Djangofest: Όσα πρέπει να ξέρετε για τη μεγάλη αθηναϊκή γιορτή της gypsy jazz

H γιορτή της τσιγγανικής jazz επιστρέφει και φέτος το Σεπτέμβριο, στο κέντρο της πόλης αυτή τη φορά, στην Τεχνόπολη του Δήμου Αθηναίων. Το φεστιβάλ ανανεώνεται, φοράει τα καλά του και μας προσκαλεί σε ένα πλήρες διήμερο δράσεων, την Τρίτη 20 και Τετάρτη 21 Σεπτεμβρίου με ελεύθερη είσοδο για όλους. Η Έφη Σαράντη, στυλοβάτης του θεσμού και μέλος του σχήματος-ορόσημο Diminuita, και ο Νίκος Μπαρπάκης, επίσης μέλος της ομάδας της διοργάνωσης, μιλήσανε ενόψει του φεστιβάλ που έχει σήμα κατατεθέν το…χαμόγελο.

Τι πρεσβεύει το Djangofest; Eίναι η ετήσια γιορτή της gypsy jazz στην Ελλάδα. Και όταν λέμε gypsy jazz εννοούμε τη μουσική που έχει καταγραφεί ως κληρονομιά του Django Reinhardt. Είναι ένα ανοιχτό φεστιβάλ που εκτός από τη μουσικήm όλες οι δραστηριότητές του προβάλλουν αλλά και σχετίζονται άμεσα με αυτό το μουσικό είδος.

Τι μπορεί να δει κανεις στο φεστιβαλ; Στο συναυλιακό κομμάτι συμμετέχουν κάθε χρόνο σχεδόν όλα τα μουσικά σχήματα που ασχολούνται με το είδος στην Ελλάδα. Παράλληλα όμως στη γιορτή αυτή βρίσκουμε έκθεση χειροποίητης gypsy jazz (ή manouche) κιθάρας, ανοιχτά μαθήματα μουσικών οργάνων που χρησιμοποιούνται στο είδος, workshop χορού, αλλά και χορευτικά shows, διαδραστικό παιχνίδι για παιδιά, προβολές ταινιών και ντοκιμαντέρ. Κοινός παρονομαστής για όλα αυτά  είναι η gypsy jazz. Δηλαδή είναι μια γιορτή όπου η gypsy jazz κι ο πρωτεργάτης της Django Reinhardt έχουν τη τιμητική τους!

Πώς είναι η συνεργασία με τους μουσικούς και ποιο είναι το πιο δύσκολο κομμάτι όλου αυτού του εγχειρήματος για εσας που το διοργανώνετε; Η γιορτή αυτή ξεκίνησε το 2010 με αφορμή τη συμπλήρωση των 100 χρόνων από τη γέννηση του Django Reinhardt και ήταν μια πρωτοβουλία μουσικών και σχημάτων που έπαιζαν ήδη gypsy jazz στην Ελλάδα. Στην πρώτη έκδοση που ήταν μάλιστα sold out, συμμετείχαν 7 μουσικά σχήματα, τόσα υπήρχαν τότε και τα περισσότερα ήταν νεοσύστατα. Ο στόχος ήταν κυρίως να γνωριστούμε μεταξύ μας όσοι παίζαμε αυτό τον ήχο, τόσο μακριά στο νότο από το κέντρο της μουσικής αυτής, που είναι ουσιαστικά η Γαλλία, το Βέλγιο και η κεντρική Ευρώπη γενικότερα, να ανταλλάξουμε απόψεις, εμπειρίες αλλά και γνώσεις κι επιπλέον να κάνουμε μια προσπάθεια αυτή η μουσική να γίνει οικεία και για το κοινό, που τότε ήταν από ελάχιστο εως ανύπαρκτο! Το πρώτο φεστιβάλ με την τεράστια επιτυχία του, άφησε πίσω την εντύπωση μιας οργανωτικής ομάδας που «ήταν αυτοί που χαμογελούσαν ασταμάτητα» μέσα στο κατάμεστο Gagarin 205 την πρωτομαγιά του 2010.

Είναι μια αντιπροσωπευτική περιγραφή του τρόπου που λειτούργησε η ομάδα τότε αλλά και όλα τα χρόνια στη συνέχεια. Το δυσκολότερο πρόβλημα που αντιμετωπίσαμε ήταν να πείσουμε για την επιτυχία, αλλά και την αναγκαιότητα ύπαρξης αυτού του φεστιβάλ τους φορείς που θα μπορούσαν να βοηθήσουν στη διεξαγωγή του, είτε παρέχοντας χώρο, είτε προσφέροντας οικονομική υποστήριξη. Στις έξι προηγούμενες διοργανώσεις είναι αλήθεια δεν είχαμε τέτοια βοήθεια.

Ποιός είναι ο ήχος του manouche; Πως προέκυψε ως όνομα και ως τάση; Την δεκαετία του ’30 ο τσιγγάνος Βέλγος κιθαρίστας Django Reinhardt (1910-1953) πέρα από τα μουσικά ερεθίσματα που δέχτηκε από την γαλλική μουσική της εποχής, το τσιγγάνικο πνεύμα του, και τη μοναδική του ιδιοφυϊα του, ήρθε σε επαφή και με την jazz των ημερών του και εντυπωσιάστηκε απο αυτήν. Το swing ήταν στις δόξες του στην άλλη όχθη του Ατλαντικού κι ο Django αποφάσισε να παίξει swing στο Παρίσι όπου έμενε, και με τα όργανα που γνώριζε καλύτερα: τα έγχορδα. Το πρώτο σχήμα που δημιούργησε, το θρυλικό Quintette Hot Club de France έπαιξε για πρώτη φορά «τζαζ με έγχορδα», δηλαδή κιθάρες, βιολί και κοντραμπάσο. Το σχήμα αυτό δημιούργησε ένα πρωτοπόρο και μοναδικό για την εποχή του ηχόχρωμα! Αυτός ο ήχος μετά το θάνατο του Django και με την πρώτη αναβίωση του, πήρε το όνομα Jazz Manouche (στα γαλλικά θα πει τσιγγάνος) ή gypsy jazz, εξαιτίας της καταγωγής του.

Το Quintette Hot Club de France είχε πάρα πολλούς συνεχιστές και μιμητές, όπως και ο ιδιαίτερος τρόπος παιξίματος του ίδιου του Django, εξαιτίας του ατυχήματος στο αριστερό του χέρι σε ηλικία 18 χρονών που τον άφησε με μόνο δύο ενεργά δάχτυλα. Πολλοί επιφανείς ή μη κιθαρίστες μέσα στα χρόνια ασχολήθηκαν με τον gypsy, όπως λέγεται πια, ήχο και με την δεξιοτεχνική αρτιότητα του Django, που εκτός από την πρωτοπορία της παραμένει ακόμη και σήμερα το ίδιο ευφάνταστη όπως την πρώτη φορά. Μουσικά σχήματα από όλον το κόσμο παίζουν gypsy jazz, από τότε ως και σήμερα. Στη Γαλλία για παράδειγμα, είναι η πιο οικεία αστική μουσική που μπορείς να ακούσεις σχεδόν σε κάθε γωνιά της!

Γιατί πιστεύετε ότι συμβαίνει η αναβίωση αυτού του ήχου τόσα χρόνια μετά; Υπάρχουν κοινά χαρακτηριστικά ανάμεσα στις δύο πρώτες δεκαετίες του 20ου αιώνα και τα χρόνια που διανύουμε; Θα μπορούσαμε να δώσουμε κοινωνικο-πολιτικές διαστάσεις για τις αιτίες που η gypsy jazz εμφανίζεται ανανεωμένη τα τελευταία χρόνια στην Ευρώπη κυρίως αλλά και όχι μόνο. Οι συνθήκες ζωής μας, 80 χρόνια μετά, δυστυχώς παραπέμπουν ακόμη σε αντίστοιχες του 1930, με τις πληγές της οικονομικής κρίσης ανοιχτές, του Ά Παγκοσμίου Πολέμου επίσης, το ρατσιστικό ζήτημα, όπως και τον φόβο για τον επόμενο πόλεμο που έρχονταν καλπάζοντας… Αν το καλοσκεφτούμε οι διαφορές δεν είναι και πολλές με το σήμερα, δυστυχώς! Εκτός αυτού, πάντα αρέσει ο φυσικός ήχος ακουστικών οργάνων, χωρίς πολλές παρεμβάσεις και κατά καιρούς επιστρέφουμε σε αυτόν. Ο ξέφρενος ρυθμός αυτής της μουσικής βοηθάει κιόλας να ξεχάσουμε τη μιζέρια και την απογοήτευση και προτρέπει τα πόδια και τα χέρια μας να κουνηθούν ρυθμικά. Η gypsy jazz είναι κι αυτή ένα ρεύμα της τζαζ κι όπως κάθε τέτοιο, υπήρξε η περίοδος που μεσουρανούσε, αλλά συνεχίζει να εξελίσσεται. Η ελευθερία της τζαζ γενικότερα, σαν φρέσκο λούστρο, ξαναζωντανεύει τα χρώματα σε κάθε νέα αυτοσχεδιαστική φράση. Δεν υπάρχει τέλος σε αυτό.

Μπορείτε να ξεχωρίσετε το κυριότερο χαρακτηριστικό της μουσικής που παίζετε; Πρώτα απ’ όλα, η αίσθηση της ελευθερίας. Έπειτα ο ζωηρός ρυθμός, η χαρά, το κέφι, το ξεφάντωμα. Τα δεξιοτεχνικά, «ακροβατικά» σόλο, η αίσθηση οτι όλα είναι εφήμερα και πρέπει να ζούμε την κάθε στιγμή σαν να είναι η τελευταία. Τα ανοιχτά τζαμ, η συνεργασία, η συναδελφικότητα, η ισότητα, ο σεβασμός του ενός για τον άλλο. 

Τι είδους κοινό έρχεται στο Djangofest; Πολυποίκιλο! Νέοι, νεότατοι στα καροτσάκια με τις πιπίλες τους, έφηβοι, εικοσάρηδες… Πολλοί κιθαρίστες και γενικά μουσικοί, όλων των ηλικιών κι από όλα τα στυλ που προτιμούν το σημείο της έκθεσης των οργάνων, μιας και είναι χώρος για συνεχόμενο jam. Τουρίστες από διάφορα σημεία του πλανήτη που τυχαίνει να βρίσκονται στην Αθήνα όταν συμβαίνει το φεστιβάλ (είναι εντυπωσιακό πόσα mail δεχόμαστε κάθε χρόνο από ξένους για την τοποθεσία του φεστιβάλ, ειδικά τα χρόνια που λάμβανε χώρα στο Βύρωνα!). Αλλά και τριαντάρηδες, σαραντάρηδες και νέοι άνω των… πενήντα, όλοι τους τζαζόφιλοι και όχι μόνο. Και πολλοί χορευτές με τα ωραία vintage ρούχα και αξεσουάρ τους κάνουν αισθητή την παρουσία τους κάθε χρόνο!

Με ποιο τρόπο μπορεί να συμμετάσχει κανείς στο event; Κάθε χρόνο , όταν οριστικοποιηθεί η ημερομηνία και ο χώρος διεξαγωγής αναρτάται ανακοίνωση στην επίσημη ιστοσελίδα του Djangofest, καθώς και σε πολλά άλλα μέσα κοινωνικής δικτύωσης που ορίζει περίοδο αιτήσεων για συμμετοχή μουσικών σχημάτων αλλά και άλλων καλλιτεχνικών δραστηριοτήτων που θα μπορούσαν να σχετίζονται με το φεστιβάλ, που διαρκεί περίπου 15 με 20 μέρες. Οι περισσότερες προτάσεις που είναι μέσα στο στυλ της gypsy jazz και σέβονται το στόχο του φεστιβάλ γίνονται δεκτές. Επίσης ορίζεται περίοδος εκδήλωσης ενδιαφέροντος για εθελοντές που χρειάζονται κάθε χρόνο, συνήθως ένα μήνα πριν τη διεξαγωγή.

Ποια θα ήταν μια ιδεατή σύνθεση για το Djangofest; Ποιοι -ζωντανοί ή ακόμα και όχι- καλλιτέχνες θα θέλατε με κάποιο μαγικό τρόπο να ανέβουν στη σκηνή; Ιδεατή σύνθεση για το Djangofest είναι ουσιαστικά αυτή που σέβεται τη gypsy jazz στην Ελλάδα, αλλά και αποδίδει φόρο τιμής στη μουσική και το έργο του Django Reinhardt. Αυτός άλλωστε είναι κι ο μόνος όρος για την συμμετοχή. Ο μόνος καλλιτέχνης που ουσιαστικά λείπει από το φεστιβάλ είναι ο ….Django! Πέρυσι τον «ανεβάσαμε» στη σκηνή μέσω ένος ντοκιμαντέρ για τον ίδιο που προβάλλονταν στο πίσω μέρος της σκηνής κατά τη διάρκεια των live. Κάτι είναι κι αυτό.

Η εκδήλωση τα τελευταία χρόνια είναι δωρεάν και γίνεται σε ανοιχτό χώρο. Δεν έχει ρίσκο αυτό; Ποια τα οφέλη μιας εκδήλωσης χωρίς αντίτιμο; Η δύσκολη εποχή που ζούμε , εκτός από τα προφανή οικονομικά προβλήματα που αντιμετωπίζουμε όλοι μας, κρύβει κι άλλες πολλές δυσκολίες που είναι εξίσου σοβαρές, αν και τις περισσότερες φορές στέκουν καλά κρυμμένες και βαθύτερες. Η επιλογή μας το φεστιβάλ να γίνεται χωρίς εισιτήριο, ήταν καταρχήν μια διάθεση προσφοράς της ομάδας των μουσικών που το διοργανώνουμε όλα αυτά τα χρόνια, απέναντι στο κοινό αυτής της μουσικής και όχι μόνο. Παρά το τεράστιο οικονομικό ρίσκο να χτίσεις κάτι χωρίς καμιά οικονομική υποστήριξη από πουθενά, κάτι που από ότι αποδείχτηκε δεν ήταν διόλου μικρό (ας σκεφτούμε οτι το περσινό Djangofest φιλοξένησε 3.500 άτομα), το προσπαθήσαμε και το καταφέραμε! Μια εκδήλωση τέτοιας εμβέλειας χωρίς αντίτιμο φαινόταν στα μάτια των περισσοτέρων μας …άθλος! Αλλά το πιστέψαμε, το προσπαθήσαμε, το στηρίξαμε ηθικά και …σωματικά και πέτυχε! Αυτό που κερδίσαμε ήταν η μεγάλη συμμετοχή του κόσμου που αυξάνεται σταθερά κάθε χρόνο, η υποστήριξή του, οι περισσότεροι εθελοντές κάθε χρονιά και φυσικά τα χαμόγελα όλων. Και τελευταίο, αλλά διόλου ευκαταφρόνητο είναι η απίστευτη αίσθηση πληρότητας και ολοκλήρωσης που αισθανθήκαμε όλοι μας όταν διαπιστώσαμε ότι η προσπάθειά μας ευόδωσε και έφτασε στους ανθρώπους!

Ποια σχήματα συμμετέχουν στο φετινό Djangofest; Η περίοδος συμμετοχής για τα σχήματα έληξε στις 10/8, οπότε μέχρι στιγμής έχουμε τα εξής, με αλφαβητική σειρά: Antonis Priftis quartet, Diminuita “Le petit big band”, Gadjo Dilo, Manouche drome, Night & Day (Πάτρα), Σκληρά καρύδια, Swing Azoo, Τhe ghost Notes, Trio Tαπί. Συμμετέχουν και οι χορευτικές ομάδες: Athens Swing Cats και Rhythm Hoppers.

Προτείνετε 5 κομμάτια αυτής της μουσικής για κάποιον που δεν κατέχει το αντικείμενο. 1. «Minor Swing», συνθεση του Django Reinhardt και του βιολιστή Stephan Grappelli, ύμνος της gypsy jazz! Όταν ο δίσκος κυκλοφόρησε για πρώτη φορά  τo 1937 με το Quintette Hot Club de France εξαντλήθηκε αμέσως. 2. «Nuages», θεωρείται jazz standard πλέον, ηχογραθήκε στο κατεχόμενο Παρίσι το 1940. Υπάρχουν πολλές διαφορετικές ηχογραφήσεις του κομματιού. Αργότερα προστέθηκαν γαλλικοί και αγγλικοί στίχοι. 3. «Rhythme Futur», συνθεση του Django Reinhardt, κυκλοφορεί σε δίσκο το 1948. Πρωτοποριακή σύνθεση ακόμη και σήμερα, που παρουσιάζει εμφανή στοιχεία bebop. 4. «Αnouman», σύνθεση του Django Reinhardt (1953) από τα τελευταία κομμάτια που ηχογραφήθηκαν πριν τον θάνατό του, με καθαρό ηλεκτρικό ήχο. 5. «Improvisation 1», αυτοσχεδιαστικό κομμάτι που ο Django ερμηνεύει μόνος.