονόματα των χαρακτήρων, είναι τα αληθινά ονόματα των ερμηνευτών. Αυτό δεν παράγει μόνο συναισθηματική φόρτιση στους ηθοποιούς. Δημιουργεί κι ένα κενό στην πρόσληψη των θεατών, που ήταν ζητούμενο. Σε καμία περίπτωση δεν θέλαμε να κάνουμε ένα αυτοβιογραφικό δράμα ή ένα θεατρικό ντοκιμαντέρ. Θέλουμε να διερωτηθούμε πόσο σημαντική είναι η μυθοπλασία  για να κατανοήσουμε τελικά την ίδια την πραγματικότητα.  

Στο 2 Fiction, την πιο πρόσφατη  δουλειά σας, επεξεργαστήκατε ξανά το σπαρταριστό βιωματικό υλικό που σας έφερναν οι ηθοποιοί;
Στο  1Fiction  αντιμετωπίσαμε ξανά  την μυθοπλασία ως κομμάτι και όχι εχθρό της αλήθειας. Σε ένα από τους έξι μονολόγους του έργου, ο Thiago Amoral έχει δίπλα του επί σκηνής τον αληθινό πατέρα του, με τον οποίο είχαν να μιλήσουν έξι χρόνια -απ’ τη στιγμή που ο Thiago του αποκάλυψε πως είναι γκέι. Γίναμε, με άλλα λόγια, η αιτία  που συμφιλιώθηκαν ο πατέρας και ο γιος. Και σε αυτή τη δουλειά  προωθήσαμε τη δημόσια συζήτηση ξεκινώντας  από ατομικές, μικρές ιστορίες. Η ανοχής μας απέναντι στην γκέι κοινότητα είναι ένα ζήτημα εξαιρετικά κακοποιημένο στη Βραζιλία. Το 2 Fictions  μιλά για τη στιγμή που κάποιος  συνειδητοποιεί ότι πεθαίνει. Η ιδέα της παράστασης   γεννήθηκε μόλις έλαβα πολύ κακά μαντάτα για την υγεία μου. Η περφόρμανς μιλά για την αντίληψη τού θανάτου σε σχέση με την τέχνη, η οποία  μπορεί να γίνει μοχλός για την αιωνιότητα. Πάντως, δεν υπάρχουν γενικευμένες κατευθυντήριες στο έργο της ομάδας μας. Δημιουργούμε προσωπικά έργα, που πάντα, με τον ένα ή τον άλλο τρόπο, διαχειρίζονται την έννοια του κενού.

Έχετε μια ειδική εμμονή στο κενό. Για ποιο λόγο; Το όνομα της ομάδας μας «Hiato» στα πορτογαλικά σημαίνει μια μορφή  παύσης, την ανάσα που πρέπει να πάρεις διαβάζοντας μια λέξη. Αν δε ανασάνεις και δεν δημιουργήσεις  αυτό το μικρό αναγκαίο  χάσμα, αλλοιώνεις το νόημα της λέξης. O Κήπος αφορά τα κενά της μνήμης, τα Fiction 1 και 2 τα κενά μεταξύ αλήθειας και μυθοπλασίας και το Escuro τα κενά της γλώσσας που εντέλει κάνουν αδύνατο το διάλογο.

Πόσο εύκολο είναι για ένα νέο καλλιτέχνη να δημιουργεί  στη σημερινή Βραζιλία; Είναι πολύ δύσκολο όταν δεν ανήκεις στο mainstream market της τέχνης. Υπάρχουν τεράστια ζητήματα, και στο θέμα της επιχορήγησης. Βεβαίως, στη Βραζιλία είναι σχεδόν αδύνατο να βιοποριστείς κάνοντας τέχνη.

Tο boom στις  εξαγωγές πολιτιστικών αγαθών από τη Λατινική  Αμερική σχετίζεται  με την κρίση των χωρών της, η οποία, με τον ένα ή τον άλλο τρόπο, δημιούργησε μια μόδα αντίστοιχη με αυτή που προκάλεσε η Αραβική Άνοιξη; Το ότι εξαγόμαστε σε πολλές χώρες είναι κάτι που συνδέεται με την οικονομική κατάσταση στη χώρα, παρόλες τις πρόσφατες πολιτικές αλλαγές και παρόλο που η Βραζιλία χαρακτηρίζεται  αναπτυσσόμενη χώρα.

Αλλάξαν προς το καλύτερο οι συνθήκες  μετά τη διακυβέρνηση του προλετάριου Λούλα; Ναι, οι κοινωνικές ευκαιρίες βελτιώθηκαν, αν και παραμένουμε μια νεαρή Δημοκρατία. Μπορεί να αφήσαμε πίσω μας τις βίαιες εκλογικές αναμετρήσεις, αλλά οι προκαταλήψεις  και η αστάθεια ακόμη μας ταλαιπωρούν.

Το μεγάλο κίνημα για τη δωρεάν μετακίνηση με τα δημόσια μέσα συγκοινωνίας, το Passe livre, συνεχίζει κι επιζεί; Πρόσφατα η Ρουτσέφ αποκάλυψε ένα πρόγραμμα πολλών εκατομμυρίων υπέρ των δωρεάν μετακινήσεων.  Το Ρasse livre ήταν το εφαλτήριο για μια πολιτική ανανέωσή. Επηρέασε πολύ και τις τελευταίες εκλογές μας. Παρόλα αυτά με τον καιρό το κίνημα αποδυναμώνεται. Μάλιστα, σε κάποιες περιπτώσεις έπεσε θύμα εκμετάλλευσης απ’ το πολιτικό κατεστημένο. Η ουτοπία που υποσχόταν απέτυχε. Δεν κατόρθωσε να είναι ένα κίνημα χωρίς κοινωνική τάξη που συνθέτει όλα τα πολιτικά χρώματα.