«Σχεδόν σε κάθε της λεπτό, η ταινία Ευτυχία αντιμετωπίζει με θαυμασμό και δέος την ηρωίδα της, μια κατά κοινή ομολογία θαρραλέα γυναίκα που αψήφησε τις κοινωνικές νόρμες της εποχής της και “περπάτησε τη ζωή της όπως την ήθελε”, με αποκορύφωμα της ενσάρκωσή της από την Γκουλιώνη και την Καραμπέτη που την επισκέπτονται σε διαφορετικές ηλικίες και αναδεικνύουν τις εκρηκτικές και ανθρώπινες πτυχές του χαρακτήρα της χωρίς να «κόβουν» την ταινία στα δύο. Το ρίσκο της διπλής διανομής είναι και το μεγαλύτερο ατού της ταινίας, με ερμηνείες των δύο ηθοποιών να αλληλοσυμπληρώνονται χωρίς να μοιάζουν ποτέ να ανήκουν η κάθε μια σε άλλο σύμπαν» γράφει εύστοχα η Μάρα Θεοδωροπούλου στην κριτική της για την νέα ταινία του Άγγελου Φραντζή που ήδη από την Πέμπτη προβάλλεται στους κινηματογράφους μεταφέροντας την ταραχώδη ζωή της Ευτυχίας Παπαγιαννοπούλου στην μεγάλη οθόνη.
Οι δυο πρωταγωνίστριες, η Κάτια Γκουλιώνη και η Καρυοφυλλιά Καραμπέτη, φωτογραφίζονται μαζί κι ανοίγουν τα χαρτιά τους μιλώντας για το πώς προσέγγισαν μια από τις πιο μυθικές μορφές του ελληνικού, λαϊκού τραγουδιού.
Ποια ήταν η εικόνα που είχατε για την Ευτυχία Παπαγιαννοπούλου πριν την ταινία;
Κάτια Γκουλιώνη: Είχα ακούσει ένα τραγούδι, το «Τι να σου κάνει μια καρδιά», που το ερμηνεύει ο Μπιθικώτσης. Μου έκαναν αμέσως εντύπωση οι στίχοι και άρχισα να ψάχνω για την Ευτυχία Παπαγιαννοπούλοπου. Αυτό ήταν σε μεγαλύτερη ηλικία που άρχισα να ψάχνω για την ζωή της.
Παλιότερα, χωρίς να ξέρω τη σύνδεση με την Ευτυχία, θυμάμαι ότι ένα από τα παιδικά τραγούδια που έλεγε η γιαγιά μου στην κουζίνα ήταν τα «Καβουράκια». Από τη μια θυμάμαι τη γιαγιά μου να το τραγουδάει χαρούμενη από την άλλη επειδή η καβουρίνα εγκαταλείπει τα καβουράκια μου δημιουργούσε μια εντύπωση παραμυθιού κάπως στενάχωρη. Όμως το τραγούδι επέστρεφε στη χαρά γιατί ο σπάρος και η καβουρίνα μου έμοιαζαν ήρωες κόμικς και φανταζόμουν μια τεράστια κυρία, την Καβουρίνα με έναν τζιτζιφιόγκο τον Σπάρο. Αυτό λοιπόν το τραγούδι μου είχε ενεργοποιήσει στην παιδική μου κιόλας ηλικία το φαντασιακό· ούτως ή άλλως αυτό είναι η Ευτυχία. Από την μία είχε όλο αυτό το έντονο συναίσθημα που μπορεί να σε ρίξει, από την άλλη είχε τη δύναμη με μια αγκωνιά να σε σπρώξει ξανά στη ζωή για να προχωρήσεις και να γελάσεις.
Καρυοφιλλιά Καραμπέτη: Κι εγώ ως παιδί στο χωριό που μεγάλωσα άκουγα από το μεγάλο ραδιόφωνο με τις μπαταρίες όλα τα σουξέ τις εποχής. Το αγαπημένο μου ήταν το «Δυο πόρτες έχει η ζωή». Με γοήτευε και παρότι ήμουν παιδί μου έδινε αυτή την αίσθηση του θανάτου αλλά με μια γενναιοδωρία, με ένα μεγαλείο ψυχής χάρη στο «κι όσοι με πίκραναν πολύ / τώρα που φεύγω απ’ τη ζωή / όλους τους συγχωρνάω». Φυσικά και τα «Καβουράκια» μου δημιουργούσαν τα ίδια συναισθήματα με της Κάτιας αλλά και πολλά άλλα ξεχώριζα όπως το «Όνειρο απατηλό», «Το πήρα από τη νιότη χρώματα» με την υπέροχη φωνή της Βίκυς Μοσχολιού, του Χιώτη τα «Ηλιοβασιλέματα», το «Περασμένες μου αγάπες».
Ήταν τραγούδια που όταν μετά πια ήρθε ο ηλεκτρισμός στο χωριό τα παίζαμε στο τζουκ μποξ που υπήρχε στο καφενείο. Σε εκείνα λοιπόν τα δισκάκια διάβασα για πρώτη φορά: «Στίχοι: Ευτυχία Παπαγιαννοπούλου». Μετά διάβασα δημοσιεύματα σε περιοδικά κυρίως και πολύ αργότερα είδα στο θέατρο τη Νένα Μεντή στο συγκλονιστικό της μονόλογο. Ήταν εκπληκτική και τότε ήταν που έμαθα τις μεγάλες τραγωδίες της ζωής της Ευτυχίας αλλά ταυτοχρόνως καμάρωσα τη λεβεντιά, τη βαθιά της ανθρωπιά και τον τρόπο που στεκόταν στα πράγματα. Λάτρεψα την προσωπικότητα της Ευτυχίας Παπαγιαννοπούλου οπότε όταν μου έγινε η πρόταση για την ταινία παρότι ήμουν κλεισμένη με πολλές δουλειές είπα ότι δεν είναι δυνατόν να χάσω αυτή την ευκαιρία. Είχα ήδη παίξει με την Κάτια στο «Ζωή Εν Τάφω», είχα δει την ταινία της με τον Άγγελο Φραντζή το «Ακίνητο Ποτάμι» και κατάλαβα ότι είναι μια εξαιρετική καλλιτεχνική συγκυρία.
Κάτια Γκουλιώνη: Μετέτρεπε όλα τα τραύματά της σε παράσημα και τα μετουσίωνε σε αγάπη. Καρυοφιλλιά Καραμπέτη: Νομίζω πως το όνομά της τα λέει όλα.
Η Ευτυχία Παπαγιαννοπούλου έγραφε με τρομερή ευκολία και συνεχώς. Με την ίδια ευκολία έδινε τους στίχους της, ακόμη και ανυπόγραφα, για να αντιμετωπίσει τα πρακτικά προβλήματα της ζωής και την καθημερινότητα. Αδίκησε τον εαυτό της ή την αδίκησε η κοινωνική κατάσταση που δύσκολα επέτρεπε σε μια γυναίκα να διαπρέψει σε έναν ανδροκρατούμενο χώρο;
ΚΓ: Έγραφε με αυτόν τον αυθορμητισμό γιατί δεν την ενδιέφερε να είναι επαγγελματίας, δεν την ενδιέφερε να είναι αυθεντία. Αυτό της έδινε την ελευθερία να γράφει με αυτό τον αυθεντικό τρόπο γιατί δεν την ενδιάφερε η υπογραφή της. Έτσι δημιουργούσε με μια απίστευτη ελευθερία. Αν δεν έγραφε έτσι σε κομμένα χαρτιά από τσιγάρα, όπως κάνει η Πάτι Σμιθ που έχει ακριβώς την ίδια συνήθεια, εάν δεν είχε αυτό το αυτοκαταστροφικό πάθος με τα χαρτιά που κι εκεί δεν την ενδιέφερε να κερδίσει παρά μόνο να παίξει, εάν δεν υπήρχαν αυτά τα χαρακτηριστικά, αυτή η έντονη προσωπικότητα, αυτή η αθωότητα μικρού παιδιού δεν θα ήταν η Ευτυχία Παπαγιαννοπούλου που γνωρίζουμε και δεν θα μας αφορούσε να κάνουμε βιβλία, θεατρικά και ταινίες για τη ζωή της, ούτε θα θέλαμε να την αγγίξουμε περισσότερο.
Τα χαρακτηριστικά της η ίδια τα αναιρεί τα παίρνει πίσω γιατί ήταν αντιφατική και πολύπλοκη. Γι’ αυτό κι εγώ και η Καρυοφιλλιά κάναμε έρευνα και δεν σταθήκαμε μόνο στα βασικά της χαρακτηριστικά αλλά προσπαθήσαμε με αφορμή αυτά να βρούμε και διαφορετικές αποχρώσεις.
ΚΚ: Αν αδίκησε η ίδια τον εαυτό της δεν την ενδιέφερε. Δεν την ένοιαζε η τύχη των στίχων της, τους έγραφε και τους πουλούσε και δεν την ένοιαζε ούτε η υστεροφημία της. Ήταν όμως τόσο το ταλέντο και η δύναμη του έργου της που τελικά φρόντισε το ίδιο της το έργο για την υστεροφημία της, κι έτσι με έναν μαγικό τρόπο λειτούργησε η δικαιοσύνη του σύμπαντος. Δεν ξέρουμε καν τον ακριβή αριθμό των τραγουδιών που έγραφε γιατί πολλά ήταν ανυπόγραφα. Μεγάλοι συνθέτες όπως ο Απόστολος Καλδάρας, κυρίως, της ζητούσαν να βάλει το όνομά της ώστε να πάρει τα δικαιώματα και αυτή επειδή βιαζόταν να πάρει λεφτά για να πληρώσει για παράδειγμα το ηλεκτρικό δεν το έκανε. Επίσης, πουλούσε τους στίχους της και σε άλλους στιχουργούς της εποχής, η ίδια το επέτρεπε να βάλουν το όνομά τους αρκεί να πληρωνόταν. Όμως το τραγούδι τους προδίδει, από μόνο του μιλάει ότι είναι γραμμένο από την Ευτυχία Παπαγιαννοπούλου.
Γιατί; Ποια στοιχεία αποτελούσαν τη στιχουργική ταυτότητά της;
ΚΚ: Η λιτότητα, η δωρικότητα, η ευστοχία, η τοποθέτηση των λέξεων μέσα στον στίχο που δεν μπορείς να αφαιρέσεις καμία γιατί είναι όλες εξίσου δυνατές καθώς και το γεγονός ότι μπορεί να συνδυάζει το ερωτικό με το κοινωνικό στοιχείο. Η Ευτυχία ξέρει καλά την ψυχή του λαού γιατί είναι και η ίδια από τα χαμηλά κοινωνικά στρώματα λόγω της προσφυγιάς.
ΚΓ: Μετέτρεπε όλα τα τραύματά της σε παράσημα και τα μετουσίωνε σε αγάπη και αυτό είναι χαρακτηριστικό της τόσο στην προσωπική της ζωή όσο και στους στίχους της. Διέθετε επιστημονική φαντασία γύρω από το συναίσθημα.
Η εικόνα που έχω εγώ για την Ευτυχία είναι μιας γυναίκας με δύο καρδιές, μια γυναίκα που βρίσκεται σε έναν εφιάλτη που βλέπει δύο πόρτες και ξαφνικά ανοίγουν δύο δρόμοι στη ζωή της. Η Ευτυχία καπνίζει, γράφει, παίζει χαρτιά· είναι μια γυναίκα που τα χέρια της δίνουν και παίρνουν. Είχε κίνηση της μέσα της, ροή. Έχουμε μαρτυρία ότι παιδί ακόμη βγήκε στο παράθυρο και πούλησε το στασίδι της μητέρας της, το στασίδι που είχε στην εκκλησία. Αυτή η μαρτυρία δείχνει ότι συνεχώς βρισκόταν σε συναλλαγή και εναλλαγή συναισθημάτων αλλά αυτό δεν της λειτουργούσε αυτοκαταστροφικά αλλά προστατευτικά.
Κάτια Γκουλιώνη: Η Ευτυχία καπνίζει, γράφει, παίζει χαρτιά• είναι μια γυναίκα που τα χέρια της δίνουν και παίρνουν. Καρυοφυλλιά Καραμπέτη: Ναι, βοηθούσε όσους ήταν σε χειρότερη θέση από αυτήν κι ας μην είχε ούτε η ίδια περίσσευμα.
Αυτό δείχνει και μια αντιπάθεια στην μονιμότητα και μια πεποίθηση ότι «τίποτα δεν είναι δικό μας για πάντα».
ΚΓ: Μα η Ευτυχία ήταν του φευγαλέου, της στιγμής. Έρεε, ήταν δοτική.
ΚΚ: Και μιας και μίλησε η Κάτια για τραύματα ξέρουμε ότι υπάρχει μια και σκοτεινή περιοχή γιατί έζησε και μια περίοδο αιχμαλωσίας στη Μικρά Ασία αλλά δεν ήθελε ποτέ να μιλάει γι’ αυτό, το απωθούσε η ίδια, προφανώς υπήρχε μέσα στην ψυχή και της και την παίδευε αλλά δεν το μοιραζόταν με κανέναν. Το τραύμα υπήρχε μέσα στην Ευτυχία από πολύ νεαρή ηλικία γιατί έζησε την μικρασιατική καταστροφή, τον ξεριζωμό, την προσφυγιά αλλά τόλμησε να διεκδικήσει στη ζωή της, να βγει στα μπουλούκια κι ας φάει τα μούτρα της και μετά να βγει σε αυτόν τον εντελώς ανδροκρατούμενο χώρο αλλά με την προσωπικότητά της να καταφέρει να κερδίσει τον σεβασμό όλων. Βίωσε μεγάλες απώλειες: της μάνας της, του άνδρα της, της κόρης της. Έζησε μεγάλες τραγωδίες για έναν άνθρωπο που αγαπούσε τόσο.
Αγαπούσε όμως πολύ και τις πλάκες…
ΚΚ: Αλάφραινε τις ζωές και τη δική της και των άλλων με το γέλιο.
ΚΓ: Ακριβώς. Από μαρτυρίες φαίνεται ότι ήταν μεγάλος φαρσέρ, αν αποφάσιζε να κάνει πλάκα δεν ήξερες τι σε περίμενε. Το είχε ως αντίδοτο στον πόνο το χιούμορ.
ΚΚ: Και υπάρχουν αρκετές τέτοιες πραγματικές σκηνές που δυστυχώς δεν κατάφεραν να μπουν στην ταινία ακριβώς γιατί ήταν πολλές. Είχε πάει στην ΑΕΠΙ παίρνοντας μαζί της και την μικρή της κόρη με την ατάκα «Έλα να σου δείξω ποια είναι η μάνα σου». Πήγε λοιπόν στον διευθυντή, ζήτησε λεφτά, εκείνος της απάντησε ότι δεν είχε να της δώσει κι εκείνη είπε «Αύριο είναι του αγ. Νικολάου, γιορτάζει ο άνδρας μου. Δεν είναι ντροπή μια Ευτυχία Παπαγιαννοπούλου να μην έχει να βγάλει ένα γλυκό στον κόσμο που θα έρθει να ευχηθεί;». Της έκοψε τότε αυτός μια επιταγή και της είπε «χαλάλι». Και του λέει «εντάξει, εσύ κοτζάμ διευθυντής της ΑΕΠΙ δεν ξέρεις ότι είμαι χήρα και τον άνδρα μου τον λέγαν Γιώργη;» Της απαντάει τότε εκείνος «Το ξέρω μωρή Ευτυχία αλλά επειδή είσαι αυτή που είσαι και μου φτιάχνεις το κέφι και τη μέρα χαλάλι σου». ΚΓ: Είχε όμως και η ίδια απλοχεριά.
ΚΚ: Ναι, βοηθούσε όσους ήταν σε χειρότερη θέση από αυτήν κι ας μην είχε ούτε η ίδια περίσσευμα.
ΚΓ: Έδινε και γι’ αυτό έπαιρνε, ήταν αυτό το συμπαντικό που είπε πριν και η Καρυοφυλλιά. Η Ευτυχία εκτός από ευτυχία έδινε και ελπίδα.
ΚΚ: Ε, νομίζω πως το όνομά της τα λέει όλα.
