Η έκθεση reality check στο Δαφνί προξενεί αυτό που υπόσχεται

Η έκθεση reality check, σε επιμέλεια Κώστα Πράπογλου και με οργανωτή τον αστικό μη κερδοσκοπικό οργανισμό πολιτισμού artefact athens, λαμβάνει χώρα σε ένα –σήμερα εγκαταλελειμμένο– κτίριο της περιοχής Ψυχιατρικού Νοσοκομείου Αττικής «Δρομοκαΐτειο» και εστιάζει πέρα από την αντικειμενική υπόσταση ενός ψυχιατρείου. Στρέφει το βλέμμα μας μακριά από νοήματα θεσμικού εγκλεισμού, αναιρεί και παρακάμπτει τη διανοητική διαταραχή ως ιατρική πάθηση και ερευνά τους δομικούς περιορισμούς και τα χαρακτηριστικά του νου σε σχέση με τον χώρο και τον χρόνο.

Στο νούμερο 343 της Ιεράς Οδού, του δρόμου που διέσχιζε η τελετουργική πομπή των Ελευσίνιων Μυστηρίων, πρωτοάνοιξε τις πύλες του το 1887 το «Φρενοκομείον Ζώρζη και Τάρσης Δρομοκαΐτου» χάρη στο γενναίο κληροδότημα του Χιώτη Ζώρζη Δρομοκαΐτη. Λίγα χρόνια νωρίτερα, στη σατιρική έμμετρη εφημερίδα «Ο Ρωμηός», το λόγιο πειραχτήρι της εποχής Γεώργιος Σουρής έγραψε ένα ποίημα που κατέληγε ως εξής:

«Ευρέθη μες στους Χιώτηδες, με γνώση κι ένας Χιώτης,
κι εσκέφθη ο μεγάλος του και πρακτικός του νους
πως μέσα στην Ελλάδα μας που πλημμυρούν τα φώτα,
Φρενοκομείον έπρεπε να γίνει πρώτα-πρώτα.»

Στον ίδιο άξονα της αρχαίας Ιεράς Οδού απ’ όπου περνούσε η πομπή για την ιερότερη και πιο σεβαστή γιορτή της αρχαίας Αθήνας, ιδρύεται το 1925 το Δαφνί, το πρώτο Κρατικό Ψυχιατρικό Νοσοκομείο.

Στη συλλογική μας εργαλειοθήκη ευφυολογημάτων οι φράσεις «Είσαι για το Δαφνί» ή «Σε βλέπω με αυτό το άσπρο πουκαμισάκι που δένει πίσω στο Δρομοκαΐτειο» ήταν τόσο δεδομένες, όσο η πένσα και το σταυροκατσάβιδο στην εργαλειοθήκη του μάστορα. Επί πολλά χρόνια ήταν δεδομένο πως όποιος περνούσε την πύλη του Ψυχιατρικού Νοσοκομείου έβρισκε όλες τις πόρτες της κοινωνίας κλειστές.

Όταν σηκώνεται η ράμπα και αρχίζεις να ακολουθείς τα κόκκινα βελάκια που σε οδηγούν στον χώρο, συμβαίνει μια έκρηξη συναισθημάτων αντικρουόμενων, αλλά και συμπληρωματικών: φόβος, έλξη, φόβος για την έλξη, αλλά και έλξη για τον φόβο, μα πάνω από όλα έντονη προσμονή και περιέργεια.

Στην είσοδο, ο επιμελητής της έκθεσης δρ. Κώστας Πράπογλου μάς έδωσε έναν οδηγό που αποδείχθηκε πολύτιμος. Τριάντα τέσσερις καλλιτέχνες από την Ελλάδα και το εξωτερικό συμμετέχουν με έργα που ανταποκρίνονται στον χώρο [site-specific] και στο εννοιολογικό πλαίσιο της έκθεσης [context-responsive] και δημιουργούν με το ποικιλόμορφο λεξιλόγιό τους ισχυρά νοητικά πεδία που αποτελούνται από πολυεπίπεδα δομικά στοιχεία.

Ο χώρος είναι καθηλωτικός, τα ίχνη από την προηγούμενη χρήση είναι εκεί και σε προκαλούν να κρυφοκοιτάξεις: μισάνοιχτες ντουλάπες, παλιές κουζίνες, ένα κουκλάκι πάνω σε ένα καλοριφέρ, λουλουδένια αυτοκόλλητα στους τοίχους για τον «εξωραϊσμό» προς τέρψη των τροφίμων. Παρόλη τη δύναμη του χώρου, η μεγάλη επιτυχία της έκθεσης έγκειται στο ότι τα έργα είναι τόσο δυνατά που άλλοτε σε πιάνουν από το χέρι και σε οδηγούν ως καλλιτεχνικοί ξεναγοί σε αυτή σου την περιπλάνηση, άλλοτε σου δίνουν ώθηση, ώστε να δραπετεύσεις.

ΔΑΦΝΙ 2021, Διοχάντη

H Διοχάντη με την εγκατάστασή της ΔΑΦΝΙ 2021 σε καλεί σε έναν επιβλητικό διάδρομο και ικανοποιεί την περιέργεια του θεατή παρουσιάζοντας μέσα από μισόκλειστες πόρτες ράντζα ατάκτως εριμμένα, καρέκλες φθαρμένες, αλλά επιμελώς τοποθετημένες, ενώ η προσοχή αποσπάται από το αφαιρετικό ηχοτοπίο που σχεδόν μαγνητίζει.

Whirling into light – an homage to Vico Nachmiass, Έφη Φουρίκη & ΛάμπροςΤακλής

Μια μαύρη φούστα δερβίση σε συνεχή περιδίνηση αντλεί έμπνευση από τις τεχνικές ενσυνειδητότητας του Σουφισμού και ξεκλειδώνει την συνθήκη του αυτοεγκλεισμού. Με τη χρήση ήχου, κίνησης, νερού, φωτός και σκότους, η Έφη Φουρίκη και ο Λάμπρος Τακλής φανερώνουν τη διαχρονικότητα και την αχρονικότητα που αναδύονται μέσω μιας κατάστασης καθήλωσης.

Η Ζωή Χατζηγιαννάκη χρησιμοποιεί ως αφετηρία τα απομεινάρια στους τοίχους και ζωντανεύει στο βίντεό της τα αυτοκόλλητα λουλούδια, θολώνοντας έτσι τα όρια πραγματικού και εικονικού.

Τα μικρά έκθαμβα τίποτα, Δήμητρα Σκανδάλη

Ο άτοπος τόπος και ο άχρονος χρόνος δεν είναι τα μόνα ερωτήματα που τίθενται. Η Δήμητρα Σκανδάλη γεμίζει μια παλιά κουζίνα με αποξηραμένες βουκαμβίλιες, θυμάρια και άλλα φυτά από τον τόπο της την Πάρο, δανείζεται τον τίτλο του έργου της από στίχο του Τάσου Λειβαδίτη και παρουσιάζει «Τα μικρά έκθαμβα τίποτα», εκφράζοντας τη φθαρτότητα της φύσης και των ανθρώπων και ταυτόχρονα την αιώνια και άφθαρτη σύνδεσή μας με το φυσικό περιβάλλον.

Ένα σπασμένο παγόβουνο στο δωμάτιό μου παρατηρεί τη νεκρή φύση, Γιώργος Γιώτσας

Η εγκατάσταση του Γιώργου Γιώτσα «Ένα σπασμένο παγόβουνο στο δωμάτιό μου παρατηρεί μια νεκρή φύση» είναι «φόρος τιμής στην κλιματική αλλαγή» και κλείνει ένα ανεξέλεγκτο φυσικό φαινόμενο σε ένα ελεγχόμενο περιβάλλον.

Crossroads, Renee Magnanti

Η Renee Magnanti τυπώνει πάνω σε εργόχειρα επιτεύγματα γυναικών προηγούμενων αιώνων, όταν οι γυναίκες θεωρούνταν άξιες θαυμασμού μόνο για τις οικοτεχνίες τους.

Αν και η έρευνα της έκθεσης άρχισε να πραγματοποιείται αρκετούς μήνες πριν ο covid-19 γίνει μέρος της ζωής μας και προτού ο πλανήτης ξεκινήσει να βιώνει σκληρά lockdowns, ο παράδοξος συγχρονισμός αποτέλεσε ένα επιπλέον ζωτικό στοιχείο στη δημιουργική πράξη όλων των συμμετεχόντων καλλιτεχνών, καθότι βίωσαν όλοι ανεξαιρέτως τον δικό τους προσωπικό εγκλεισμό και διαχειρίστηκαν το τι μπορεί να σημαίνει για τον καθένα το μέσα και το έξω σε προσωπικό, διαπροσωπικό, κοινωνικό, και παγκόσμιο επίπεδο. Ομοίως και το κοινό βιώνει εντελώς διαφορετικά την ουσία της έκθεσης διυλίζοντας τις εικόνες και τα συναισθήματα μέσω της προσωπικής εμπειρίας εγκλεισμού.

Ανοιχτή Γραμμή, Άντα Πετρανάκη

Η έξοδος από την έκθεση είναι εξίσου φορτισμένη με την είσοδο. Βγαίνοντας γύρισα και κοίταξα το έργο της Άντας Πετρανάκη «Ανοιχτή Γραμμή». Είναι μια εγκατάσταση που οι θεατές βλέπουν με το που εισέρχονται στην έκθεση. Ράγες τρένου σε ένα μεγάλο δωμάτιο που σε οδηγούν σε μια (δι)έξοδο προς το άπειρο. Μια αίσθηση απεγκλωβισμού από μια ανελεύθερη πραγματικότητα, μια αίσθηση ελευθερίας με απεριόριστες δυνατότητες. Σκέφτηκα τη Δήμητρα από τη Λέσβο που δραπέτευσε από κάποιο άλλο κτίριο στο Δρομοκαΐτειο με την ελπίδα πως αφήνει πίσω μια αφόρητη πραγματικότητα, για να βρει τελικά έναν άδικο θάνατο. Τόσο ρευστή είναι η πραγματικότητα.

Όπως πολύ σοφά αναφέρεται στο επιμύθιο του οδηγού της έκθεσης:

Ο χρόνος και ο χώρος αποτελούν τρόπους με τους οποίους σκεφτόμαστε, και όχι συνθήκες στις οποίες ζούμε – Albert Einstein

Συμμετέχοντες καλλιτέχνες: Εοζέν Αγκοπιάν, Λυδία Ανδριώτη, Κατερίνα Αποστολίδου, Zeina Barakeh, Orit Ben-Shitrit, Μάριος Βουτσινάς, Brothers Quay, Αικατερίνη Γεγησιάν, Robert Cahen, Γιώργος Γιώτσας, Ειρήνη Γκόνου, Λυδία Δαμπασίνα, Διοχάντη, Άντζη Δρακόπουλος, Ελένη Ζούνη, Daniel Hill, Μάριον Ιγγλέση, Ελίνα Ιωάννου, Βασίλης Καρούκ, Renee Magnanti, Δέσποινα Μεϊμάρογλου, Βάνα Ντατσούλη, Bill Pangburn, Ελένη Πανουκλιά, Βιβή Περυσινάκη, Άντα Πετρανάκη, Belle Shafir, Δήμητρα Σκανδάλη, Μαριάννα Στραπατσάκη, Λάμπρος Τακλής, Νίκος Τρανός, Τάνια Τσιρίδου, Έφη Φουρίκη, Ζωή Χατζηγιαννάκη.