To Φεστιβάλ Αθηνών έριξε την αυλαία του την περασμένη Παρασκευή. Και παρότι βρισκόταν εν μέσω μίας αβεβαιότητας στην αρχή –ο προϋπολογισμός του ακόμη και λίγο πριν από την έναρξή του βρισκόταν στον αέρα-, και στα μισά του εγκλωβισμένο στον κυκεώνα του Δημοψηφίσματος και των capital controls, επέζησε. Παραστάσεις ακυρώθηκαν, εισιτήρια εξαργυρώθηκαν μόνο και μόνο για να επιστραφεί το αντίτιμο στον θεατή που πλέον το είχε ανάγκη. Υπήρξαν όμως δουλειές που θριάμβευσαν κι άλλες που συντονίστηκαν και κλείδωσαν με τρόπο μαγικό με τη συγκυρία. Ο θρίαμβος όμως του φετινού Φεστιβάλ ήταν όχι τόσο καλλιτεχνικής όσο οντολογικής φύσης: το φεστιβάλ νίκησε γιατί, κόντρα σε Θεούς και δαίμονες, συνέχισε και δεν κατέβασε -ειδικά από ένα σημείο και μετά-, όπως φοβόντουσαν πολλοί, ρολά.
Όπως δηλώνει στην Popaganda η θεατρολόγος και σύμβουλος καλλιτεχνικού προγραμματισμού του Φεστιβάλ, Δηώ Καγγελάρη, παρά τις λαβωματιές που δέχτηκε ο θεσμός από την πολιτική συγκυρία, τη ρευστότητα και την οικονομική στενότητα, το Φεστιβάλ κατάφερε και στάθηκε όρθιο. Αυτό το αποδίδει σε τρεις βασικές παραμέτρους: πρώτη, το ρίσκο του Γιώργου Λούκου το Φεστιβάλ να γίνει πάση θυσία, παρά τους κακούς οιωνούς και τα πρακτικά ζητήματα που ανέκυπταν συνεχώς. Δεύτερη, την «καθοριστική συμβολή των θεατών-αφανών πρωταγωνιστών της φετινής διοργάνωσης που μας στήριξαν και μας ενθάρρυναν», και τέλος, τρίτη παράμετρος, τη συγκινητική σύμπνοια καλλιτεχνών, θεατών και εργαζομένων στο Φεστιβάλ , ώστε «παρά τις αντίξοες συνθήκες να μείνει ο θεσμός ζωντανός και να μην ματαιωθεί».
Από την παράσταση Passim του Φρανσουά Τανγκί, που φιλοξενήθηκε από το Φεστιβάλ Αθηνών.
Παρόλα αυτά, δεν απετράπη ένα μίνι τσουνάμι ακυρώσεων, από το Jesus Christ Superstar και την Ορχήστρα Νέων Μεσογείου, μέχρι το Λεόντιος και Λένα του Κορνήλιου Σελαμσή και τη συναυλία του Σπανού στο Ηρωδείο -κι όχι μόνο. Ακυρώσεις έγιναν και λόγω χαμηλής προπώλησης εισιτηρίων. Συνέβη και κάτι πρωτοφανές: Κάποιοι θεατές έσπευσαν να εξαργυρώσουν τα εισιτήριά τους, έχοντας πλέον ανάγκη το μικρό αντίτιμό του.
Από την παράσταση «Υπόθεση Φαρμακονήσι ή το δίκαιο του νερού», του Ανέστη Αζά.
Προ της έναρξης, υπήρξαν πάντως sold out, κυρίως στα μεγάλα ξένα ονόματα (Καστελούτσι, Οστερμάγερ), και γενικά ένα κλίμα ευφορίας καθόλο τον Ιούνιο, που ανατράπηκε μετά το δημοψήφισμα. Λόγω της επιβολής των capital controls και της αβεβαιότητας σε όλα τα πεδία, ξεκίνησε το μαρτύριο της σταγόνας για το θεσμό και τους καλλιτέχνες. Οι περισσότεροι μπήκαν στο δίλημμα «να το κάνω ή να μην το κάνω;». Κάποιοι δεν το έκαναν. Η λογική που πρυτάνευσε, παρόλα αυτά, ήταν «να την κάνω την παράσταση ό,τι κι αν συμβεί».
Κάποιες παραγωγές, που, υπό κανονικές συνθήκες, θα αποτελούσαν απλώς ακόμη μια αξιομνημόνευτη εκδήλωση του Φεστιβάλ, με τα νέα δεδομένα κόλλησαν γάντι στη συγκυρία και συζητήθηκαν πολύ. Ένα παράδειγμα: Την ώρα που στις ειδήσεις προβάλλονταν οι πνιγμοί μεταναστών στο Αιγαίο και στα ιταλικά παράλια, ο Ανέστης Αζάς παρουσίασε την Υπόθεση Φαρμακονήσι, μια παράσταση ντοκουμέντο που συγκλόνισε και κυριολεκτικά «κόλλησε» στην ιστορική στιγμή. Ακόμη ένα παράδειγμα: σε μια από τις πιο ενδιαφέρουσες, αντιφατικές, ρευστές αλλά δύσκολες στιγμές της σύγχρονης Ιστορίας μας (στην πολιτική συζήτηση για την οποία ξαφνικά οι πάντες είχαν λόγο), το «Άξιον Εστί» (μαζί με την ΚΟΑ) πέταξε από πάνω του τη σκόνη του χρόνου και ο λόγος του Ελύτη ακούμπησε πάνω στις ανάγκες του κοινού, δίνοντάς του μια ανάσα.
«Διεσώθη και μας διέσωσε» το Φεστιβάλ Αθηνών, τονίζει στην Popaganda η δημοσιογράφος Αντιγόνη Καράλη. «Δύσκολο καλοκαίρι. Στρυφνό και ζόρικο. Δημοψήφισμα, capital controls, ξανά μνημόνιο, ξανά νέα δεδομένα, αβεβαιότητα. Πώς αντέχει η τέχνη μέσα σε όλο αυτό; Αντέχει; Μας αφορά; Μπορεί να μας κάνει να κοιτάξουμε λίγο ψηλότερα; Να μας δώσει μια ανάσα, να διώξει για λεπτά, για μια ώρα έστω, από μέσα μας τον ζόφο; Να λειτουργήσει σαν ένας… βατήρας; Όπου θα ανέβουμε, θα πάρουμε μια ανάσα κι ύστερα… μπλουμ ξανά στο χάος;», αναρωτιέται . «Λοιπόν, αυτό το καλοκαίρι ανέβηκα, μαζί με χιλιάδες άλλους συμπολίτες μας στο «βατήρα» του Φεστιβάλ Αθηνών. Και φέτος, περισσότερο από κάθε άλλη χρονιά, εκτίμησα την παρουσία του Φ.Α., την προσφορά του, τη σημαντικότητά του, την ουσία του. Δεν ήμουν, σίγουρα, η μόνη. Και θεωρώ σχεδόν πράξη “ηρωισμού” το ότι ο θεσμός κρατήθηκε όχι μόνο ζωντανός, αλλά ψηλά, χάρη στους συμμετέχοντες, τους εργαζόμενούς του και φυσικά στον πρόεδρό του, Γιώργο Λούκο».
«Υπόθεση Φαρμακονήσι ή το δίκαιο του νερού», του Ανέστη Αζά.
Επειδή οι καιροί είναι δύσκολοι, η Αντιγόνη Καράλη υπογραμμίζει το γεγονός ότι το Φ.Α. «και sold out παραστάσεις είχε και «έζησε» μόνο από τα έσοδά του, δηλαδή τα εισιτήρια. Οι λίγες ματαιώσεις – κάποιες από τις παραγωγές αυτές θα μεταφερθούν του χρόνου – κι οι ελάχιστες αναγκαίες «συμπτύξεις» λόγω δημοψηφίσματος – οι δύο παραστάσεις, π.χ. έγιναν μία – δεν χαλούν την τελική εικόνα».
Μόνα τους, εκτός συναγωνισμού, ως καλλιτεχνικά γεγονότα, η κ. Καράλη βάζει την παρουσία του Θεάτρου ΝΟ, στην Επίδαυρο, με τη «Νέκυια» και, στον αντίποδα, και ως η άλλη όψη του ίδιου νομίσματος, τη συναυλία του «Άξιον Εστί» στο Ηρώδειο. «Το γήινο αίσθημα. Αυτός ο παλμός, η σχέση που αισθανόσουν ότι έχεις με τον – άγνωστο – διπλανό σου, το ψυχικό μοίρασμα που σε έκανε να νιώθεις ότι είμαστε όλοι μαζί μια καρδιά και μια ψυχή, σε γέμιζε δύναμη κι ενέργεια. Ο λόγος και η μουσική δονούσαν, συγκινούσαν, αναπτέρωναν το ηθικό».
Ποιες άλλες παραστάσεις συγκίνησαν φέτος; «Η «Σόνια» σε σκηνοθεσία του Λετονού Άλβις Χερμάνις, ένας ύμνος στο μεγαλείο των ανώνυμων ηρώων και ηρωίδων της διπλανής πόρτας. Η παραγωγή «Στη μέση του δρόμου» του Πρόδρομου Τσινικόρη και η «σχέση» που απέκτησε για λίγο ο θεατής με τους πιο «σιωπηλούς» συμπολίτες μας, του άστεγους αυτής της πόλης. «Υπόθεση Φαρμακονήσι ή το δίκαιο του νερού» του Ανέστη Αζά, ένα θέατρο- ντοκουμέντο για μια υπόθεση που μας είχε συγκλονίσει και διχάσει. Εάν χρειαζόταν να κρατήσω και κάτι ακόμη, πέρα από τα παραπάνω; Είναι πολλά. Αλλά ας σταθώ στις δύο έξοχες και πιο «πειραματικές» δουλειές του Φ.Α.: το «Relic» του Ευριπίδη Λασκαρίδη και τις «Ευμενίδες» με τη Στεφανία Γουλιώτη».
Μπορεί να μην είναι ακριβώς ένας επαγγελματίας στο χώρο του θεάτρου, αλλά ένας βετεράνος με περγαμηνές στο πεδίο της σύγχρονης εικαστικής τέχνης, ο ιστορικός και κριτικός τέχνης και διευθυντής μεγάλων μουσείων, Ντένης Ζαχαρόπουλος, ωστόσο γνωρίζει θέατρο όσο λίγοι. Συγχρόνως, ήταν ξανά ένας από τους επώνυμους σταθερούς θεατές του Φεστιβάλ Αθηνών. Τι κράτησε φέτος από αυτό; Μόλις μία παράσταση! Ιδού:
«Μαγεύτηκα με το Passim του Φρανσουά Τανγκί! Τι συγκλονιστική θεώρηση του θεάτρου, της σκηνής, του χωροχρόνου της παράστασης, του έργου, της εκφοράς του λόγου, του κειμένου και της εικόνας! Πόσο εξαιρετικά ήταν αυτά τα πρόσωπα! Πόσο συγκινητική η ανθρωπιά που αποπνέουν, υψηλή και απλή, συντριπτική και συντετριμμένη, και πώς γλιστρούν και πέφτοντας αρπάζονται από κάτι μέσα μας, κάτι διαφορετικό σε κάθε θεατή, που φωτίζει με τρόπο απρόσμενο το υποσυνείδητο του καθενός μας! Τεράστιο αυτό που είδα και που λέγεται θέαμα. Κι όμως είναι στην ουσία ο τρόπος να τραβά το θέατρο το χαλί κάτω από το πόδι κάθε θεάματος! Νομίζω πως ο Τανγκί δικαιώνει εδώ τη θέση του Βάλτερ Μπένγιαμιν που έλεγε πως ο Σαρλώ μοιράστηκε με την ανθρωπότητα αυτό που ο Ντανταϊσμός ονειρευόταν με μια μικρή ομάδα φίλων».
