Γιατί ο σπουδαίος Tino Sehgal τολμά με την έκθεση στη Ρωμαϊκή Αγορά να κάνει για πρώτη φορά έργα σε εξωτερικό χώρο

Είναι μια από αυτές τις συναρπαστικές στιγμές στην ιστορία της τέχνης όπου μια μετατόπιση λαμβάνει χώρα. Μια σταθερή κίνηση που οδηγεί την τέχνη σε έναν νέο χάρτη. Και αυτή η μετατόπιση της σύγχρονης τέχνης θα αποκτήσει διεθνώς ένα σημαντικό πεδίο αναφοράς στην καρδιά της Αθήνας, στο ιστορικό κέντρο. Εδώ, όπου ο ρηξικέλευθος, ιδεολόγος, ανθρωπιστής καλλιτέχνης Tino Sehgal θα παρουσιάσει τα έργα που δημιούργησε ειδικά για τη Ρωμαϊκή Αγορά για την έκθεση του ΝΕΟΝ. Μετά τη Γεννάδειο Βιβλιοθήκη, ο ΝΕΟΝ ενεργοποιεί έναν ακόμα δημόσιο χώρο στην Αθήνα, για την ακρίβεια έναν χώρο που δεν προϋποθέτει απλώς τη συνάντηση. Δεν είναι ένας ακόμα κοινός τόπος στο δημόσιο χώρο, αλλά ένας αρχαιολογικός χώρος που απηχεί τις αρχές της δημοκρατίας, της ελευθερίας του ατόμου, της ανταλλαγής ιδεών αλλά και εμπορευμάτων, της συνύπαρξης. Και η επιλογή της δημιουργίας άυλων έργων τέχνης μοιάζει αυτόματα η ιδανική για αυτό τον τόπο. Δηλαδή, όσο και αν υπάρχει η αντιδιαστολή του ότι πιο νέου με το αρχαίο, η μορφή και η αξία της έκθεσης είναι συνεπείς προς το χώρο και τους συμβολισμούς του.  

Ο Asad Raza, σκηνοθέτης και παραγωγός της έκθεσης, στενός συνεργάτης του Tino Sehgal σε σειρά έργων του -όπως στο Guggenheim, στην Τate, στη Μπιενάλε- κρατά και αυτός όπως όλοι στο ΝΕΟΝ άκρα μυστικότητα για το περιεχόμενο των άυλων έργων που δημιουργεί για μία ακόμη φορά ο Seghal, αυτή τη φορά για τη Ρωμαϊκή Αγορά. Προφανώς τα κυρίαρχα υλικά (ή μήπως εργαλεία του;) θα είναι και πάλι εδώ: η φωνή, το σώμα, η αλληλεπίδραση των ανθρώπων, η περιπατητική.  Όμως πως όλα αυτά τα στοιχεία θα ανασυνταχθούν και θα μετεξελιχθούν σε μια νέα εμπειρία σύγχρονης τέχνης μέσα στη Ρωμαϊκή Αγορά;

Ο Sehgal δεν θέλει μεταφραστές, δεν θέλει υποσημειώσεις και εξηγήσεις. Θέλει ο επισκέπτης να έρθει και να ζήσει την εμπειρία χωρίς επηρεασμούς. Και αυτό κάνει ακόμη πιο προκλητική τη συνέντευξη  με τον Asad Raza που βρίσκεται στην Αθήνα από τον Ιούλιο για την προετοιμασία της έκθεσης. Τον ρωτάω να μου πει αυθόρμητα τις λέξεις που περιγράφουν την έκθεση του Νeon και του Tino Sehgal στη Ρωμαϊκή Αγορά. «Περιπατητική. Διαλεκτική. Φιλοσοφία. Δονήσεις. Αισθήσεις. Μέρα. Νύχτα. Χορός. Περιπλάνηση… Ωραία άσκηση είναι αυτή, δεν την έχω ξανακάνει!»

Μπορούμε να χρησιμοποιούμε τη λέξη «έκθεση» για την παρουσίαση  του Τino Sehgal και του ΝΕΟΝ στη Ρωμαϊκή Αγορά; Ναι, μπορείτε. Ο Τinο αντιλαμβάνεται τη δουλειά του ως μέρος της παράδοσης των εκθέσεων visual art. Και αυτό είναι τελείως διαφορετικό από το να κάθεσαι σε ένα θέατρο ή σε μια αίθουσα χορού,  κυρίως επειδή ο χρόνος που περνά  ο επισκέπτης δεν ελέγχεται στις εκθέσεις του Tino, δεν πρέπει να καθίσουν σε μια καρέκλα, μέσα στο σκοτάδι και να κοιτούν το κοινό. Στις εκθέσεις του Τino μπορούν να περπατούν ελεύθερα μέσα σε έναν ανοιχτό χώρο.

Είναι η «ελευθερία» η λέξη κλειδί για το έργο του Τino Sehgal; Απολύτως. Το έργο του συνδέεται σε μεγάλο βαθμό με την ελευθερία του πολίτη, του ατόμου. Και αυτό συνδέεται στενά με τις αρχές της δημοκρατικής κουλτούρας. Ολοι μας θα πρέπει να είμαστε ελεύθερα άτομα και όχι να νιώθουμε υποχρεωμένοι να βρεθούμε σε ένα συγκεκριμένο χώρο.

Η συνύπαρξη, η σύνδεση, ο διάλογος μεταξύ των ανθρώπων όπως εκφράστηκαν στην αρχαιοελληνική έννοια της αγοράς αποτελούσε πάντα κεντρικό ζητούμενο του Sehgal, έτσι δεν είναι; Ακριβώς. Στην πραγματικότητα το πιο δυνατό στοιχείο, η πιο έντονη αίσθηση που με έκανε να θέλω να φέρω τη δουλειά του Tino εδώ, οφείλεται σε αυτή τη σχέση.

Aλήθεια,  πως προέκυψε η συνεργασία με τον ΝΕΟΝ; Πως μπήκε η Αθήνα στο πεδίο δημιουργίας του Tino Sehgal; Ηρθα εδώ για πρώτη φορά τον Νοέμβριο του 2010. Ηταν μια έντονη εμπειρία. Ηξερα ότι η Αθήνα είναι μια παγκόσμια πόλη, μια μητρόπολη, όμως πίστευα ότι η Αρχαία Αθήνα ήταν κάτι τελείως διαφορετικό, μια άλλη εντελώς άλλη ιστορία. Και είδα ότι περισσότερο από οποιαδήποτε άλλη πόλη στον κόσμο, στην Αθήνα είναι ζωντανή η παρουσία της αρχαιότητας. Υπάρχει μια ισχυρή δόνηση από το παρελθόν που αναδύεται, σαν πηγή τρεχούμενου νερού.  Δεν είμαι συνήθως έτσι, αλλά η Αθήνα μου δημιουργεί πρωτόγνωρα συναισθήματα.

Το νιώσατε αυτό αν και ήρθατε πρώτη φορά σε μια δύσκολη περίοδο με διαδηλώσεις και βία στους δρόμους; Περίμενα να έρθω και να νιώσω την κρίση πιο έντονα από οτιδήποτε άλλο. Και να μεν την ένιωσα -βρέθηκα μέσα στις διαδηλώσεις και σε συνθήκες χάους- όμως έμεινα έκθαμβος από τον τρόπο με τον οποίο κάτι που ανήκει στο παρελθόν ήταν τόσο δυναμικά παρών μέσα στην πόλη. Αναφέρομαι στους αρχαιολογικούς χώρους. Περπατούσα στους δρόμους της Αθήνας, έστριβα τυχαία σε μια γωνιά και ξαφνικά έβλεπα μπροστά την Ακρόπολη. Αυτό για μένα ήταν μια αποκαλυπτική, συγκλονιστική εμπειρία. Αργότερα διάβασα το δοκίμιο του Φρόιντ «Α disturbance of memory on the Acropolis» όπου είχε την ίδια ισχυρή αντίδραση και την συνειδητοποίηση πως ναι, τελικά όλα αυτά τα πράγματα έχουν συμβεί στην πραγματικότητα. Και είχα την ίδια αίσθηση «Θεέ μου αυτά είναι τα πραγματικά μέρη για τα οποία έχω διαβάσει, μπορείς να τα αγγίξεις με κάποιο τρόπο». Μέχρι πριν από λίγα χρόνια για μένα ο Αριστοτέλης, ο  Σωκράτης, ο Περικλής ήταν απλά ονόματα προσωπικοτήτων στο χαρτί.

Ηρωες μυθοπλασίας. Fiction; Ακριβώς. Σαν δημιουργίες fiction, που δεν μπορούσα να αγγίξω. Και ξαφνικά περπατούσα στην Αθήνα και ένιωθα ότι πραγματικά υπήρξαν.

Πώς μπορείς να αφηγηθείς νέες ιστορίες, να δημιουργήσεις ένα άυλο έργο τέχνης μέσα  σε έναν χώρο με διαρκή ιστορία, όπως την περιγράψατε; Oι δουλειές που κάνω με τον Toni περιλαμβάνουν αφήγηση ιστοριών, περιλαμβάνουν τραγούδια. Τα τελευταία 200 χρόνια καταναλώνουμε αυτές τις δράσεις μέσω της τηλεόρασης, του κινηματογράφου, του ραδιοφώνου, των cd, των κομπιούτερ. Με έναν περίεργο τρόπο, ο πλούτος τού να βρίσκεσαι μαζί με κάποιον άλλο στο ίδιο μέρος έχει γίνει περισσότερο απαραίτητος παρά ποτέ για τη δημιουργία μιας εμπειρίας. Αυτός είναι ο σύνδεσμος ανάμεσα σε αυτές τις αρχαιότητες και τη δουλειά του Τino η οποία είναι πραγματική, άμεση, σε εμπλέκει σε μια κατάσταση μαζί με άλλους ανθρώπους. Δεν προσποιούνται ότι είναι κάποιοι άλλοι. Είναι οι εαυτοί τους και μιλάνε για τους εαυτούς τους.

Πώς προέκυψε λοιπόν η έκθεση και η συνεργασία με το ΝΕΟΝ; Ήξερα ότι θα επιστρέψω στην Αθήνα μετά από εκείνη την πρώτη αποκαλυπτική επίσκεψη. Μήνες αργότερα είπα στον Tino «θέλω να κάνω την παραγωγή έργων σου σε αρχαιολογικό χώρο της Αθήνας». Ένα βράδυ όταν παρουσιάζαμε την έκθεση στην Tate,  είμασταν καλεσμένοι σε ένα δείπνο και εκεί συναντήσαμε τον Δημήτρη Δασκαλόπουλο. Μας σύστησαν και μας ρώτησε κατευθείαν πότε θα έρθουμε να κάνουμε κάποια έργα στην Αθήνα. Αμέσως σκεφτήκαμε ότι αν μπορούσαμε να κάνουμε κάτι μαζί με τον Δημήτρη Δασκαλόπουλο και τον ΝΕΟΝ θα ήταν φανταστικό. Ένα χρόνο μετά, και αφού είχαμε σκεφτεί ποια έργα θα ήταν ιδανικά, γράψαμε στον Δημήτρη και στην Ελίνα (Κουντούρη, διευθύντρια του ΝΕΟΝ), ήρθαν στο Λονδίνο και αποφάσισαν να φέρουν το project στην Αθήνα.

Γιατί τελικά επιλέξατε τη Ρωμαϊκή Αγορά; Στο Λονδίνο πρότεινα στην Ελίνα να γίνει η έκθεση στην Ακρόπολη και μου απάντησε ότι στρατηγική του ΝΕΟΝ είναι να συνδυάσει τον σύγχρονο πολιτισμό με χώρους που έχουν την αίγλη και τον πολιτισμό της Ελλάδος για να τους ενεργοποιήσει ξανά, να τους ξαναδώσει ζωή. Ετσι όταν ήρθα στην Ελλάδα με τον Τino μας έδειξε την Αρχαία και τη Ρωμαϊκή Αγορά. Σχεδιάσαμε το πρόγραμμα με βάση τη Ρωμαϊκή Αγορά, σεβόμενοι το χώρο υλοποιώντας ένα άυλο έργο. Η Ρωμαϊκή Αγορά ήταν το μέρος όπου οι άνθρωποι μαζεύονταν, μιλούσαν, λάμβαναν αποφάσεις για την κοινωνία και την πόλη. Αλλά και ένα μέρος όπου οι άνθρωποι έκαναν ανταλλαγές. Τόσο με την έννοια του διαλόγου, των ιδεών, όσο και με την έννοια της αγοράς.  Εδώ συνυπήρξαν για πρώτη φορά στην ιστορία η δημοκρατική κοινωνία και η αγορά. Αυτή η δίδυμη μηχανή έγινε η κυρίαρχη μηχανή όλης της επακόλουθης ανάπτυξης. Βρίσκεται στον πυρήνα της σύγχρονης εποχής. Σκεφτείτε το: Σήμερα συνυπάρχουμε μέσα από αυτό το μοντέλο της δημοκρατικής κοινωνίας και της αγοράς. Ο Τino Sehgal πάντα προσπαθούσε να στήσει τα έργα του με τέτοιον τρόπο ώστε να μπορούν να πουληθούν, να μπορούν να αγοραστούν, όπως κάθε άλλο έργο τέχνης. Σε αντίθεση με έναν πίνακα ή ένα γλυπτό η δουλειά του Tino δεν μπορεί να μπει σε ένα κουτί και να το στείλεις στην αποθήκη ενός μουσείου. Σου δίνει όμως τη δυνατότητα  να κάνεις το έργο ξανά και ξανά.

Πώς μπορεί ένα μουσείο να αγοράσει ένα άυλο έργο τέχνης, όπως αυτά του Sehgal; Σε αυτή την περίπτωση δεν έχεις ένα συγκεκριμένο αντικείμενο τέχνης που περικλείει την αξία του. Εχεις όμως την οδηγία και το δικαίωμα να την εκτελέσεις και να την αποκαλέσεις «το έργο». 

Ανήκουν σε αυτή την κατηγορία και τα έργα που θα δούμε στη Ρωμαϊκή Αγορά; Νομίζω ότι τα έργα που θα δούμε στη Ρωμαϊκή Αγορά θα μπορούν στη συνέχεια να αντιμετωπιστούν ως ιστορικά σημαντικά έργα που αναδεικνύουν μια αλλαγή, μια μετατόπιση στην τέχνη. Είναι η μετατόπιση της τέχνης από το στατικό αντικείμενο στη διαπροσωπική σχέση, στη ζωή, στην ικανότητα του ανθρώπου να αλληλεπιδρά. Τα έργα αυτά δεν αντικαθιστούν ένα γλυπτό, δεν χρησιμοποιούν τον άνθρωπο σαν ζωντανό γλυπτό. Είναι παράλογο να το κάνεις αυτό γιατί έτσι περιορίζεις ριζικά τη δύναμη και τις ικανότητες του ανθρώπου με στόχο να τον μετατρέψεις σε αντικείμενο τέχνης. Και αυτό είναι ακριβώς το αντίστροφο της σχέσης του ατόμου με την τέχνη. Εμείς είμαστε οι δημιουργοί της τέχνης, δεν γίνεται ξαφνικά να μιμούμαστε τα γλυπτά. Είναι σαν τα παιδιά να μιμούνται τα παιχνίδια τους. Ο Tino Sehgal είναι σημαντικός γιατί χρησιμοποιεί στο έργο του τον άνθρωπο με τις πλήρεις, συνολικές ικανότητες που διαθέτει.

Πως επιλέξατε τους ανθρώπους που εμπλέκονται στην έκθεση; Είναι όλοι τους κανονικοί άνθρωποι, δεν είναι ηθοποιοί. Εκανα πάρα πολλές συνεντεύξεις σε  καφενεία (κυρίως σε ένα που λέγεται το καφέ του Διογένη) συζητήσαμε πολύ. Οι συμμετέχοντες–περισσότεροι από 100- είναι διπλωμάτες, επιπλοποιοί, συγγραφείς, ακτιβίστριες, φιλόσοφοι, ανθρωπολόγοι, έφηβοι, φοιτητές, παιδιά. Περισσότεροι από 100 συνολικά θα εμπλακούν στο έργο. Συζητώντας μαζί τους ήρθα σε στενή επαφή με την πόλη, κατάλαβα πως είναι σε αυτή τη φάση της. Πως είναι οι Αθηναίοι σε αυτή τη φάση.

Πως είναι; Οι άνθρωποι σκέφτονται την κρίση, ασχολούνται μαζί της,  αλλά δεν επηρεάζονται το ίδιο. Νομίζω ότι αρχίζουν και νιώθουν ότι μπορούν να απλωθούν ξανά, να τεντωθούν, ότι μπαίνουν σε μια νέα κατάσταση. Το βρίσκω υγιές.

Μήπως είναι απλώς μια κατάσταση άρνησης της πραγματικότητας; Όχι, βρίσκονται στη φάση του «ασχοληθήκαμε πολύ με την κρίση, τώρα ας κάνουμε κάτι. Ας σταματήσουμε να έχουμε εμμονή με την κρίση και ας γίνουμε ξανά οι εαυτοί μας». Για αυτό και ήθελα να έρθω τώρα στην Αθήνα. Το 2010 άκουγες παντού κρίση, κρίση, κρίση, κρίση. Σκέφτηκα ότι θα μπορούσα να έρθω και να προσπαθήσω να ενεργοποιήσω την πόλη με έναν διαφορετικό τρόπο που δεν εφιστά την προσοχή σου σε όσα έγιναν τα τελευταία δέκα, είκοσι, εκατό χρόνια, αλλά στο ό,τι ζεις σε ένα μέρος που συνδέεται με κάτι του οποίου οι ρίζες του είναι τόσο παλιές που ξεπερνούν ακόμη και τη διάκριση Ανατολής και Δύσης. Ισως να είναι πιο σημαντικό από ποτέ να το κάνουμε αυτό τώρα. Αυτά τα μέρη είναι τόσο συνδεμένα με την κουλτούρα μας. Η γέννηση πολλών πρακτικών μελέτης της ζωής προκειμένου να δημιουργήσουμε νέους τρόπους ζωής, η περιπατητική φιλοσοφία, η διαλεκτική, είναι θέματα με τα οποία ασχολήθηκαν ο Σωκράτης και ο Διογένης. Ολες αυτές οι πρακτικές της περιπατητικής φιλοσοφίας και της διαλεκτικής είναι μέρος της κληρονομιάς αυτού του τόπου, αλλά και μέρος της κληρονομίας ολόκληρου του κόσμου. Ας το θυμηθούμε αυτό. Σήμερα, αυτές οι πρακτικές είναι πιο σημαντικές από ποτέ.  Μια βασική αρχή που μπορεί κανείς να δει στη δουλειά του Tino Sehgal είναι ότι η υπερπαραγωγή, η υπερβολική ενασχόληση με την παραγωγή, μας κάνει κακό. Μπορεί η διαλεκτική ή η περιπατητική να είναι άυλες πρακτικές όμως έχουν τεράστια αξία για τη δημιουργία των ιδεών.

Ποια είναι η σχέση των Αθηναίων με αυτές τις πρακτικές. Τι εισπράξατε από τις συνεντεύξεις που κάνατε; Έχουν μια ασαφή, αλλά ισχυρή αίσθηση περηφάνιας. Τιμής. Ξέρουν ότι όλα αυτά άρχισαν εδώ. Το βρίσκω σχεδόν συγκινητικό.

Είναι δικαιολογημένο αυτό το αίσθημα τιμής; Και ναι και όχι. Εδώ γεννήθηκαν πολλά στοιχεία αυτής της κουλτούρας, γιατί η κουλτούρα είναι πολύ ανθεκτική. Καμία κυβέρνηση και κανένας επίσημος αξιωματούχος ή διανοούμενος δεν μπορεί να ξαναγράψει την ιστορία. Υπάρχει μια σχέση με το DNA του πολιτισμού αυτών των πρακτικών για τις οποίες μιλήσαμε νωρίτερα.

Ελπίζω να μην αναφέρεστε στο DNA του λαού… Όχι, όχι, δεν πιστεύω σε αυτό. Κοιτάξτε, οι ρίζες του πολιτισμού υπάρχουν. Ημουν μαθητής του Εdward Said στο Columbia και μας έλεγε ότι υπάρχουν πολλές Ανατολές και πολλές Δύσεις, πολλά Ισλάμ και πολλοί Χριστιανισμοί και το να πιστεύεις ότι όλα αυτά μπορούν να χωριστούν, ότι ανήκουν σε μεγάλες αντιθετικές ομάδες είναι απλά ηλίθιο. Η Αθήνα είναι η πόλη όπου το ένιωσα πολύ έντονα αυτό. Νιώθεις έντονα την παρουσία πολιτισμών που τώρα συνδέουμε τη Δύση, αλλά και με την Ανατολή. Σκέφτομαι πως μπορεί τεχνητά να κατατάσσουμε συγκεκριμένες πρακτικές ως χαρακτηριστικά στοιχεία διαφορετικών παραδόσεων, αλλά στην Αθήνα υπάρχει το μείγμα όλων αυτών. Και βέβαια η ιστορία της Αθήνας προηγείται της διάκρισης. Δεν υπήρχε Ισλάμ ούτε Χριστιανισμός στη Μάχη του Μαραθώνα…

Θα υπάρχουν λοιπόν οι συμμετέχοντες μέσα στη Ρωμαϊκή Αγορά που θα ακολουθήσουν τις οδηγίες του Τino Sehgal. Κανόνες, για τους επισκέπτες υπάρχουν; Το ρωτώ γιατί είναι και μια μάλλον πρωτόγνωρη εμπειρία, για τον Αθηναίο επισκέπτη τουλάχιστον. Δεν υπάρχουν κανόνες. Δεν πρέπει να ξέρουν τίποτα. Αυτό που κάνει η δουλειά του Τino  είναι ότι παίζει με τις συμβάσεις που καθορίζουν την αλληλεπίδραση μεταξύ των ανθρώπων. O Tino νιώθει πως πλάθει την προσοχή του ανθρώπου. Δημιουργεί γλυπτά προσοχής σε βάθος χρόνου. Παίζει με τις προσδοκίες που υπάρχουν από αυτές τις αλληλεπιδράσεις, από τη συνάντηση με τον άλλο. Τι πιστεύεις ότι θα συμβεί; Μερικές φορές το αποτέλεσμα ικανοποιεί τις προσδοκίες σου, άλλες  φορές τις αψηφά. Αυτό κάνει τη δουλειά μας τόσο ενδιαφέρουσα

 Άρα δεν έχω όρια. Μπορώ αν νιώσω την ανάγκη να βάλω τις φωνές; Αν σου δημιουργηθεί αυτή η ανάγκη πραγματικά μπορείς. Δεν υπάρχουν όρια. Η έκθεση έχει σχέση μόνο με τους κανόνες της ανθρώπινης συνύπαρξης και συμπεριφοράς. Ο τρόπος που συμπεριφέρεσαι στους άλλους έχει τις συνέπειές του. Οι άνθρωποι μπορούν να συμπεριφέρονται καλά στους άλλους και χωρίς να υπάρχει ο φόβος της τιμωρίας, ο φόβος της επιβολής του νόμου. Μπορούμε να εμπιστευθούμε τον άλλο ότι θα μας φερθεί δίκαια.

Είναι αρκετά  χριστιανική αυτή η αντίληψη. Όχι χριστιανική. Εχει σχέση με τη βασική ηθική των ανθρώπων και των κοινοτήτων. Η εμμονή που έχουμε να δημιουργούμε κανόνες δεν είναι απαραίτητη. Στην Τate ένα απόγευμα Κυριακής υπήρχαν 200 άνθρωποι μέσα στην Turbine Hall  για την έκθεση μας. Ξαφνικά οι 100 άρχισαν να τρέχουν με μεγάλη ταχύτητα μέσα στην αίθουσα. Ενας ασφαλιστής ή ένας γραφειοκράτης θα έμενε άφωνος με το γεγονός ότι τους αφήνεις να το κάνουν αυτό μέσα σε μια αίθουσα τέχνης.

Εδώ βέβαια δεν έχουμε μια αίθουσα τέχνης, δεν έχουμε ένα μουσείο. Μιλάμε για μια έκθεση σε εξωτερικό χώρο και δη αρχαιολογικό. Η πρώτη φορά που ο Sehgal δημιουργεί έργα τέχνης για εξωτερικό χώρο. Ποιά είναι η πρόκληση εδώ; Μας ενδιαφέρει η ιδέα να αναζωογονήσουμε τη Ρωμαϊκή Αγορά. Κυριολεκτικά, θέλουμε να δώσουμε ζωή στο χώρο. Να μην είναι μόνο ένα μέρος όπου πηγαίνεις και κοιτάς από απόσταση τις αρχαιότητες. Μου αρέσει και αυτή η εμπειρία, όμως ο λόγος για τον οποίο κάνουμε για τον ΝΕΟΝ αυτή την έκθεση στη Ρωμαϊκή Αγορά είναι για να πάμε εκεί και να ζήσουμε αληθινές εμπειρίες με τους ανθρώπους. Και η προσωπική μου άποψη είναι ότι μέσω αυτού, στην ουσία αποκτάς μια νέα εμπειρία με τον ίδιο τον χώρο.  Πρέπει να σας πω ότι πολλοί Αθηναίοι μου είπαν ότι δεν έχουν πάει μέσα στον αρχαιολογικό χώρο ποτέ. Θα πάνε για πρώτη φορά με αφορμή την έκθεση η οποία θα τους δώσει μια διαφορετική αίσθηση του χώρου, θα τους συνδέσει με την ιστορία του. Δυστυχώς δεν μπορώ να πω περισσότερα τώρα για τη διαδικασία, αλλά πραγματικά θα υπάρξει έντονο το αίσθημα της σύνδεσης.

Πέρα από τη Ρωμαϊκή Αγορά ένα μέρος της έκθεσης θα πραγματοποιηθεί σε γειτονικό χώρο, στο κτίριο της οδού . Υπάρχει κάποιο είδος τελετουργίας που αναδύεται μέσω της σύνδεσης των δύο χώρων;

 Οι εκθέσεις παραδοσιακά πραγματοποιούνται από τις 10 το πρωί ως  τις  6 το απόγευμα και η νύχτα δεν είναι μέρος της έκθεσης. Όμως πολλοί πολιτισμοί έχουν έντονη νυχτερινή ζωή, όπως εδώ στην Αθήνα. Υπάρχει ζωτική δημόσια ζωή και το βράδυ. Προσπαθήσαμε να σχεδιάσουμε μια εμπειρία τέχνης ενεργή τόσο το πρωί όσο και το βράδυ Μέσα στη Ρωμαϊκή Αγορά από τις 8 το πρωί ως τις 8 το βράδυ θα υπάρχει η έκθεση και από τις 4 το απόγευμα μέχρι τις 10 το βράδυ θα υπάρχει ένα άλλο μέρος της έκθεσης στην Μάρκου Αυρηλίου 5, απέναντι από τον αρχαιολογικό χώρο. Είναι το αντίθετο από αυτό που συμβαίνει στην αγορά και αυτό έχει σχέση με μια τελετουργία.

Το μαύρο και το άσπρο σε μια συνέχεια, σε ενεργό διάλογο; Ακριβώς. Μαύρο και άσπρο. Μέρα και νύχτα. Κάθε ένα ρίχνει το φως του στο άλλο. Στην αγορά  η έκθεση θα έχει σχέση με την περιπατητική και τη διαλεκτική, ενώ στη βιβλιοθήκη με τις αισθήσεις, το σώμα, τις δονήσεις του να είσαι μαζί με κάποιον άλλο. Θα υπάρχει χορός, τραγούδι, κινήσεις.

Η συνέντευξη έχει τελειώσει, παρακολουθώ τις οδηγίες που δίνει ο Αsad στα παιδιά, τους έφηβους, τους ενήλικους που συμμετέχουν στην έκθεση. Κοίτα γύρω του. «Αυτό είναι. Όχι πια λευκά δωμάτια μουσείων αλλά … αυτό» μου λέει δείχνοντας το χώρο της Ρωμαϊκής Αγοράς. Οσα ακολούθησαν μέσα στο χώρο δεν μεταφέρονται. Απλώς βιώνονται – θα βιώνονται από τις 25 Σεπτεμβρίου.

*Ο ΝΕΟΝ παρουσιάζει την έκθεση του Tino Sehgal στη Ρωμαϊκή Αγορά από τις 25 Σεπτεμβρίου ως τις 28 Οκτωβρίου 2014. Η έκθεση διαρκεί από τις 8 το πρωί ως τις 8 το βράδυ μέσα στη Ρωμαϊκή Αγορά και  από τις 4 το απόγευμα ως τις 10 το βράδυ σε εσωτερικό χώρο στην οδό Μάρκου Αυρηλίου 5 και Λυσίου.