Υποψήφια για επτά Cesar και βραβευμένη με δύο, η Γαλλίδα ηθοποιός που ταυτίστηκε με το ρόλο της στο Για Όλα Φταίει το Γκαζόν (το οποίο επίσης έγραψε και σκηνοθέτησε στα μέσα των ‘90s) βρέθηκε στην Αθήνα για την παγκόσμια πρεμιέρα της νέας της ταινίας, Μαμά Γύρισα, που προβλήθηκε ως ταινία λήξης του 17ου Φεστιβάλ Γαλλόφωνου Κινηματογράφου. Βασισμένο σε μια σύγχρονη κοινωνική πραγματικότητα που στην Ελλάδα αποτελεί βέβαια νόρμα, αλλά αποκτά πλέον επιδημικές διαστάσεις και στη Γαλλία, το φιλμ του Eric Lavaine βάζει την υπερδημοφιλή ηθοποιό στο ρόλο της μητέρας μιας 40χρονης γυναίκας, που, χτυπημένη απ’ την χρεοκοπία της επιχείρησής της, αναγκάζεται να επιστρέψει στο πατρικό για να επιβιώσει. «Η ιστορία μου άρεσε πολύ», λέει η Josiane Balasko, για το ρόλο μιας μητέρας που «είναι κάτι παραπάνω απ’ αυτό που φαίνεται, έχει και τα δικά της μυστικά, γιατί τα παιδιά δεν αντιμετωπίζουν τους γονείς ως έναν άντρα ή μια γυναίκα, δεν αντιλαμβάνονται ότι έχουν και μια σεξουαλική ζωή».
Η ηρωίδα της στην ταινία προσπαθεί να συγκεντρώσει τα τρία της παιδιά στην ηρεμία του οικογενειακού τραπεζιού, για να τούς αποκαλύψει τη μυστική της σχέση με τον γείτονα του πάνω ορόφου. Το μικρό χρονικό διάστημα που έχει περάσει από το θάνατο του πατέρα τους, είναι αυτό που την αγχώνει σε σημείο που τα παιδιά της να νομίζουν ότι έχει αρχίσει να τα χάνει. Κι η περιρρέουσα κοινωνική τραγωδία των ανισοτήτων που προκύπτουν απ’ την οικονομική κρίση και βρίσκουν χώρο έκφρασης ακόμη και στο κυριακάτικο μεσημεριανό, δίνει θέση σε μια σπαρταριστή κωμωδία καταστάσεων, που δεν απέχει πολύ απ’ τα βιώματα και της ίδιας της Balasko: «ο πατέρας μου είχε έρθει στη Γαλλία από την Κροατία πολύ νέος», αφηγείται η Balasko ένα ηλιόλουστο αθηναϊκό μεσημέρι στην ολάνθιστη αυλή του Γαλλικού Ινστιτούτου της Αθήνας, κι «όταν έφυγε όμως απ’ τη χώρα του, άφησε πίσω του έναν γιο. Έναν γιο του οποίου την ύπαρξη γνώριζε βέβαια η μητέρα μου, του έστελναν χρήματα κι όλα τα σχετικά, τον οποίο όμως μάς αποκάλυψαν όταν ο πατέρας μου ήταν έτοιμος να πεθάνει. Εγώ ξετρελάθηκα απ’ τη χαρά και τον ενθουσιασμό, σε αντίθεση με τον αδερφό μου, ο οποίος ήταν έξαλλος, αυτό όμως ήταν, αισθάνομαι, ένα μυστικό όχι και τόσο αμφίσημο όσο της γυναίκας στο ρόλο που παίζω, γιατί έχει να κάνει με το σεξ και την απιστία», καταλήγει.
Αυτό το κοινωνικό φαινόμενο των νέων που δεν μπορούν να συντηρηθούν και αναγκάζονται να επιστρέψουν στο πατρικό, έχει γίνει πια νόρμα στην Ελλάδα τα τελευταία χρόνια. Σε τι βαθμό συμβαίνει στη Γαλλία; Δεν ξέρω πώς είναι στην Ελλάδα, αλλά στη Γαλλία, ναι, συμβαίνει όλο και πιο πολύ: γιοι και κόρες δεν μπορούν να εξασφαλίσουν τα χρήματα, γιατί είναι πολύ ακριβό να συντηρήσεις ένα σπίτι στη Γαλλία, κι οι ρυθμοί της ανεργίας είναι πάρα πολύ υψηλοί, ειδικά για τους νέους. Έτσι, μοιραία αναγκάζονται να γυρίσουν πίσω στο οικογενειακό σπίτι, το χειρότερο φαινόμενο όμως είναι, όταν οι γονείς τους αρνούνται να τους βοηθήσουν και τους πετάνε στο δρόμο.
Είναι πάρα πολύ επίκαιρη η πρώτη παγκόσμια προβολή της ταινίας στην Αθήνα, την ίδια περίοδο με τις συγκεντρώσεις στο Παρίσι, τα Nuit Debout, όπου οι νέοι διαδηλώνουν ενάντια στις ρίζες ακριβώς αυτού του φαινομένου. Είναι πολλά αυτά που συμβαίνουν στο Παρίσι αυτή τη στιγμή: Πέρα απ’ τις συγκεντρώσεις, στη Γαλλία βρισκόμαστε σε μια διαρκή αναταραχή, της οποίας το έναυσμα δόθηκε απ’ τα γεγονότα του Charlie Hebdo. Το πρώτο αυτό χτύπημα ήταν τρομερό -έχασα και φίλους εκεί-, γιατί θα λέγαμε ότι ουσιαστικά στράφηκαν εναντίον των εικονοκλαστών, κι άρα τέθηκε το ζήτημα της ελευθερίας της έκφρασης. Τον Νοέμβρη όμως, με το Bataclan, έπληξαν πολύ περισσότερο κόσμο, έπληξαν όλους μας, γιατί ουσιαστικά στράφηκαν εναντίον του τρόπου ζωής όλων μας. Και όταν πεθαίνουν 130 άνθρωποι σ’ έναν τόπο, αυτό δεν αγγίζει μόνο αυτούς, αγγίζει πάρα πολύ κόσμο, πολύ ευρύτερα. Συζητώντας για το θέμα αυτό, πάντα έβρισκα κάποιον ο οποίος είχε έναν γνωστό, ή έναν γνωστό γνωστού που ήταν εκεί στις επιθέσεις του Νοεμβρίου, κι αυτό από μόνο του δείχνει πόσο πολύ ευρύτερη διάσταση είχε αυτή η επίθεση. Και νομίζω ότι πάρα πολλοί νέοι, που μέχρι τότε δεν ήταν πολιτικοποιημένοι, μετά απ’ αυτό πολιτικοποιήθηκαν. Μετά από όλες αυτές τις καταστάσεις, οι νέοι έχουν ακολουθήσει το παράδειγμα των Indignados στην Ισπανία, και αντιδρούν με τρόπο πολύ πιο έντονο στα πράγματα.
Αυτό που έλεγαν συνεχώς, ξανά και ξανά οι νέοι στο Nuit Debout, ήταν «αισθανόμαστε πραγματικά προδομένοι». Αναρωτιέται όμως κανείς, στην κατάσταση που ζούμε, μήπως είναι το ευρωπαϊκό όραμα αυτό που μας έχει προδώσει, περισσότερο απ’ ότι οι άνθρωποι στους οποίους εμπιστευτήκαμε την πραγμάτωσή του. Ο πραγματικός κίνδυνος είναι η άκρα δεξιά. Η οποία όλο και περισσότερο θεριεύει, ειδικά στη Γαλλία με την Λεπέν. Κι αυτό συμβαίνει επειδή είναι πάντα πιο εύκολο να σηκώσεις το δάχτυλο και να ενοχοποιήσεις ανθρώπους: ο ξένος, ο άγνωστος, ο μετανάστης, ο αλλόθρησκος. Ευτυχώς, τα Panama Papers έδειξαν ότι η Λεπέν εμπλέκεται στην παράνομη διαφυγή χρημάτων, οπότε δεν μπορούν να χρησιμοποιήσουν το επιχείρημα ότι όλα είναι σάπια στην πολιτική εκτός απ’ τους ίδιους. Είναι αλήθεια ότι είναι έντονο το συναίσθημα της προδοσίας ωστόσο, κι αυτό στο οποίο οδηγούμαστε, είναι μια γενιά γονέων που θα έχουν ζήσει καλύτερα από τα παιδιά τους. Πάντα θέλουμε οι επόμενες γενιές να ζουν καλύτερα απ’ τις προηγούμενες, αλλά συμβαίνει το αντίστροφο τώρα δυστυχώς. Είναι όμως πολύ σημαντικό, είναι ένα κέρδος αυτό, το ότι οι νέοι μας πολιτικοποιούνται.
Νιώθετε κάποια ενοχή, κάποια ευθύνη εσείς, ως μια προηγούμενη γενιά και ως γονιός η ίδια, γι’ αυτήν την παραδοξότητα, αυτήν την αναστροφή των προσδοκιών; Δεν νομίζω ότι είναι δικό μας φταίξιμο. Δεν νομίζω ότι φταίνε οι άνθρωποι δηλαδή, οι λαοί. Κάναμε αυτό που θεωρούσαμε ότι είναι σωστό. Ψηφίζουμε τον σωστό άνθρωπο, ξέρεις. Τον σωστό πολιτικό ηγέτη. Υποστηρίζω τον Φρανσουά Ολάντ, γιατί, σε κάθε περίπτωση, είναι καλύτερη επιλογή απ’ τον Σαρκοζί. Είναι όμως αλήθεια ότι πρόσφατα έχει απογοητεύσει πολύ κόσμο.
Βρισκόμαστε σε μια κατάσταση όπου αντί να διεκδικούμε το μεγαλύτερο καλό, καλούμαστε να επιλέξουμε το μικρότερο κακό. Όμως, οι Κινέζοι λένε πως, όταν διαλέγεις ανάμεσα σε δυο κακά, πάλι κακό κάνεις. Ναι, ναι, είναι αλήθεια, όμως ποια άλλη επιλογή έχουμε; Αυτό είναι το πρόβλημα, πρέπει να τα βγάλεις πέρα με τις επιλογές που έχεις. Αν όλοι αυτοί που στέλνουν τα χρήματά τους στο εξωτερικό, πλήρωναν τους φόρους τους, δεν θα είχαμε ούτε μαύρες τρύπες στα ασφαλιστικά ταμεία, ούτε τίποτε απ’ όλην αυτήν την κατάσταση. Τα πράγματα θα ήταν σίγουρα πολύ καλύτερα.
Αυτή τη στιγμή που μιλάμε, ο Αλέξης Τσίπρας πιθανότατα κάνει μια πολύ παρόμοια συζήτηση με τον Φρανσουά Ολάντ. Ως Γαλλίδα και Ευρωπαία, ποιες είναι οι σκέψεις σας για τις σχέσεις των δυο κρατών σε πολιτικό επίπεδο, και το όλο κλίμα διελκυστίνδας που επικρατεί στα πολιτικά κλιμάκια της Ευρώπης; Δεν ξέρω πάρα πολύ καλά την κατάσταση, ξέρω όμως ότι πριν δέκα χρόνια είχα βρεθεί στη Θεσσαλονίκη για το φεστιβάλ Βιβλίου, και τότε είχα συναντήσει μια φίλη μου, την Αλεξία Κεφαλά (σσ: ανταποκρίτρια στην Ελλάδα του δικτύου France24), η οποία μου έλεγε ήδη τότε ότι είχαμε τα πρώτα σημάδια της κατάστασης. Δεν είναι τωρινή δηλαδή, η Ελλάδα ήξερε, γιατί είχε ξεκινήσει πριν αρκετά χρόνια, κι από οι περισσότεροι Έλληνες ζούσαν με πίστωση. Πίστωση για τα πάντα: να αγοράσουν, να βγουν, να πάνε διακοπές, οτιδήποτε. Άρα το πρόβλημα είναι παλιό, και υποδαυλίστηκε βέβαια από το πέρασμα στο ευρώ, το οποίο ανέβασε τις τιμές στα πάντα, σε σημείο να μην μπορεί ο κόσμος να το ακολουθήσει. Επιπλέον, υπάρχει και το θέμα του κατά πόσον οι Έλληνες πλήρωναν τους φόρους τους, το οποίο δεν ξέρω σε τι βαθμό συνέβαινε. Εμείς στη Γαλλία πληρώνουμε τους φόρους μας, γιατί είναι και ζήτημα παράδοσης, κι επιπλέον είναι ο τρόπος να εξασφαλίσουμε μια κοινωνική ασφάλιση και μια σύνταξη – τουλάχιστον μας τα εξασφάλιζαν μέχρι τώρα. Έχω βέβαια την εντύπωση ότι η Ελλάδα δεν έχει μόνο το πρόβλημα με την οικονομία της, αλλά και το προσφυγικό, που είναι ένα πρόβλημα ανθρωπιστικό, αλλά ταυτόχρονα και οικονομικό. Και η Ευρώπη έχει κάπως αφεθεί σε ό,τι αφορά αυτό, γιατί βασίζεται στην Ελλάδα: στηρίζεται πάνω της για την αντιμετώπιση του προβλήματος.
Όταν κλείνεις τα σύνορα γύρω από μια χώρα, αυτό δεν είναι βέβαια ακριβώς ένδειξη εμπιστοσύνης, παρά μάλλον μέθοδος πειθαναγκασμού. Περιμένετε οικονομική ενίσχυση όμως από την Ευρώπη, κι αυτή η οικονομική ενίσχυση, αυτή η οικονομική βοήθεια, είναι απαραίτητη για την αντιμετώπιση της κρίσης αυτής.
Πιστεύετε ότι το «στείλτε τους από ‘κεί που ήρθαν», είναι μια βιώσιμη τακτική, ενδεικτική μιας Ευρώπης που επιθυμεί να βρει αληθινή λύση στο ζήτημα; Δεν ξέρω, είναι πάρα πολύ δύσκολο θέμα. Ξέρετε, ο λόγος που αυτοί οι άνθρωποι φεύγουν απ’ τις χώρες τους, είναι ότι εμείς πουλήσαμε τα όπλα με τα οποία έγινε ο πόλεμος που τους διώχνει απ’ τα σπίτια τους. Αυτός είναι ο λόγος που αναγκάζονται να φύγουν. Όταν θα σταματήσουν αυτοί οι πόλεμοι, και υπάρξει έστω μια ανακωχή, είμαι σίγουρη ότι αυτοί οι άνθρωποι θα επιστρέψουν και μόνοι τους στις χώρες τους, γιατί κανείς δεν φεύγει απ’ την πατρίδα του με τη θέλησή του. Εντάξει, τώρα υπάρχει το πρόβλημα με το ISIS, αλλά αν σταματήσει ο πόλεμος, οι άνθρωποι αυτοί θα επιστρέψουν έτσι κι αλλιώς.
Είστε αισιόδοξη για το μέλλον τους δηλαδή, ότι θα γυρίσουν πίσω και θα τους αρέσει. Πρέπει να παραμένει κανείς αισιόδοξος. Αναγκαστικά πρέπει να προσπαθήσουμε να βρούμε τρόπους να βελτιωθεί η κατάσταση, και ναι, αυτό πρέπει να έχουμε κατά νου. Δεν είναι ευχάριστα όλα αυτά σίγουρα, αλλά αυτή είναι η ζωή που ζούμε. Και πρέπει να συνεχίσουμε να ζούμε, να γελάμε, να έχουμε χιούμορ, και να διατηρούμε την δημιουργική μάς διάθεση.
