Από το βαρύ μελόδραμα του Σώμα με Σώμα μέχρι τα ασπρόμαυρα ερωτικά παιχνίδια του Παρίσι, 13ο Διαμέρισμα κι από τον γκανγκστερικό μαγικό ρεαλισμό του Ένας Προφήτης μέχρι το αμερικάνικο γουέστερν Οι Αδερφοί Σίστερς, είναι αδύνατον να μαντέψει κανείς την επόμενη κίνηση του γάλλου σκηνοθέτη Ζακ Οντιάρ, του οποίου η Kinder έκπληξη φιλμογραφία μαρτυρά ότι καμία πρόκληση δεν τον τρομάζει.
Στη νέα του ταινία, Emilia Pérez, που βραβεύτηκε με το βραβείο της επιτροπής στο τελευταίο Φεστιβάλ Καννών, ο Οντιάρ συνδυάζει πράγματα που ο ανθρώπινος νους δεν θα τολμούσε: μια μουσικοχορευτική οδύσσεια φυλομετάβασης σε μεξικάνικο καρτέλ με ένα καστ που περιλαμβάνει την Σελένα Γκόμεζ.
Με κιτς αισθητική (η αρχική έμπνευση του Οντιάρ ήταν ένα λιμπρέτο όπερας) και εναλλαγή ειδών (από crime περιπέτεια μέχρι μιούζικαλ μέχρι κοινωνικό δράμα μέχρι τελενοβέλα), η ταινία παρακολουθεί την ψεύτικη εξαφάνιση ενός μεξικανού έμπορου ναρκωτικών και την επανεμφάνισή του ως γυναίκα, για να ζήσει μια καινούργια ζωή, μακριά από το άσχημο παρελθόν του. Αυτή τη γυναίκα, την Emilia Pérez, υποδύεται η τρανς αργεντίνα ηθοποιός Κάρλα Σοφία Γκασκόν, η οποία μοιράστηκε το βραβείο γυναικείας ερμηνείας στις Κάννες με τις συμπρωταγωνίστριές της: τη Ζόι Σαλντάνια, την Αδριάνα Πας και τη Σελένα Γκόμεζ.
Η Popaganda συμμετείχε πρόσφατα σε μια συζήτηση με τον Οντιάρ, με αφορμή την οσκαρική καμπάνια της ταινίας (που στην Αμερική αποκτήθηκε από το Netflix).
Παραδοσιακά, στα μιούζικαλ υπάρχει η κύρια ιστορία της ταινίας και η μουσική συμπεριφέρεται σαν συναισθηματικά σημεία στίξης, εκφράζοντας το συναίσθημα του χαρακτήρα ή μιας σκηνής. Στην ταινία σας, η μουσική το κάνει αυτό αλλά σηκώνει και το βάρος της αφήγησης. Τι ήταν αυτό που σας έδωσε την αυτοπεποίθηση να αφήσετε αυτή την “ευθύνη” στα τραγούδια;
Πρέπει να ξεκινήσω λέγοντας ότι δεν έχω πολλές γνώσεις για τα μιούζικαλ και ο λόγος είναι ότι πρόκειται για ένα είδος που δεν με γοητεύει ιδιαίτερα. Νομίζω ότι θα μπορούσα να απαριθμήσω τέσσερα, πέντε, ίσως έξι μιούζικαλ που βρήκα πραγματικά υπέροχα. Μέχρι εκεί. Υπάρχει, λοιπόν, μια σιωπηρή κριτική από την πλευρά μου στο είδος. Όσο για αυτό που κάναμε, συνειδητοποιήσαμε πολύ γρήγορα με την τραγουδοποιό Camille και τον συν-σεναριογράφο μου, Τομά Μπιντγκάν, ότι τα τραγούδια δεν έπρεπε να είναι περιγραφικά στην ταινία μας. Έπρεπε να προχωρούν τη δράση. Αυτό δεν σημαίνει ότι δεν υπάρχουν κάποια τραγούδια στην ταινία που είναι παραστατικά, αλλά πάνω απ’ όλα είναι εκεί για να προχωρήσει η δράση. Ένα τραγούδι της Ζόι, το “El Mal”, ή το “Lady” – αυτά τα τραγούδια προωθούν τη δράση. Το ίδιο ισχύει και για το εναρκτήριο τραγούδι, το οποίο δεν μας λέει πώς νιώθει ο χαρακτήρας, δεν είναι συναίσθημα, αλλά είναι ένα τραγούδι διεκδίκησης, εκφράζει μια πολιτική οργή. Αυτός ήταν ο σκοπός.
Οι ηθοποιοί έχουν δηλώσει σε άλλες συνεντεύξεις πόσο κοντά ήρθαν στα γυρίσματα και ότι έγιναν φίλοι για μια ζωή. Σαν σκηνοθέτης, πώς καλλιεργήσατε αυτή την ατμόσφαιρα στο πλατό και είναι για εσάς σημαντική η χημεία του καστ εκτός οθόνης;
Δεν ξέρω τι σχέσεις υπάρχουν μεταξύ των ηθοποιών, αλλά ξέρω ένα πράγμα: όταν κάνεις μια ταινία, χρειάζεσαι συνεργείο. Και με αυτό εννοώ τεχνικούς και ηθοποιούς. Και το πιο δύσκολο πράγμα στον κινηματογράφο, το θέατρο ή την όπερα, είναι να δημιουργηθεί μια ομάδα που κινείται στην ίδια κατεύθυνση. Πώς το κάνεις αυτό; Δεν ξέρω. Θα πρέπει να ρωτήσετε τους εμπλεκόμενους, τους τεχνικούς, τους ηθοποιούς. Αλλά έχω μια ιδέα για το πώς συμβαίνει. Ζητάω πολλά από τους ανθρώπους που συνεργάζονται μαζί μου. Τους ζητώ να έχουν πολλές ιδέες. Στις ταινίες μου, είναι αδύνατο να μην συνεργαστούμε πλήρως. Στις ταινίες μου, δεν έχεις μόνο το δικαίωμα να έχεις ιδέες, αλλά έχεις και το καθήκον. Έχεις το δικαίωμα να έχεις ιδέες που δεν είναι δικές μου και έχεις το καθήκον να έχεις ιδέες που δεν είναι τέλειες. Έχεις το δικαίωμα και το καθήκον να κρίνεις τις ιδέες μου. Μπορεί να είναι λίγο διαφορετικό για άλλους σκηνοθέτες, αλλά ειλικρινά, δεν με ενδιαφέρει τι κάνουν οι άλλοι.
Είπατε ότι δεν σας αρέσουν τα μιούζικαλ, ωστόσο μια από τις προηγούμενές σας ταινίες με αμερικανούς ηθοποιούς ήταν ένα γουέστερν. Τελικά ποια είναι η σχέση σας με τον κλασικό κινηματογράφο; Βοήθησε να χτίσετε την καριέρα σας ή τις τρέχουσες επιλογές σας;
Είπα ότι δεν τρελαίνομαι για τα μιούζικαλ και πρέπει να ομολογήσω ότι δεν τρελαίνομαι ούτε για τα γουέστερν, αλλά δεν θέλω να είμαι υπερβολικά αρνητικός. Είμαι στην ηλικία που είμαι, που σημαίνει ότι όταν ήμουν νέος σινεφίλ, από το 1968 έως τις αρχές της δεκαετίας του ’80 στο Παρίσι, είδα πάρα πολλές ταινίες. Και έχτισα την κινηματογραφική μου κουλτούρα με αυτές τις κλασικές ταινίες, συμπεριλαμβανομένων και των βωβών, που τείνουμε να ξεχνάμε σήμερα. Έτσι καλλιέργησα αυτή την κουλτούρα του κλασικού αμερικανικού κινηματογράφου, αλλά και των προπολεμικών γαλλικών ταινιών και του βωβού γερμανικού κινηματογράφου. Όλα αυτά με δημιούργησαν. Νομίζω ότι φαίνεται και στις ταινίες μου.
Πιστεύετε ότι θα μπορούσατε να είχατε κάνει αυτή την ταινία 10 ή 15 χρόνια πριν;
Κατηγορηματικά όχι. Σίγουρα όχι. Πολλά θέματα που εξετάζονται στην ταινία δεν βρίσκονταν στον ορίζοντά μου τότε. Νομίζω ότι την ταινία που έκανα τώρα, μόνο τώρα θα μπορούσα να την είχα κάνει. Ομοίως, νομίζω ότι υπάρχουν ταινίες που έκανα πριν 20 ή 30 χρόνια που δεν θα έκανα σήμερα. Ο κινηματογράφος προστάζει και με διατάζει να γίνω σύγχρονος της εποχής μου. Δεν αναγκάστηκα να το κάνω αυτό. Είναι πολύ φυσικό για μένα, γιατί είμαι παρατηρητής της εποχής μου και αναζητώ τις εκφραστικές μορφές της εποχής μου.
Σαν σκηνοθέτης, αν μιλούσατε για το πριν και το μετά την Emilia Pérez, ποια θα ήταν τα μαθήματα από την εμπειρία; Όχι μόνο μετά την ίδια την ταινία, αλλά και από το press tour, από το απίστευτο επίτευγμα στις Κάννες και από τις συζητήσεις για τον αντίκτυπο της ταινίας που σίγουρα είναι πολλές.
Ξέρετε, ανησυχούμε πάντα για τις κυκλοφορίες των ταινιών μας, τον Τύπο, τους δημοσιογράφους, αλλά στην πραγματικότητα βλέπω ένα μεγάλο όφελος σε όλα αυτά γιατί μαθαίνω πολλά για την ταινία. Θα ήθελα να μπορούσα να σας δώσω ένα συγκεκριμένο παράδειγμα για κάτι που μπορεί να είπε ένας κριτικός ή για μια ερώτηση που μπορεί να με έκανε να σκεφτώ. Μπορώ να σας πω είναι ότι δεν αντιλαμβάνομαι την ταινία σήμερα όπως πριν από 3 ή 4 μήνες, όταν κυκλοφόρησε στη Γαλλία. Για παράδειγμα, το θέμα της διπλής ζωής έγινε σαφές σε μένα πολύ πρόσφατα. Έτσι, η αντίληψη που έχω για την ταινία όταν μιλάω γι’ αυτή σήμερα έχει αλλάξει πολύ από τότε που πρωτοπροβλήθηκε. Είναι σαν να εξελίσσεται συνεχώς. Η ταινία που έχω στο μυαλό μου τώρα μου αρέσει περισσότερο από εκείνη που είχα στο μυαλό μου όταν ξεκίνησα να τη δημιουργώ.
