Έχω την αίσθηση ότι αυτά που ετοιμάζομαι να σας πω σήμερα, λίγο-πολύ τα γνωρίζετε και σίγουρα τα έχετε φανταστεί. Κατά καιρούς μάλιστα κάποιοι από εσάς σε ανύποπτο χρόνο τα είχατε προαναγγείλει. Είμαι σίγουρη ότι η βιασύνη αυτή δεν προερχόταν από διάθεση επίσπευσης πραγμάτων. Προερχόταν ίσως από την επιθυμία δημιουργίας μιας ηχηρής είδησης; Θέλω όμως τελικά να πιστεύω ότι προερχόταν από την ίδια αγωνία που αισθανόμαστε όλοι όταν πρέπει να έρθουμε αντιμέτωποι με ουσιαστικές αλλαγές.
Μαζευτήκαμε λοιπόν εδώ σήμερα για να σας ενημερώσουμε από κοντά για ένα θέμα που μας έχει απασχολήσει όλους. Τόσο την Διοικητική Επιτροπή όσο και τον ίδιο τον Άγγελο. Που μας απασχολεί εδώ και αρκετά χρόνια, που το έχουμε συζητήσει μεταξύ μας ξανά και ξανά και που προφανώς προκαλεί σε όλο το Μουσείο μια αγωνία. Ένα θέμα που πάντα, λίγο-πολύ, όλοι το αποφεύγαμε, το αναβάλλαμε ή το βάζαμε στην άκρη.
Πρόκειται, όπως διαβάσατε και στο κείμενο της πρόσκλησης, για την επόμενη μέρα του Μουσείου Μπενάκη, με τον Άγγελο Δεληβορριά στη Διοικητική Επιτροπή και με έναν νέο Διευθυντή στην σημερινή του θέση. Έναν νέο Διευθυντή που ελπίζουμε όλοι να είναι ένας άνθρωπος δυναμικός και χαρισματικός, με δικό του όραμα, ο οποίος με τη βοήθεια όλων μας, θα γράψει την ιστορία των επόμενων χρόνων του Μουσείου.
Τονίζω το “με τη βοήθεια όλων μας”, γιατί από τη στιγμή που θα τον διαλέξουμε, θα τον στηρίξουμε. Όπως ξέρει να κάνει το Μουσείο Μπενάκη, το προσωπικό του και η Διοικητική του Επιτροπή. Αυτό είναι άλλωστε ένα από τα στοιχεία που διαφοροποιούσε πάντα το Μουσείο από πολλούς άλλους οργανισμούς. Ο σεβασμός, η συνεργασία και η αλληλο-υποστήριξη.
Έχουμε αναβάλει την συνάντηση αυτή και τη σχετική δημόσια ενημέρωση πολλές φορές, σαν να υπήρχε ποτέ περίπτωση να γίνει πιο εύκολο με τον χρόνο.
Αλλά πιστέψτε με, δεν είναι καθόλου εύκολο, όσο κι αν έχει κανείς προετοιμαστεί, να χειριστεί μια τέτοια αλλαγή, και ιδιαίτερα από τη θέση του Προέδρου του Ιδρύματος. Πολύ δε περισσότερο που συμπίπτει με μια άλλη σημαντική αλλαγή. Την παραίτηση του Μαρίνου (Γερουλάνου), του ανθρώπου που στήριξε γερά το Μουσείο, το προσωπικό του, και τον ίδιο τον Άγγελο, για πολλά χρόνια από τη θέση του Προέδρου της Διοικητικής του Επιτροπής. Είχε ζητήσει από καιρό να τον αφήσουμε αποσυρθεί στα ενδιαφέροντά του. Εντέλει όμως, είχαμε όλοι συμφωνήσει, ότι τη στιγμή που ο Άγγελος θα ήταν έτοιμος, ο Μαρίνος θα του έδινε την θέση του στο Συμβούλιο.
Δεν υπάρχει αμφιβολία, ότι ο Αντώνης Μπενάκης προίκισε την Ελλάδα με ένα μοναδικό στο είδος του Μουσείο. Το δημιούργησε, το φρόντισε μέχρι και την τελευταία του λεπτομέρεια και συνέχιζε να το πλουτίζει μέχρι που το δώρισε στο Έθνος. Που το παρέδωσε δηλαδή σε όλους μας.
Δεν υπάρχει, όμως, και καμία αμφιβολία ότι ο Αντώνης Μπενάκης δεν είχε ποτέ τολμήσει να ονειρευτεί, ότι το Μουσείο του θα πέρναγε κάποια στιγμή μετά από αρκετά χρόνια στα χέρια του Άγγελου Δεληβορριά.
Το χρωστάμε όλοι στον Μαρίνο Καλλιγά, ο οποίος το 1973 έχοντας ολοκληρώσει τη θητεία του ως Διευθυντή της Εθνικής Πινακοθήκης, ήταν τότε μέλος της Διοικητικής Επιτροπής του Μουσείου Μπενάκη. Ο Μαρής, γνώρισε τον Άγγελο και τον εμπιστεύτηκε. Και έπεισε την τότε Διοικητική Επιτροπή του Μουσείου -η οποία ήταν απείρως πιο συντηρητική και δύσκολη από τη σημερινή- να παραδώσει την τόσο σημαντική αυτή θέση σε έναν νεαρό, 36 ετών.
Και τότε άρχισε η τόσο μοναδική, πορεία “απογείωσης”, του “τυχερού” Μουσείου Μπενάκη. Και μην φανταστείτε βέβαια ότι η πορεία του Άγγελου τα πρώτα χρόνια ήταν σπαρμένη με ροδοπέταλα. Όμως εκτός από τον Μαρή είχε και την Ειρήνη Καλλιγά. Οι δυο τους δεν άφησαν να του συμβεί ποτέ τίποτα.
Ο Δεληβορριάς το 1973 (δεκαεννέα χρόνια δηλαδή μετά τον θάνατο του Ιδρυτή του) παρέλαβε ένα Μουσείο με χαρακτηριστικά μιας ιδιωτικής συλλογής το οποίο είχε αρχίσει σιγά-σιγά να παλιώνει, και με ήδη υπάρχουσες αδυναμίες, οι οποίες πολύ γρήγορα, λόγω του εντυπωσιακού εμπλουτισμού των συλλογών, εξελίχτηκαν σε σοβαρά κτηριολογικά και μουσειολογικά προβλήματα.
Ο Δεληβορριάς, όμως, δεν αντιμετώπισε ποτέ το Μουσείο Μπενάκη σαν ένα μικρό αθηναϊκό μουσείο που χρειάζεται “επισκευές ή μερικές αλλαγές”.
Με βαθιά γνώση, με μυαλό ανήσυχο, καθαρό και γρήγορο, με ανεξάντλητη φαντασία και τόλμη, με ήθος και ψυχική γενναιοδωρία που δεν την αφορούν οι μικρότητες της καθημερινότητας, με αφάνταστη νεανικότητα παράλληλα με την απόλυτη επίγνωση των δυσκολιών και κυρίως των ευθυνών του, με άοκνη επιμονή, και έχοντας κερδίσει την ολόψυχη στήριξη μιας συμπαγούς πλέον σήμερα, Διοικητικής Επιτροπής, κατόρθωσε, να μεταμορφώσει το Μουσείο του Αντώνη Μπενάκη σε έναν πολυδιάστατο, έγκριτο οργανισμό, αναμφισβήτητα τον πιο δυναμικό Μουσειακό οργανισμό στην Ελλάδα, ο οποίος έχει τοποθετηθεί πλέον ψηλά και στην διεθνή κλίμακα του πολιτισμού.
Ο Άγγελος οραματίστηκε το Μουσείο Μπενάκη αλλιώς, και έκανε το όραμά του πραγματικότητα. Μας μίλησε για το όραμά του χθες, πολύ συγκινημένος, όταν συναντήσαμε για τον ίδιο λόγο το προσωπικό του Μουσείου: πως οδηγήθηκε στις επιλογές του, μέσα από την έρευνα σε βάθος των συλλογών του Αντώνη Μπενάκη και από την ιχνηλασία της προσωπικότητάς του. Ήταν σαν να μας διηγόταν μια στενή σχέση, μια πραγματική φιλία δύο ανθρώπων -που όμως δεν γνωρίστηκαν ποτέ.
Τρία, αυτόνομα, σημαντικότατα θεματικά Μουσεία λοιπόν, τα οποία μαζί με τα ολοζώντανα αρχεία του Μουσείου και το κτήριο της Πειραιώς, συνθέτουν ένα, αποκλειστικά δικής του σύλληψης, ” διαστημικό, δορυφορικό σύστημα”. Τα δημιούργησε, επιμελήθηκε μέχρι και την τελευταία τους λεπτομέρεια, και το σπουδαιότερο: τα υποστήριξε επιστημονικά. Γιατί και το επιστημονικό εύρος του Άγγελου δεν το συναντάει κανείς εύκολα.
Ξέρετε, δεν είναι καθόλου απλό να μιλάει κανείς για τα αποτελέσματα μιας τέτοιας πορείας. Πάντα υπάρχουν επιτεύγματα που ξεφεύγουν. Είναι όμως αδιανόητα πιο δύσκολο να περιγράψει κανείς ποιά ακριβώς ήταν η πορεία της πραγματοποίησης ενός τέτοιου οράματος, πολύ περισσότερο σε μια χώρα σαν τη δική μας. Πόσος κόπος απαιτήθηκε, πόσες και ποιες θυσίες, πόσος χρόνος αφοσίωσης, πόσες απογοητεύσεις, αλλά και πόσες χαρές. Ξέρω ότι ο ίδιος συχνά αισθάνεται μη αναγνωρισμένος. Δεν είναι όμως έτσι Άγγελε. Αν δεν αναγνώριζαν όλοι το έργο σου, δεν θα είχε το Μουσείο Μπενάκη σήμερα τη θέση που έχει στο μυαλό και στην καρδιά τόσων ανθρώπων. Εδώ και παντού.
Θα μπορούσα να συνεχίσω για πολλές ώρες. Για τις αμέτρητες δωρεές που δέχτηκε το Μουσείο στα χρόνια του Δεληβορριά, για τον απερίγραπτο ρυθμό του εμπλουτισμού των συλλογών και των αρχείων που ακολούθησε, για την πρωτοφανή ευκολία πρόσβασης των ερευνητών στο υλικό του Μουσείου, για τα κτήρια που του κληροδοτήθηκαν, για αυτά που αναπλάστηκαν και χρησιμοποιήθηκαν, για την ανάπτυξη του Μουσείου, για την εξωστρέφεια και τη συνεχή του παρουσία του στο εξωτερικό, η οποία -ειρήσθω εν παρόδω- βρίσκεται σήμερα σε μια εντυπωσιακή ακμή, για τα προγράμματα που τρέχουν πάντα, για την εμπιστοσύνη του κόσμου, για την αναγνώριση της επιστημονικής κοινότητας. Του οφείλονται όλα.
Αυτός είναι άλλωστε και ο λόγος που το προσωπικό του Μουσείου Μπενάκη ανέλαβε την πρωτοβουλία για την έκδοση ενός τιμητικού τόμου αφιερωμένου στον Άγγελο. Είναι αστείο, αλλά ένα από τα προβλήματα που αντιμετώπισαν ήταν ότι, από την πρώτη καταγραφή του υλικού που θα έπρεπε να συμπεριληφθεί και των ανθρώπων που θα ήθελαν να συμμετάσχουν, το έργο γινόταν τετράτομο!
Με την πεποίθηση ότι το Μουσείο Μπενάκη είναι ένα τυχερό Μουσείο, “ένα Μουσείο που το αγαπάει ο Θεός” όπως λέει ο ίδιος ο Άγγελος, ελπίζω ότι θα βρούμε τον κατάλληλο άνθρωπο για να έρθει στη θέση του Άγγελου. Όχι προς Θεού έναν άλλο Άγγελο. Αυτό δεν υπάρχει. Ούτε και θα το ψάχναμε ποτέ έτσι.
Είμαι όμως βεβαία ότι θα βρεθεί εκείνος που θα κερδίσει την εμπιστοσύνη όλων μας, που θα αγαπήσει το Μουσείο όσο όλοι εμείς και θα του αφιερωθεί με όλη του τη ψυχή. Που θα χαράξει την δική του πορεία και που θα μπορεί στο τέλος να βάλει και την δική του υπογραφή.
Θα αναζητήσουμε έναν επιστημονικό διευθυντή με ειδικότητα σε ένα από τα πολλά πεδία που ορίζουν οι συλλογές του Μουσείου Μπενάκη.
Η προκήρυξη έχει ήδη ετοιμαστεί, την έχει εγκρίνει και η Διοικητική Επιτροπή και ο Άγγελος. Σε λίγες μέρες θα δημοσιοποιηθεί με τον καλύτερο δυνατό τρόπο και ζητώ από όλους τη βοήθεια σας για να φτάσει σε όποιον θα μπορούσε να ενδιαφέρεται. Και στη συνέχεια, θα επιλέξουμε τον καλύτερο. Θα αφιερώσουμε όσο χρόνο χρειαστεί.
Στο μεταξύ, το Μουσείο θα λειτουργεί, όπως και τώρα, με τον Άγγελο, τυπικά τουλάχιστον, στο ρόλο της λήψης αποφάσεων και όχι της εισήγησης.
Ξέρω καλά ότι ο Άγγελος θα ήθελε να έχει τελειώσει η θητεία του αλλιώς. Ξέρω καλά ότι τον βάρυναν αφάνταστα τα τελευταία χρόνια, όταν το Μουσείο αναγκάστηκε να περιορίσει το προσωπικό του και τις ώρες λειτουργίας του. Ισχύει για όλους μας. Ελπίζω όμως, μέσα από αυτή την καινούργια του θέση στο Μουσείο να δει τα πράγματα να καλυτερεύουν και η λύπη του να μαλακώσει.
Ως Πρόεδρος λοιπόν της Διοικητικής Επιτροπής, θέλω να τον καλωσορίσω Άγγελο στο νέο του αυτό ρόλο, να του ευχηθώ να είναι γερός και δυνατός και να του πω, ως συνεργάτης τόσων χρόνων και πραγματική του φίλη, ότι χαίρομαι ειλικρινά που θα συνεχίσει να προσφέρει στο Μουσείο που τόσο αγαπάει, με όλη του δύναμη και όλη του την ψυχή.
