Communities Between Islands: Η περιβαλλοντική κρίση στις νησιωτικές κοινότητες

Αποχαιρετώντας το αγαπημένο Διεθνές Φεστιβάλ Κινηματογράφου της Σύρου (SIFF), τον Ιούλιο, ένιωσα πως, ευτυχώς, η απόσταση μέχρι την επόμενη φορά δεν θα ήταν μεγάλη, καθώς ο Σεπτέμβρης θα με ξανάφερνε στην Ερμούπολη, σε μια νέα, πολύ ενδιαφέρουσα δράση του που άνοιγε τα φτερά της. Αν έχει κάτι που πραγματικά το κάνει να ξεχωρίζει αυτό το φεστιβάλ, είναι ότι ασχολείται βαθιά και ουσιαστικά τόσο με τις ρίζες, την ιστορία και την παράδοση όσο και με το αύριο, το μέλλον και την πρωτοπορία, τόσο με το κλασικό όσο και με το πειραματικό, καταφέρνοντας να τα συνδυάζει και να τα συνδέει με εξαιρετικά δημιουργικό τρόπο. Ενώ παράλληλα, μέσα από τα έργα που παρουσιάζει, καταθέτει με διαφορετικό, ριζοσπαστικό τρόπο, σκέψεις και προβληματισμούς πάνω στην κοινωνία, τις τάξεις, τη δικαιοσύνη, το μεταναστευτικό και ό,τι άλλο απασχολεί τον άνθρωπο.

Αυτές τις μέρες και εποχές λοιπόν, της κλιματικής κρίσης, το φεστιβάλ σε συνεργασία με το ιδιαίτερα αξιόλογο Δίκτυο Αρχιπέλαγος, που ερευνά και καταγράφει την απειλούμενη οπτικοακουστική κληρονομιά και υλική γνώση των Κυκλάδων, διοργανώνουν στο νησί μια σειρά από εργαστήρια, παρουσιάσεις και προβολές, κάτω από την ομπρέλα του διαμεσογειακού πρότζεκτ Communities Between Islands. Μία πρωτοβουλία τριών οργανισμών, από τρία διαφορετικά σημεία της Μεσογείου, της Providenza στην Κορσική (Γαλλία), του Cherimus στην Σαρδηνία (Ιταλία) και του Δίκτυο Αρχιπέλαγος στη Σύρο (Ελλάδα), που συνεργάζονται, διερευνούν και καταθέτουν, μέσα από καλλιτεχνικό πρίσμα, σύγχρονους περιβαλλοντικούς προβληματισμούς σε διαφορετικές νησιωτικές κοινότητες. 

Η Providenza συγκεκριμένα είναι ένα αγρο-πολιτιστικό πρότζεκτ και studio space στα βουνά της Κορσικής, που έχει κύριο στόχο να παράγει έργα στο μεταίχμιο μεταξύ τέχνης και επιστήμης. Ενώ ο σύλλογος Cherimus συμβάλει στην ανάπτυξη της κοινωνικής και πολιτιστικής κληρονομιάς της περιοχής Sulcis-Iglesiente στη Νοτιοδυτική Σαρδηνία, μέσω της τέχνης.

Από τον Σεπτέμβρη του 2023 έως το τέλος του 2024, οι τρεις οργανισμοί φιλοξενούν εννέα διεθνείς καλλιτέχνες που συνεργάζονται με τοπικές κοινότητες μέσα από προγράμματα φιλοξενίας (residencies) και εργαστήρια, για να δημιουργήσουν έργα εμπνευσμένα από θέματα και ανησυχίες του κάθε νησιού. Οι συμμετέχοντες καλλιτέχνες παρουσιάζουν εκεί τα αποτελέσματα της έρευνάς τους, σε συνεργασία με τοπικούς καλλιτεχνικούς φορείς (τους FRAC Corsica, Museo Nivola της Σαρδηνίας και το Διεθνές Φεστιβάλ Κινηματογράφου Σύρου) και τους δήμους Bastia, Perdaxius και Σύρου-Ερμούπολης.

Το πρώτο κεφάλαιο, Untraced Passages (μη ιχνηλατισμένα περάσματα), του καινοτόμου εγχειρήματος ξεκινά από την Σύρο. Η σύνδεση από τον τίτλο ακόμη με το φεστιβάλ, που είχε κύριο θέμα του φέτος το «Passage»/«Πέρασμα» -καταστάσεις μετάβασης μεταξύ εννοιών όπως πραγματικότητα και μυθοπλασία, προσωπική μνήμη και  ιστορία, παράδοση και νεωτερικότητα-, είναι δεδομένη.

Becoming Extinct, Elke Marhofer

«Κατά τη διάρκεια της πανδημίας, όπου συνεχίσαμε να φιλοξενούμε δημόσιες εκδηλώσεις σε διάφορες on-site δια ζώσης ή ψηφιακές μορφές, συνειδητοποιήσαμε ότι μας άρεσε να πειραματιζόμαστε με τον σχεδιασμό του ίδιου του φεστιβάλ. Η Σύρος είναι ένα ζωντανό νησί όλο το χρόνο και νιώσαμε ως φυσική εξέλιξη να επεκτείνουμε τα προγράμματά μας πέρα ​​από την κύρια καλοκαιρινή εκδήλωση για να “εμπλακούμε” με διαφορετικό κοινό», επισημαίνει ο καλλιτεχνικός διευθυντής και συνιδρυτής του φεστιβάλ, Jacob Moe που είναι παράλληλα ιδρυτής-επικεφαλής ερευνητής του Δίκτυο Αρχιπέλαγος. «Τον περασμένο Απρίλιο φιλοξενήσαμε μια προβολή με τις μοναδικές ταινίες του αείμνηστου Συριανού σκηνοθέτη Αντώνη Αλμπανόπουλου, τις οποίες παρουσίασε ο γιος του. Τώρα, το φθινόπωρο, το τελευταίο Σαββατοκύριακο του Σεπτεμβρίου, ετοιμάζουμε προβολές ταινιών και εργαστήρια σε συνεργασία με το Δίκτυο Αρχιπέλαγος. Τρεις κινηματογραφιστές / εικαστικοί καλλιτέχνες, η Marianne Fahmy από την Αίγυπτο, το ντουέτο των Latent Community από την Ελλάδα και η Elke Marhöfer από την Γερμανία, προσκαλούνται στη Σύρο, στο πλαίσιο του διεθνούς προγράμματος διαμονής «Συνεργασία μεταξύ των νησιών», που υλοποιούν καλλιτεχνικοί οργανισμοί της Σαρδηνίας, της Κορσικής και της Σύρου. Θα παρουσιαστούν εδώ για πρώτη φορά ταινίες σε εξέλιξη (films in-progress) αυτών των καλλιτεχνών, οι οποίες πραγματεύονται σύγχρονα περιβαλλοντικά ζητήματα που έχουν σχέση με τις νησιωτικές περιοχές της Μεσογείου».

Από τις 23 έως τις 30 Σεπτεμβρίου οι συμμετέχοντες καλλιτέχνες πραγματοποιούν εργαστήρια σε διαφορετικές τοποθεσίες του νησιού, παρουσιάζουν τα έργα που εξελίσσουν στο παρόν και, την τελευταία μέρα της δράσης, προβάλλουν προγενέστερες δημιουργίες τους. Το πρόγραμμα φιλοξενίας και το δημόσιο πρόγραμμα πραγματοποιούνται σε συνεργασία με την επιμελήτρια Εύα Βασλαματζή.

Οι Latent Community, το σταθερά ανερχόμενο ντουέτο των σκηνοθετών/εικαστικών Σωτήρη Τσίγκανου και Ιώνιαν Μπισάι.

Οι δικοί μας Latent Community, το σταθερά ανερχόμενο πολύ ενδιαφέρον ντουέτο των 31χρονων σκηνοθετών/εικαστικών Σωτήρη Τσίγκανου και Ιώνιαν Μπισάι, στο διερευνητικό τους έργο Resonant Rehearsals πραγματοποιούν εκτεταμένη έρευνα και στα τρία νησιά σε συνεργασία με τις κοινότητες, ακτιβιστές και επιστήμονες, με αντικείμενο το πώς η ρύπανση και οι δραστηριότητες των τουριστικών, στρατιωτικών και ναυτιλιακών βιομηχανιών διαταράσσουν την κοινωνική και οικολογική ισορροπία με απρόβλεπτους τρόπους. Δίνοντας φωνή σε ποικίλους πομπούς και αποδίδοντας εικόνες του κατεστραμμένου περιβάλλοντος, στοχεύουν να χαρτογραφήσουν την πολυφωνία των υγρών συνδέσεων μεταξύ Κορσικής, Σαρδηνίας και Σύρου. Η προσέγγισή τους βασίζεται στον επαναπροσδιορισμό των τεχνολογιών ήχου και λήψης εικόνων που έχουν αναπτυχθεί από τον στρατό, από συσκευές παρακολούθησης σε καλλιτεχνικά εργαλεία για την παρατήρηση και προστασία απειλούμενων οικοσυστημάτων και κοινοτήτων.

Παράλληλα, σε εργαστήριο που πραγματοποιείται σε διάφορες τοποθεσίες της Ερμούπολης θα αναλύσουν, βασισμένοι στην εμπειρία τους από ηχητικές εξερευνήσεις στη Μεσόγειο, την οικολογική πτυχή του ήχου και το πώς διάφορες ηχητικές συσκευές θα μπορούσαν να χρησιμοποιηθούν ως εργαλεία για να διερευνηθούν εκ νέου τρόποι συνύπαρξης με μη ανθρώπινα οικοσυστήματα.

Την τελευταία μέρα της διοργάνωσης, θα προβληθεί η μικρού μήκους ταινία τους Otranto (Ελλάδα/Ιταλία, 2019), ένα συγκλονιστικό ντοκουμέντο για όσα συνέβησαν στο Katër i Radës, το πρώτο σκάφος που βυθίστηκε σε ναυτικό αποκλεισμό κατά των μεταναστευτικών ροών στα στενά του Οτράντο, με αποτέλεσμα να χάσουν την ζωή τους 81 άνθρωποι. Οι συγγενείς των θυμάτων διασχίζουν τη Μεσόγειο, ακολουθώντας την ίδια διαδρομή, επαναθέτοντας ερωτήσεις που αγνοήθηκαν από τα μέσα ενημέρωσης και τα δικαστήρια.

Η 31χρονη Marianne Fahmy, με ρίζες στην Αλεξάνδρεια της Αιγύπτου, παρουσιάζει το ερευνητικό της έργο σε εξέλιξη Laws of the Ruins, με θέμα τις περιθωριοποιημένες αφηγήσεις που σχετίζονται με τη θάλασσα και το νερό. Προερχόμενη από μια πόλη που αντιμετωπίζει συχνά πλημμύρες, μιλά για την κρισιμότητα της σημερινής κατάστασής της λόγω της κλιματικής αλλαγής. Παράλληλα, διερευνά αρχαίες και σύγχρονες υδάτινες δομές στα τρία νησιά, που αντικατοπτρίζουν πολιτικές και κοινωνικές αλλαγές, με στόχο να φέρει στο φως διαφορετικές προσεγγίσεις και συστήματα γνώσης που σχετίζονται με το νερό, ώστε να εξασφαλιστεί ένα βιώσιμο μέλλον για τα νησιά, καθώς και να καλλιεργηθεί η ιστορική συνείδηση για το παρελθόν τους.

Η καλλιτέχνις πραγματοποιεί εργαστήριο στο Αρχαιολογικό Μουσείο Σύρου καλώντας τους συμμετέχοντες να εξερευνήσουν το storytelling (την εξιστόρηση) μέσω της εικαστικής τέχνης, αντλώντας έμπνευση από τα εκθέματα του μουσείου και συνδέοντας τα με προσωπικές εμπειρίες.

Η δική της μικρού μήκους ταινία Magic Carpet Land (Αίγυπτος, 2020) εμπνέεται από τα ημερολόγια ενός Αιγύπτιου ωκεανογράφου του 1930. Μέλος της βρετανικής επιστημονικής αποστολής στο πρώτο επιστημονικό ερευνητικό πλοίο στην Αίγυπτο, ο ωκεανογράφος, στη διάρκεια του ταξιδιού, διχασμένος ανάμεσα στη γοητεία του για την Δύση και την περηφάνια για την ανατολίτικη καταβολή του, ανακαλεί μνήμες κοινωνικοπολιτικών γεγονότων, προκαλώντας ερωτήματα πάνω σε θέματα εθνικισμού και ταυτότητας, ενώ ονειρεύεται μία νομαδική γη που προσομοιάζει με το πλοίο.

Η γεννημένη στην Κούβα, πολυταξιδεμένη Βερολινέζα Elke Marhöfer.

Η έρευνα της 56χρονης, γεννημένης στην Κούβα, πολυταξιδεμένης Βερολινέζας Elke Marhöfer, Exploring Resilience: Revisiting Practices of Wilderness, αναδεικνύει προοπτικές για καύσιμα που δεν προέρχονται από ορυκτά. Κατά τη διάρκεια του προγράμματος, η καλλιτέχνις θα εστιάσει σε ένα όχι και τόσο μακρινό παρελθόν και θα προσπαθήσει να ανακαλύψει ξανά στιγμές γηγενούς ή/και παραδοσιακής οικολογικής γνώσης σε συναίνεση με τα περιβάλλοντα, όπως η καλλιέργεια του κάστανου στην Κορσική, η τροφή των μανιταριών και άλλων φαγώσιμων στη Σαρδηνία, η ξηροκαλλιέργεια στη Σύρο. Σε συνεργασία με τοπικούς κτηνοτρόφους, αγρότες, βιολόγους και ακτιβιστές, η έρευνα θα εντρυφήσει σε ξεχωριστές ζώνες βλάστησης στα νησιά και στα διαταραγμένα οικοσυστήματά τους, θα εξερευνήσει την τρέχουσα κατάσταση ανθεκτικότητάς τους, με στόχο να ευαισθητοποιήσει το κοινό σχετικά με την ευπάθεια των εύθραυστων περιβαλλόντων.

Στο εργαστήριο που θα γίνει στο Κτήμα Πομόνια, η δημιουργός συναντά τους συμμετέχοντες για να συζητήσουν την ανθεκτικότητα και προσαρμοστικότητα δημιουργών και χώρων τέχνης στη διάρκεια περιβαλλοντικών και ψυχικών κρίσεων προκειμένου να αναδιαμορφώσουν τη σχέση μας με το περιβάλλον.

Η μικρού μήκους ταινία της Becoming Extinct (Wild Grass) (Ρωσία, 2017), είναι μια διερεύνηση των οικολογιών εξαφάνισης και, παράλληλα, συλλογικής επιβίωσης στις στέπες της Νότιας Ρωσίας, που βρίσκονται κοντά στην ρωσο-ουκρανική εμπόλεμη ζώνη και στον πυρηνικό σταθμό του Τσέρνομπιλ. Η ταινία επεξεργάζεται συσχετισμούς πέρα από ανθρώπινους, επιδιώκοντας να ενθαρρύνει έναν περιβαλλοντικά εναρμονισμένο τρόπο δράσης σε έναν κατεστραμμένο κόσμο, όσο δύσκολο κι αν είναι αυτό.

To «Communites Between Islands» είναι ένα πρότζεκτ του Creative Europe που χρηματοδοτείται από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή και υλοποιείται με την υποστήριξη του Goethe-Institut Athen.