Εκεί που πεθαίνει ο θρυλικός Ηρακλής Πουαρό: Η αριστοτεχνική «Αυλαία» της Άγκαθα Κρίστι

Η ιστορία της εμφάνισης των ντετέκτιβ στην αστυνομική λογοτεχνία, είναι από μόνη της ενδιαφέρουσα, εν μέρει ανεξιχνίαστη, έχει τις δικές της γοητευτικές ιδιαιτερότητες και κάποιες παραδοξότητες που –σίγουρα- αξίζει να τις επισημάνει κανείς.

Η πρώτη σύγχρονη αστυνομική ιστορία λέγεται, συχνά, ότι είναι το διήγημα του Έντγκαρ Άλλαν Πόε «Οι δολοφονίες της Οδού Μοργκ» (1841), με τον πρωταγωνιστή Ωγκύστ Ντυπέν να εμφανίζεται συνολικά σε τρεις ιστορίες. Εκκεντρικός, σνομπ και ξεπεσμένος αριστοκράτης, κατοικεί σε ένα παλιό αρχοντικό του Παρισιού, φέρει τον τίτλο του ιππότη και ζει κυρίως χάρη στην ανοχή των πιστωτών του. Ευφυέστατος και καλλιεργημένος, κάνει συλλογισμούς στηριζόμενος στην μαθηματική ακολουθία σκέψεων και η μέθοδός του είναι να ταυτιστεί με τον εγκληματία και να μπει μέσα στο μυαλό του.

Αλλά παρόλο που αυτός συνήθως αναφέρεται ως ο πρώτος ντετέκτιβ, στην πραγματικότητα η νουβέλα του Ε. Τ. Χόφμαν «Η Δεσποινίς ντε Σκιντερί» προηγείται κατά είκοσι και πλέον χρόνια, με την ομώνυμη δεσποσύνη να λύνει μάλλον εκείνη πρώτη τα μυστήρια του εγκλήματος. Υπάρχει, επίσης, και μια ιστορία με τίτλο «Το μυστικό κελί» γραμμένη το 1837 από τον ίδιο τον εκδότη του Πόε, τον Γουίλιαμ Έβανς Μπάρτον, η οποία αποτελεί ένα πρώιμο τέτοιο δείγμα, με έναν αστυνομικό να πασχίζει να λύσει το μυστήριο μιας απαχθείσας κοπέλας.

Συχνά, θεωρείται ότι το πρώτο αστυνομικό μυθιστόρημα είναι «Η φεγγαρόπετρα» (1868) του Γουίλκι Κόλινς, αν και «Το μυστήριο του Notting Hill» γράφτηκε πέντε χρόνια νωρίτερα και εκδόθηκε με ψευδώνυμο – ο πραγματικός συγγραφέας δυστυχώς αγνοείται. Ορισμένοι, πάλι, υποστηρίζουν ότι το πρώτο αστυνομικό μυθιστόρημα είχε εμφανιστεί πάνω από έναν αιώνα πριν: Το βιβλίο του Βολταίρου «Ζαντίγκ» (1748) πιθανολογείται –βάσιμα- ότι επηρέασε τον Πόε στη δημιουργία του Ωγκύστ Ωτυπέν.

Ο Σέρλοκ Χολμς, πάντως, είναι ο πιο διάσημος ντετέκτιβ που δημιουργήθηκε ποτέ – φυσικά, από την πένα του Σερ Άρθουρ Κόναν Ντόιλ. Είναι σε μεγάλο βαθμό ένα μείγμα του Ντυπέν του Πόε και του Δρ Τζόζεφ Μπελ, ενός πραγματικού γιατρού που δίδασκε ιατρική τον Ντόιλ, στο Πανεπιστήμιο του Εδιμβούργου. Πρώτη του εμφάνιση είναι στο μυθιστόρημα «Σπουδή στο Κόκκινο» το 1887 και μένει στο Λονδίνο (στην 221b Baker Street) σε ένα μονίμως ακατάστατο διαμέρισμα. Αυτός ο αρχετυπικός ιχνηλάτης του εγκλήματος, μαζί με τον πιστό συνεργάτη του δόκτορα Γουάτσον, θα εμπλακούν σε πολυάριθμες ιστορίες μυστηρίου και θα βρεθούν -κατ’ επανάληψη- στο κέντρο ενός παράτολμου φονικού παιχνιδιού – πάντα με φόντο την ομιχλώδη ατμόσφαιρα του Λονδίνου της βικτωριανής Αγγλίας που μόλις καταφέρνει να την χρωματίζει το αμυδρό φως του γκαζιού.

ΔΙΑΒΑΣΤΕ ΑΚΟΜΑ

Υπάρχει χώρος για κωμωδίες στο 76o Φεστιβάλ Καννών; Ο Μισέλ Γκοντρί και ο Άκι Καουρισμάκι αποδεικνύουν πως ναι

O Σέρλοκ Xολμς, έμελλε να ενσαρκώσει τον κατ’ εξοχήν επιβλητικό -και ως επί το πλείστον απρόβλεπτο- ερευνητή του εγκλήματος, ο οποίος τακτοποιεί επιμελώς τα στοιχεία αποκαθιστώντας μια λογική τάξη των πραγμάτων. Σε αυτήν την παράδοση εντάσσεται ανεπιφύλακτα και η Άγκαθα Kρίστι (1890-1976) η οποία, όμως, εκλέπτυνε σημαντικά το αστυνομικό μυθιστόρημα. O Bέλγος ντετέκτιβ Hρακλής Πουαρό -με την ξέχειλη ματαιοδοξία και την ιριδίζουσα σκέψη- αποτελεί την πλέον σημαντική συμβολή της στην ιστορία του αστυνομικού μυθιστορήματος.

Η ιστορία στην οποία κάνει την εμφάνισή του είναι η «Μυστηριώδης υπόθεση στο Στάιλς» (1920). Είναι παχύς, ελάχιστα ψηλότερος από 1,62, με δύσκαμπτο μουστάκι που το αλείφει με κερί ή το βάφει και του βάζει ειδικό δίχτυ την ώρα του ύπνου για να μη χάνει το τσιγκελωτό σχήμα του. Ιδιόρρυθμος, ιδιότροπος, λαίμαργος, νάρκισσος, του αρέσει να κρυφακούει και να κρυφοκοιτάζει, και διαθέτει (πολύ) μεγάλη πίστη στις ικανότητές του. Η Αγγλίδα συγγραφέας εμπνεύστηκε τον ιδιαίτερο ήρωά της από Βέλγους πρόσφυγες, κατά τη διάρκεια του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου, στην ένταξη των οποίων συμμετείχε. 

Οι ιστορίες της ξεκινούν -κατά κανόνα- με τη διάπραξη ενός εγκλήματος και τη συνακόλουθη αναζήτηση των υπόπτων. Στη συνέχεια, ο Πουαρό έρχεται να εξετάσει όλες τις μαρτυρίες και τους ισχυρισμούς των μαρτύρων μέσα από -συνήθως- απρόσμενους λογικούς συλλογισμούς. Με αυτόν τον τρόπο ο εκάστοτε αναγνώστης αποπροσανατολίζεται -τις περισσότερες φορές- μπροστά στο εντυπωσιακό εύρος των ενδεχομένων και αυτό βέβαια είναι το σημαντικότερο και οξυδερκέστερο επίτευγμα της πλοκής.

Πάντως, η υπόθεση των περισσοτέρων μυθιστορημάτων της βασίζεται κυρίως σε δύο τεχνάσματα: τη σταδιακή μείωση του αριθμού των υπόπτων και τις αλλεπάλληλες διαψεύσεις πιθανών θεωριών για το ποιος ήταν εκείνος που διέπραξε το έγκλημα! Η πρώτη επιτυχία της ήρθε από το κλασικό, πια, μυθιστόρημα «Η δολοφονία του Ρότζερ Ακρόυντ» (1926): Εδώ ο διάσημος Βέλγος ντετέκτιβ Ηρακλής Πουαρό -με τις παράξενες συνήθειες και την ιριδίζουσα σκέψη- καλείται να βρει τον δολοφόνο για να ανακαλύψει, προς κατάπληξη όλων, ότι αυτός είναι ο ίδιος ο αφηγητής της ιστορίας και συνάμα βοηθός του στην πολυκύμαντη προσπάθεια εξιχνίασης της υπόθεσης.

Η βιρτουόζικη δεξιοτεχνία της ιδιοφυούς μυθιστοριογράφου να συνθέτει ιστορίες που προσιδιάζουν σε περίτεχνα ταχυδακτυλουργικά τεχνάσματα, θα συνεχιστεί με ασυνήθιστη επινοητικότητα. Το 1934 εκδίδει το «Έγκλημα στο Οριαν Εξπρές»: Πέντε χρόνια μετά την απαγωγή και το θάνατο ενός βρέφους στην Αμερική, ένας επιβάτης του Οριαν Εξπρές βρίσκεται νεκρός με δώδεκα μαχαιριές στο στήθος. Ο Ηρακλής Πουαρό, που τυχαία ταξιδεύει με το ίδιο τρένο, καλείται να ξεδιαλύνει το έγκλημα και να αποκαλύψει το δολοφόνο. Μόνο που δεν είναι ένας, αλλά δώδεκα, όσες και οι μαχαιριές! 

Με τον Πουαρό η Άγκαθα Κρίστι θα δημιουργούσε έναν επίσης αρχετυπικό ντετέκτιβ εφάμιλλο του Σέρλοκ Χολμς, για τον οποίο η τάξη και η συμμετρία θα αποτελούσαν την προϋπόθεση για να κτίσει την περίφημη μεθοδικότητά του και να προχωρήσει μέσα από έναν πάντα εντυπωσιακό διαλογικό συλλογισμό στη διαλεύκανση των υποθέσεων που αναλαμβάνει. Αλλά όπως στη ζωή, έτσι και στην τέχνη όλα κάποτε τελειώνουν. Αυτό ακριβώς συμβαίνει με το μυθιστόρημα, υπό τον εύγλωττο τίτλο «Αυλαία: Η τελευταία υπόθεση του Πουαρό».

Εδώ, ο γηραιός πλέον Ηρακλής Πουαρό και ο επιστήθιος φίλος του, Άρθουρ Χέιστινγκς, επιστρέφουν -πράγματι, για μια τελευταία φορά-  στον τόπο του εγκλήματος. Ο δαιμόνιος Βέλγος ντετέκτιβ, παρά την προχωρημένη του ηλικία και τα αρθριτικά που τον έχουν καθηλώσει, καλείται να εξιχνιάσει άλλη μία υπόθεση. Τα (περίφημα) μικρά φαιά του κύτταρα, επιστρατεύονται για να ανακαλύψουν έναν κατά συρροήν δολοφόνο, ο οποίος έχει διαπράξει όχι έναν, ούτε δύο, αλλά πέντε φόνους! Οι ένοικοι της πολυτελούς έπαυλης είναι όλοι τους συμπαθέστατοι, ακίνδυνοι και υπεράνω πάσης υποψίας. Ή τουλάχιστον έτσι φαίνονται. Καθώς όμως ο ανώνυμος ύποπτος ετοιμάζεται να ξαναχτυπήσει, ο Βέλγος ντετέκτιβ δεν έχει πολλά περιθώρια: πρέπει να βρει τη λύση, προτού πέσει -για πάντα- η αυλαία. Θα τα καταφέρει;

Στον κόσμο της Άγκαθα Κρίστι, τα φαινομενικά ασήμαντα γεγονότα δεν παύουν να πυροδοτούν μία σειρά αλυσιδωτών εκρήξεων λογικής που συντελούνται ερήμην του θεατή – στον εγκέφαλο του πολυμήχανου πρωταγωνιστή της. Ο Ηρακλής Πουαρώ, πάλι, δεν σταμάτησε ποτέ να πιστεύει ότι πρέπει να υποπτευόμαστε τους πάντες: κανείς δεν γνωρίζει τι κρύβει μέσα του ο άλλος. Αναμφίβολα, και σε αυτήν την ύστατη υπόθεση, έχει -πέρα για πέρα- δίκιο… 

ΒΙΒΛΙΑ ΣΤΗ ΒΙΤΡΙΝΑ

Μια τρυφερή ιστορία για τη αναδρομή μιας γυναίκας από τον μύθο στο ανθρώπινο, για την ανάγκη ν’ αφήσουμε ίχνη στη μνήμη των αγαπημένων μας. Πρόκειται για μια ποιητική εξιστόρηση για τα πρόσωπα ενός κοριτσιού που έγινε θρύλος, μια επινόηση της Μελίνας που μας εμπνέει και σήμερα. Η εγγονή, η κόρη, η φίλη, η ερωμένη, η σύζυγος, η αγωνίστρια, λένε όλες τη δική τους εκδοχή για έναν κόσμο που χωρίς σώμα και χωρίς καρδιά χάνει το πρόσωπό του. Ξεκινώντας από τα παιδικά της χρόνια μέχρι την πολιτική της δραστηριότητα στη Μεταπολίτευση, η αφήγηση εστιάζει σε αυτά που έκαναν τη Μελίνα Μερκούρη ένα διαχρονικό και βαθιά φεμινιστικό σύμβολο, εντός και εκτός Ελλάδας: στον ανεξάρτητο άνθρωπο, στην αιώνια έφηβη και κυρίως στη γυναίκα που αφοσιώθηκε στο ανθρώπινο και στο ονειρικό, κάνοντας γνωστό στον κόσμο το αίτημα ενός λαού για πολιτικές ελευθερίες και ανανέωση. Μετά τον εμβληματικό μονόλογο «Η κυρά της Ρω», ο Γιάννης Σκαραγκάς επανέρχεται με τη μυθοπλαστική βιογραφία ακόμα μίας γυναίκας-μύθου: της Μελίνας Μερκούρη.

Ένα μικρό κομβόι αυτοκινήτων πέφτει σε ένοπλη ενέδρα σ’ έναν αγροτικό δρόμο στην επαρχία της Κάουκα. Ο μόνος μάρτυρας του μακελειού είναι ένα νεαρό αγόρι. Λίγο αργότερα στο σημείο της σύγκρουσης όλα τα ίχνη έχουν εξαφανιστεί. Ώσπου, μια ανώνυμη καταγγελία γίνεται αιτία να ξεκινήσει η έρευνα. Ένας εισαγγελέας, μια τολμηρή δημοσιογράφος και η βοηθός της αναζητούν -με κάθε κόστος- την αλήθεια. Αλλά κανένα στόμα δεν ανοίγει και σ’ αυτήν την περιοχή της Κολομβίας όπου οι δράστες θα μπορούσαν να είναι πολλοί: αντιφρονούντες, συμμορίες, ο στρατός. Ένα σκληρό και γεμάτο ανατροπές θρίλερ, που αποτυπώνει με ακρίβεια μια χώρα όπου η βία, η διαφθορά και η απελπισία παίρνουν κάθε μέρα νέα, όλο και πιο απροσδόκητη μορφή… 

Ο Αμερικανός συγγραφέας Stephen Crane, αυτό το φλεγόμενο αγόρι, στη σύντομη μα όλο ένταση ζωή του, έγραψε ένα αριστούργημα, Το κόκκινο σήμα του θάρρους, καθώς και άλλα μυθιστορήματα, διηγήματα αλλά και ανταποκρίσεις από το μέτωπο δύο πολέμων. Πέθανε από φυματίωση σε ηλικία μόλις 28 ετών. Ένας άλλος Αμερικανός συγγραφέας, ο Πολ Όστερ, καταβυθίζεται στις πολλαπλές μορφές του μεγαλείου του Crane και μας αφηγείται την ταραχώδη και δραματική ζωή του. Από τη συντριπτική φτώχεια του ως νεοφερμένου στο Μανχάταν κατά τη διάρκεια της χειρότερης οικονομικής κρίσης στην ιστορία της χώρας, στη διεθνή φήμη στα είκοσι πέντε του χρόνια, που την ακολούθησε μια διαμάχη με το Αστυνομικό Τμήμα της Νέας Υόρκης για την άδικη σύλληψη μιας πόρνης, ένα ναυάγιο στα ανοιχτά των ακτών της Φλόριντας που παραλίγο να τον οδηγήσει στον θάνατο, ένας γάμος με την ιδιοκτήτρια του πιο γνωστού οίκου ανοχής του Τζάκσονβιλ, μια θητεία ως ανταποκριτής κατά τη διάρκεια του Ισπανοαμερικανικού Πολέμου στην Κούβα, και η αποστολή του στην Ελλάδα για να καλύψει ως πολεμικός ανταποκριτής τον ελληνοτουρκικό πόλεμο του 1897. Και τέλος, τα χρόνια στην Αγγλία, όπου ο Τζόζεφ Κόνραντ γίνεται ο πιο στενός του φίλος και ο Χένρυ Τζέημς θρηνεί για τον πρόωρο θάνατό του. Ένας από τους σημαντικότερους συγγραφείς της εποχής μας διερευνά τη ζωή και το έργο ενός άλλου σπουδαίου συγγραφέα. Το αποτέλεσμα; Ένα καθηλωτικό ανάγνωσμα για μια αλησμόνητη ζωή, αλλά ταυτόχρονα και μία σπάνια αναγνωστική εμπειρία.

Αθήνα, 1999, λίγο πριν το Μιλένιουμ. Στην ταράτσα του Εφήμερου, ψηλά πάνω απ’ την πλατεία Συντάγματος, οι Αντάρτες Πόλης ετοιμάζονται να τινάξουν τη Βουλή στον αέρα. Τον πυροκροτητή τον κρατάει ο δόκιμος δημοσιογράφος Λεωνίδας Δρακόμαλλος. Είναι νέος και θέλει ν’ αλλάξει τον κόσμο. Αλλά αν πατήσει το κουμπί, ο πρώτος που θα αλλάξει θα ’ναι ο εαυτός του. Ίσως να ήταν αλλιώς τα πράγματα για τον Λεωνίδα αν δεν υπήρχε η Ζανέτα να τον κρατήσει στην ομάδα των τρομοκρατών. Και σίγουρα θα ’ταν όλα αλλιώς για τον αρχηγό των Ανταρτών, τον Αλκιβιάδη Μπρίτα, αν δε γνώριζε τη Μάρθα. Είκοσι χρόνια μετά το τελευταίο του τρομοκρατικό χτύπημα, κλεισμένος στο γηροκομείο, ο αρχηγός των Ανταρτών θυμάται τον εαυτό του νέο, σίγουρο πως θ’ αλλάξει τον κόσμο, ακόμα κι αν χρειαστεί να τον ισοπεδώσει.