Το τετράγωνο είναι ένα καταφύγιο εμπιστοσύνης και φροντίδας.
Μέσα του όλοι μοιραζόμαστε ίσα δικαιώματα και ίσες υποχρεώσεις.
Ο Κρίστιαν είναι ο πολύ διανοούμενος, πολύ όμορφος και πολύ…πολιτισμένος επιμελητής σε ένα σημαντικό μουσείο σύγχρονης τέχνης στη Σουηδία. Το νέο του project λέγεται To Τετράγωνο. «Το Τετράγωνο είναι ένα καταφύγιο εμπιστοσύνης και φροντίδας. Μέσα του όλοι μοιραζόμαστε ίσα δικαιώματα και ίσες υποχρεώσεις». Με αυτή την επιγραφή να συνοδεύει το έργο τέχνης που δίνει σφυγμό στην ταινία, ο Σουηδός Ruben Östlund (Ανωτέρα Βία) οικοδομεί τη νέα του σάτιρα με στόχο την ευημερούσα δυτική (και βορειοευρωπαϊκή) κοινωνία. Ο σκηνοθέτης, που έχει γράψει και το σενάριο, καθρεφτίζει στον πολιτικά ορθό πρωταγωνιστή του όλες τις αμήχανες και καθόλου καθωσπρέπει αντιδράσεις που μπορεί να προκαλέσει μια αναπάντεχη ενόχληση στην καθημερινή ροή, όσο μικρή κι αν είναι. Με αφορμή την ιδιαίτερα…θεατρική κλοπή ενός iPhone, ο ιστός της σάτιρας ξετυλίγεται εξωφρενικά και ξεκαρδιστικά.
Μεθοδικά αλλά και με το ευφυές θράσος και ιδιαίτερο χιούμορ που έχει επιδείξει στη φιλμογραφία του ο Östlund, η ταινία απευθύνει στους ήρωες, και κατ’ επέκταση στους θεατές, εύστοχα και ανησυχητικά ερωτήματα για την ευθύνη απέναντι στους άλλους, για τις περίφημες ηθικές αξίες που μοιάζουν να υποχωρούν εύκολα και αυθόρμητα, για την κοινωνική ανισότητα και τη δυσπιστία που έχει καθιερωθεί στη θέση μιας παλιότερης πίστης στο σύστημα. Η ταινία απέσπασε το Χρυσό Φοίνικα στο 70ο Φεστιβάλ των Καννών – σχολιάστηκε μάλιστα από κάποιους ότι είναι «υπερβολικά αστεία» για το συγκεκριμένο βραβείο! Ο Pedro Almodovar, πρόεδρος της κριτικής επιτροπής των Καννών, περιέγραψε την ταινία ως μία «πλούσια και απόλυτα σύγχρονη ιστορία για τη δικτατορία της πολιτικής ορθότητας».
https://www.youtube.com/watch?v=X_5QVYWK-IA
Σύνοψη:
Ο ευφυής και ωραίος Christian (Claes Bang) είναι καταξιωμένος επιμελητής σε ένα μουσείο σύγχρονης τέχνης. Διαζευγμένος και αφοσιωμένος πατέρας δύο παιδιών, οδηγεί ηλεκτρικό αυτοκίνητο και υποστηρίζει κοινωφελείς οργανισμούς. Η επόμενη έκθεση που επιμελείται, με τίτλο The Square, είναι μια εγκατάσταση που προσκαλεί τους περαστικούς στον αλτρουισμό, υπενθυμίζοντας την ευθύνη απέναντι στον συνάνθρωπο. Αλλά καμιά φορά είναι δύσκολο να ανταποκριθείς στα ίδια σου τα ιδεώδη. Ο ίδιος ο Christian αντιδρά αλλόκοτα στην κλοπή του κινητού του και μπλέκεται σε ντροπιαστικές καταστάσεις. Σε παράλληλη δράση, η ομάδα δημοσίων σχέσεων του μουσείου έχει δημιουργήσει μια αναπάντεχη καμπάνια για το The Square. Η ανταπόκριση είναι υπερβολική και ο Christian, αλλά και το ίδιο το μουσείο, οδηγούνται σε υπαρξιακή κρίση.
Σημείωμα του σκηνοθέτη Ruben Östlund
Όπως και με την Ανωτέρα Βία, Το Τετράγωνο είναι ένα δράμα και μία σάτιρα. Ήθελα να κάνω μια κομψή ταινία με εικαστικές και ρητορικές τεχνικές για να προκαλέσω και να διασκεδάσω τους θεατές. Θεματικά, η ταινία κινείται ανάμεσα σε θέματα όπως η ευθύνη και η εμπιστοσύνη, ο πλούτος και η φτώχια, η ισχύς και η αδυναμία. Η πίστη στο άτομο που μεγαλώνει και η πίστη στην κοινότητα που φθίνει. Η δυσπιστία απέναντι στο κράτος, στα μέσα ενημέρωσης και στην τέχνη.
Η γέννηση της ιδέας
Το 2008 άνοιξε η πρώτη περιφραγμένη κοινότητα στη Σουηδία, μια «κλειστή» περιοχή με κατοικίες στην οποία μόνο οι εξουσιοδοτημένοι ιδιοκτήτες είχαν πρόσβαση, ένα ακραίο παράδειγμα τους πώς οι προνομιούχες κοινωνικές ομάδες αποκόβονται από τον περίγυρο τους. Είναι επίσης ένα από τα πολλά σημάδια για το πώς οι ευρωπαϊκές κοινωνίες γίνονται όλο και πιο ανεξάρτητες όσο τα χρέη των κρατών μεγαλώνουν, οι κοινωνικές παροχές συρρικνώνονται και το χάσμα ανάμεσα στους φτωχούς και στους πλούσιους διευρύνεται συνεχώς τις τρεις τελευταίες δεκαετίες. Ακόμα και στη Σουηδία, που κάποτε στήριζε περισσότερο από άλλες κοινωνίες την ισότητα, η άνοδος της ανεργίας και ο φόβος της κοινωνικής απαξίωσης έχει οδηγήσει τα άτομα σε δυσπιστία απέναντι στους συνανθρώπους και στην ίδια την κοινωνία. Ένα κυρίαρχο αίσθημα πολιτικής αδυναμίας υπονομεύει την εμπιστοσύνη μας στο κράτος και μας ωθεί να επικεντρωθούμε στους εαυτούς μας. Αλλά πώς θέλουμε να αναπτύξουμε τις κοινωνίες μας;
Κατά την έρευνα που έκανα για την ταινία Play, στην οποία περιγράφω πώς κάποια παιδιά κλέβουν άλλα παιδιά, συναντούσα συχνά την ανικανότητα μας όταν πρέπει να προσφέρουμε βοήθεια σε δημόσιους χώρους. Οι ληστείες της ταινίας γυρίστηκαν μέρα στο φιλήσυχο Γκέτεμποργκ, σε εμπορικά κέντρα, σε τραμ και πλατείες και οι ενήλικες δεν αντέδρασαν παρ’ όλο που τα περιστατικά διαδραματίζονταν πολύ κοντά τους.
Αυτή η αναστολή στο να προσφέρουμε βοήθεια όταν είναι παρόντες άλλοι είναι γνωστή στους ψυχολόγους ως «η απάθεια του παρευρισκόμενου» («bystander apathy»). Πειράματα δείχνουν ότι η πιθανότητα της βοήθειας είναι αντιστρόφως ανάλογη με τον αριθμό των παρευρισκόμενων, εξαιτίας αυτής της διάχυσης της ευθύνης που υπερισχύει σε μεγαλύτερες ομάδες, παρ΄όλο που υπάρχει απόδειξη ότι η συνοχή της ομάδας εξισορροπεί τη συλλογική αδιαφορία.
Όταν ο πατέρας μου ήταν νέος, τη δεκαετία του ’50, η δυτική κοινωνία είχε μια αίσθηση μοιρασμένης ευθύνης. Πράγματι, οι γονείς του τον άφηναν να παίζει στο κέντρο της Στοκχόλμης στα έξι του χρόνια. Απλώς του έβαζαν ένα ταμπελάκι στο λαιμό με τη διεύθυνση του σε περίπτωση που χανόταν. Αυτό μας θυμίζει ότι τότε οι άλλοι ενήλικες θεωρούνταν έμπιστα μέλη μιας κοινότητας που θα βοηθούσαν ένα παιδί σε μπελάδες, ενώ το σημερινό κλίμα δεν συνδράμει στη συνοχή της ομάδας ή στην εμπιστοσύνη στην κοινωνία. Τώρα θεωρούμε τους άλλους ενήλικες ως απειλή προς τα παιδιά μας. Με αυτές τις σκέψεις στο μυαλό, εξέλιξα την ιδέα της ταινίας με τη βοήθεια του Kalle Boman (παραγωγός ταινιών και ακαδημαϊκός) ως καλλιτεχνικό έργο που απευθύνεται στην εμπιστοσύνη στην κοινωνία και εξετάζει την ανάγκη να επαναπροσδιορίσουμε τις τρέχουσες κοινωνικές αξίες.
Πιστεύω σε μία απλή εξίσωση. Αν δείξουμε εμπιστοσύνη, μας επιστρέφεται σε συμπόνια. Αν δεν εμπιστευόμαστε, αυτό δημιουργεί κίνητρα εκμετάλλευσης ατόμων που δεν βρίσκονται σε επιφυλακή.
Έγραψαν για την ταινία:
Σκοπός του είναι να μας πέσει το σαγόνι στο πάτωμα. Και τα καταφέρνει. The Guardian
Μια τρελή σάτιρα. Indiewire
Μια κωμωδία χωρίς οίκτο και με αλύπητα αστεία. AV Club
Μία πρωτότυπη, σπλαχνική και ουσιαστική εμπειρία. Screen Daily
Ένα δυνατό, ανησυχητικό έργο που εξερευνά τα όρια τις πολιτικής ορθότητας, της καλλιτεχνικής ελευθερίας και της ελευθερίας του λόγου με προκλητικό τρόπο. Hollywood Reporter
Συντελεστές:
Σενάριο/Σκηνοθεσία: Ruben Östlund
Παίζουν: Claes Bang, Elisabeth Moss, Dominic West, Terry Notary, Christopher Laesso
Διεύθυνση Φωτογραφίας: Fredrik Wenzel
Σχεδιασμός Παραγωγής: Josefin Asberg
Μοντάζ: Ruben Ostlund, Jacob
Με την υποστήριξη του προγράμματος Creative Europe Media της Ευρωπαϊκής Ένωσης
7 Δεκεμβρίου στους κινηματογράφους από τη Feelgood
