Όσο μαγευτική, ήρεμη, κατανυκτική είναι η ατμόσφαιρα αυτού του σκοτεινού, ιδιαίτερου χώρου εξομολόγησης που αποκαλείται «καπνιστή σάουνα» -ή σάουνα καπνού-, μέσα στην πανέμορφη φύση της νοτιοανατολικής Εσθονίας, τόσο χειμαρρώδης, φωτεινή και γεμάτη ενέργεια είναι η Anna Hints, η δημιουργός του εξαιρετικού, βραβευμένου ντοκιμαντέρ Η Αδελφότητα της Καπνιστής Σάουνας (Smoke Sauna Sisterhood) που προβάλλεται για δεύτερη εβδομάδα στις αίθουσες (μετά την ελληνική πρεμιέρα του στις Νύχτες Πρεμιέρας).
Ταινία που γνωρίζει στο πλατύ κοινό τη βαθιά παράδοση της σάουνας καπνού “savvusanna kombõ” στην περιοχή, η οποία έχει ενταχθεί στη λίστα Πολιτιστικής Κληρονομιάς της UNESCO, αλλά κυρίως αποκαλύπτει την θεραπευτική ιδιότητα που ασκεί αυτό το μέρος σύναξης και εξομολόγησης γυναικών, στις ψυχές τους. Γυναίκες κάθε ηλικίας και γενιάς, κάτοικοι αυτής της απομακρυσμένης περιοχής, μαζεύονται εκεί, απογυμνώνοντας τους εαυτούς τους τόσο από τα ρούχα τους όσο και από τα μυστικά τους, τα προβλήματα, τις πληγές, τα τραύματα τους, καταθέτοντας τα στον περίγυρο, την ώρα της ιδιαίτερης αυτής σάουνας. Μια εσωτερική κάθαρση που οδηγεί στην αυτογνωσία, στην πίστη στον εαυτό σου, στην ενδυνάμωση απέναντι στην οικογένεια και την κοινωνία, στην αναζωογόνηση. Όλα εκεί μπορούν να ειπωθούν και να φανερωθούν. Οι ενοχές, οι τύψεις, οι θλιβερές αναμνήσεις, οι τραγικές ιστορίες, η ντροπή για αυτό που είσαι ή που σε έχουν κάνει να νιώθεις, εξαϋλώνονται στη διάρκεια των ωρών που περνάει το γυμνό κορμί σου και η γυμνή ψυχή σου μέσα στο σκοτεινό, καυτό, γεμάτο καπνούς δωμάτιο, εξαφανίζονται με το μπάνιο που ακολουθεί στο παγωμένο ποτάμι…
Η Anna Hints μυήθηκε στην καπνιστή σάουνα στα 11 της χρόνια από τη γιαγιά της, μια δυναμική γυναίκα η οποία είχε υπερβεί με το ανοιχτό μυαλό της τα στενά όρια της επαρχίας που ζούσε. Μια καταλυτική εμπειρία για τη 41χρονη δημιουργό που για επτά ολόκληρα χρόνια προσπαθούσε να δώσει σάρκα και οστά στο όνειρό της: να κάνει πραγματικότητα αυτό το ντοκιμαντέρ, το θέμα του οποίου καθόρισε τόσο τη δική της ζωή όσο και πολλών άλλων γυναικών στην πατρίδα της. Η προσπάθεια της είχε ως αποτέλεσμα η ταινία να πάρει το Βραβείο Σκηνοθεσίας του φεστιβάλ Sundance, να αποτελεί την επίσημη πρόταση της Εσθονίας στα Όσκαρ (η short list των οποίων αναμένεται στις 21 Δεκεμβρίου), αλλά και να βρεθεί ανάμεσα στις πέντε υποψήφιες για τα Βραβεία Lux του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου.
Η συζήτηση με τη δημιουργό ήταν αποκαλυπτική, συναρπαστική και γεμάτη θετική ενέργεια – τόση όσο και το διαρκές χαμόγελό της…
Πήρες ένα τόσο σημαντικό βραβείο και συνεχίζεις, η ταινία παίρνει παντού ενθουσιώδεις κριτικές, το κοινό την έχει αγκαλιάσει. Τα περίμενες όλα αυτά όταν ξεκινούσες;
Όχι, δεν τα περίμενα καθόλου. Τίποτα δεν είναι όπως το περίμενα. Είμαι ευγνώμων για τα βραβεία, για το ότι έχω τη δυνατότητα να ταξιδεύω σε τόσα μέρη, για το ότι η ταινία αγγίζει τόσο το κοινό, νιώθω ευλογία. Όμως είναι σημαντικό να το πω: Όταν κάνω ταινία, δεν σκέπτομαι κανένα βραβείο, κανένα φεστιβάλ, απολύτως τίποτα. Νιώθω πως στην τέχνη είναι τόσο σημαντικό να έχεις αυτή τη δημιουργική ελευθερία μέσα σου. Από τη στιγμή που ξεκινάς να σκέπτεσαι βραβεία ή φεστιβάλ, φυλακίζεσαι, κόβεις ο ίδιος την ελευθερία της δημιουργίας σου. Κάνω πολύ διαλογισμό, πολύ δουλειά με το μυαλό, ώστε να μη σκέπτομαι τίποτα, να μπαίνω σε νέα εδάφη, να ακολουθώ την καρδιά μου. Οπότε, δεν περίμενα τίποτα. Έχει όμως ενδιαφέρον να πω ότι όταν ξεκίνησα, την πρώτη φορά που ζήτησα χρηματοδότηση για την ταινία από το Ινστιτούτο Κινηματογράφου, δεν την πήρα, απορρίφθηκα από την επιτροπή. Κι όταν πήρα το βραβείο του Sundance, η κριτική επιτροπή που μου το έδωσε εκεί με συνεχάρη βασικά για τους ίδιους λόγους για τους οποίους με είχε απορρίψει η άλλη! Αυτό για μένα ήταν ένα τεράστιο μάθημα για το πώς και πόσο πολύ πρέπει να εμπιστεύομαι τη φωνή μου. Όπως λέω σε άλλους σκηνοθέτες, εμπιστευτείτε τη φωνή σας, ακούστε την… Για αυτό το φιλμ χρειάστηκα 7 χρόνια. Ελπίζω το επόμενο, η πρώτη μου μεγάλη ταινία fiction για την οποία ήδη δουλεύω, να μην πάρει τόσο…
Anna Hints, self-portrait
Τι ήταν εκείνο που σε ώθησε να κάνεις αυτό το ντοκιμαντέρ και μάλιστα να μοχθήσεις τόσο για αυτό; Είχες προσωπική εμπειρία, σε επηρέασε η παράδοση, κάποιες γυναίκες που σου διηγήθηκαν την ιστορία τους; Η σάουνα καπνού είναι κάτι το συνηθισμένο στην Εσθονία;
Μπορείς να πεις ότι το φιλμ είναι ριζωμένο στις ρίζες μου, καθώς προέρχομαι από την παράδοση της καπνιστής σάουνας, έκανα σε όλη μου τη ζωή, για θεραπεία. Μπορείς να πας εκεί ακόμη και μωρό ή όταν είσαι έγκυος. Ήταν όμως η γιαγιά μου που μου τη σύστησε, παιδί ακόμα, μου έμαθε την παράδοση, μου χάρισε αυτή τη βαθιά εμπειρία να μοιραστώ κάτι τόσο ευάλωτο, ευαίσθητο μαζί της, να βιώσω την αποκάλυψη των συναισθημάτων της, να μάθω πώς να μη φοβάμαι να το κάνω κι εγώ αυτό. Τόσο σημαντική ανάμνηση… Τώρα που βγήκε το φιλμ, σκέπτομαι ότι οι πιο δυνατές στιγμές μου στην καπνιστή σάουνα ήταν ακριβώς τότε, όταν ήμουν 11 χρονών που πέθανε ο παππούς μου και το σώμα του ήταν στο σπίτι και πήγαμε στην καπνιστή σάουνα με τη γιαγιά μου και την ανιψιά της, μια μέρα πριν ταφεί. Γιατί αυτό γίνεται, πας εκεί σε σημαντικές καταστάσεις. Κι εκεί η γιαγιά μου μού αποκάλυψε για πρώτη φορά ότι ο παππούς την είχε προδώσει, ζούσε με μία άλλη γυναίκα για πολλά χρόνια. Απελευθέρωσε όλα τα συναισθήματα που ήταν συνδεδεμένα με αυτό, το μίσος, τον πόνο… Και εμείς ήμασταν εκεί, μάρτυρες στην όλη κατάσταση που κράτησε αρκετές ώρες, γιατί το session της καπνιστής σάουνας κρατάει αρκετές ώρες. Και όταν βγήκαμε, ένιωσα ότι η γιαγιά έκανε ειρήνη με τον παππού κι ότι την άλλη μέρα μπορούσαμε να τον θάψουμε ειρηνικά. Βέβαια ήμουν παιδί, δεν είχα ιδέα τότε πως θα έκανα ποτέ αυτήν την ταινία ή ότι θα γίνω σκηνοθέτης. Όμως πέρασε στο σώμα μου, κατανόησα ότι υπάρχει ένα ασφαλές μέρος σε αυτή τη γη, υπάρχει η καπνιστή σάουνα, όπου μπορείς να μοιραστείς τα πάντα. Ότι δεν υπάρχει ιστορία πολύ ντροπιαστική ή πολύ πονεμένη, ότι υπάρχει χώρος για όλα και μπορείς να είσαι ανοιχτή εκεί και εσύ και οι άλλοι γύρω σου, κανείς δεν θα σε κρίνει. Κι όταν δίνεις φωνή στις εμπειρίες και τα συναισθήματά σου, τότε υπάρχει αυτό το healing που νιώθεις, αυτή η φοβερή ανακούφιση και συμφιλίωση με τα πράγματα.
Από τότε και πέρα, αυτό που αποκόμισα για την ταινία και τη ζωή μου ήταν να μη φοβάμαι τις εμπειρίες που με έφερναν σε άβολη θέση. Ήθελα να κάνω το κοινό να νιώσει τα ίδια συναισθήματα και εμπειρίες που βίωσα και συνέλεξα εγώ. Να μεταμορφώσω αυτό τον σκοτεινό χώρο της καπνιστής σάουνας σε κινηματογραφική εμπειρία. Η τελική, ολοκληρωμένη ιδέα για το φιλμ ήρθε το 2015, όταν ήμουν σε ένα μοναστήρι με την μητέρα μου με την οποία είχα μια δύσκολη σχέση. Βρισκόμουν εκεί σε ένα ησυχαστήριο, σε μια κατάσταση σιωπής. Ήμουν κυριολεκτικά σιωπηλή για 26 μέρες και, κατά τη διάρκειά τους, μου ήρθε αυτό το όραμα. Ήταν ενδιαφέρον, γιατί δεν επιτρεπόταν να μιλήσεις ούτε να γράψεις ούτε τίποτα – και εν μέσω αυτής της διαδικασίας κατάλαβα πραγματικά την ισχύ της φωνής. Παραλληλίζοντας την εμπειρία της καπνιστής σάουνας με την εμπειρία αυτή όπου αντιλήφθηκα τη δύναμη της φωνής, κατάλαβα ότι συχνά η σιωπή συνεισφέρει στη βία, όταν επιλέγουμε να σωπαίνουμε για διάφορες καταστάσεις και πράγματα. Η γιαγιά μου έλεγε ότι το νερό ήταν σημαντικό στοιχείο στην καπνιστή σάουνα, ότι είμαστε φτιαγμένοι από νερό κι αν έχουμε τραύματα αυτά είναι σαν παγωμένο νερό μέσα μας. Πρέπει να θυμόμαστε πως το νερό έχει τη δύναμη να μας βοηθά να επιπλεύσουμε πάλι, γιατί έχουμε ανάγκη να επιπλέουμε. Μου έλεγε ότι όταν καταπιέζουμε τα συναισθήματά μας και τις εμπειρίες μας και τα κρύβουμε, μετά γίνονται σαν τέρατα και μπορεί να μας κάνουν κακό, να εξελιχθούν βίαια ενάντια στον εαυτό μας. Οπότε, πώς να δημιουργήσουμε ένα πεδίο ώστε να μην γίνεται αυτό, πώς να βάλουμε φως στο σκοτάδι; Αυτή είναι η βάση πάνω στην οποία γεννήθηκε το φιλμ. Ένα φιλμ που επιθυμώ, όταν το βλέπεις, να μπαίνεις στον κόσμο του, να τον αισθάνεσαι… Δουλέψαμε σκληρά για αυτό…
Γυρίσατε το ντοκιμαντέρ σε μία απομονωμένη φάρμα στη νότια Εσθονία. Αυτή η παράδοση απλώνεται σε όλη την χώρα ή μόνον εκεί;
Η παράδοση διατηρείται σε διάφορα μέρη της Εσθονίας, αλλά ειδικά στη νοτιανατολική Εσθονία είναι ακόμη τόσο ζωντανή – για αυτό και σε αυτό το μέρος έχει ενταχθεί στην πολιτιστική κληρονομιά της UNESCO. Το κτίριο της σάουνας είναι πολύ σημαντικό, δεν είναι ένα απλό κτίριο. Κάποιοι άνθρωποι πάνε στην εκκλησία, εμείς πάμε στην καπνιστή σάουνα. Γι’ αυτό, όταν μπαίνεις εκεί, κάνεις τον σταυρό σου. Πιστεύουμε ότι είναι ιερό το μέρος. Πας εκεί γυμνός και αυτή η γυμνότητα δεν έχει κάτι σεξουαλικό, αλλά κάτι ευαίσθητο, ανοιχτό, είσαι γυμνός όπως όταν γεννιέσαι και πεθαίνεις -όλοι είμαστε γυμνοί τότε. Βγάζοντας τα ρούχα σου δηλώνεις ότι βγάζεις και όλα τα εσώψυχα σου, ότι δεν καλύπτεις ή κρύβεις τον εαυτό σου. Επίσης η καπνιστή σάουνα ανήκει σε κάτι μεγαλύτερο πνευματικά, έχει μια φιλοσοφία που αντανακλά την πνευματικότητα. Ένα από τα σημαντικότερα σημεία της είναι η σύνδεσή της με τη φύση, με τα στοιχεία της, το πνεύμα της, το γεγονός ότι η φύση γύρω μας είναι ιερή. Η κατανόηση του χρόνου είναι επίσης σημαντικό στοιχείο και δίνει διαφορετική αντίληψη στη ζωή και το θάνατο.
Σκηνή από την ταινία Η Αδελφότητα της Καπνιστής Σάουνας © Ants Tammik
Διάβασα ότι έχεις ζήσεις ανάμεσα στην Εσθονία και την Ινδία και τώρα, με όσα λες, κατανοώ καλύτερα τη σχέση σου με τη δεύτερη. Γιατί η Ινδία είναι ένα πολύ πνευματικό μέρος και δεν είχα φανταστεί ποτέ την πιθανότητα κάποιας πνευματικής σύνδεσης με την Εσθονία…
Αυτό που είναι παράξενο, κι έχει ενδιαφέρον, είναι ότι ο Εσθονός πατέρας μου είναι Βουδιστής. Μεγάλωσα με σανσκριτικά κείμενα, όμως την ίδια ώρα οι άλλοι συγγενείς μου ήταν ορθόδοξοι, ενώ η γιαγιά μου είχε σχέση με την πνευματικότητα της φύσης. Ειλικρινά δεν κοίταξα ποτέ προς την Ινδία έχοντας κάποιο σκοπό. Θα έλεγα ότι η Ινδία ήρθε σε μένα με έναν ενδιαφέροντα τρόπο, μέσω του συντρόφου μου που είναι Ινδός! Είμαστε μαζί πάνω από 7 χρόνια. Είναι πολύ ενδιαφέρον λοιπόν: η Ινδία υπήρχε από τον πατέρα μου μέσα στο σπίτι μου στην παιδική μου ηλικία και εγώ τώρα έχω Ινδική υπηκοότητα και αποτελεί το δεύτερο μου σπίτι!
Ο κόσμος τελικά είναι πολύ μικρός…
Ναι, όντως είναι. Πόσο παράξενο κι ενδιαφέρον. Αλλά νομίζω είναι και μέρος αυτού που ακολουθώ στη ζωή, οι συνδέσεις είναι εκεί και κάποια ασυνήθιστα πράγματα, κάποιες ασυνήθιστες συμπτώσεις, συνέπεσαν. Είναι ωραίο αυτό που είπες για την σύνδεση Ινδίας και Εσθονίας, γιατί όντως μέσω της πνευματικότητας, ναι, υπάρχουν συνδέσεις, ειδικά με τη φύση και τη διαφορετική κατανόηση του χρόνου. Όλα αυτά που λέω είναι ακόμα ζωντανά εκεί, στην νοτιοανατολική Εσθονία. Εννοείται πως αυτά δεν τα μοιράζονται στο Ταλίν, την πρωτεύουσά μας. Είναι σαν μια γηγενής κουλτούρα της Εσθονίας, αλλά και η Εσθονία από την άλλη είναι γηγενής κουλτούρα της Ευρώπης. Η Εσθονία έχει μόνο 1,3 εκ. κατοίκους και στη νοτιοανατολική Εσθονία κατοικούν τόσο λίγοι.
Σκηνή από την ταινία Η Αδελφότητα της Καπνιστής Σάουνας © Ants Tammik
Είναι εντυπωσιακό που όλες αυτές οι γυναίκες στην ταινία, γυναίκες που προέρχονται από ένα μικρό επαρχιακό μέρος, αποκαλύπτουν τόσο σύγχρονα και απελευθερωμένα όλα αυτά τα πράγματα γύρω από την σεξουαλικότητά τους, την οικογενειακή ζωή τους, τα τραύματά τους, τα σώματά τους…
Όντως έτσι είναι, έχει πολύ ενδιαφέρον. Θα αναφερθώ εδώ ξανά στη γιαγιά μου που βέβαια δεν ζει πια, έχει πεθάνει 18 χρόνια, αλλά ήταν η πνευματική μου μητέρα. Δύο εβδομάδες πριν πεθάνει, είχα πάει να την δω. Πέθανε πολύ ξαφνικά, έτσι όπως ακριβώς ονειρευόταν, δεν ήθελε ποτέ να πεθάνει από κάποια αρρώστια. Έπαθε ανακοπή και πέθανε. Ήμουν λοιπόν εκεί και ήταν γεμάτη ζωή. Παρατηρούσα τη σχέση της με το σώμα της, άκουγα πώς μου μιλούσε ανοιχτά για όλα, για το σώμα, το σεξ, τα πάντα. Έχω πτυχίο φωτογραφίας και της ζήτησα να τη φωτογραφίσω. Και ήταν με τα εσώρουχά της τόσο ανοιχτή, τόσο ελεύθερη, τόσο συνδεδεμένη με το σώμα της. Αγκάλιαζε το σώμα της, την ηλικία της, αποδεχόταν κάθε ίντσα από αυτά. Για μένα είναι η ηρωίδα μου, θέλω να γίνω σαν αυτήν! Θέλω να πω ότι αυτό είναι δυνατόν για όλες τις γυναίκες – γιατί τόσο συχνά φυλακιζόμαστε στις διάφορες προσδοκίες των άλλων, τόσο συχνά είμαστε σε πόλεμο με το σώμα μας. Διατηρώ λοιπόν αυτό το πνεύμα από εκεί. Και ναι, οι μικρές κοινότητες, τα μικρά μέρη μπορεί να είναι πολύ αυστηρά, αλλά η γιαγιά μου που ήταν από ένα τόσο μικρό μέρος ήταν την ίδια στιγμή τόσο μεγάλη. Φυσικά είναι και όλες αυτές οι άλλες φοβερές γυναίκες που πάνε εκεί στην καπνιστή σάουνα και ανοίγονται τόσο. Ήταν επίσης ο τρόπος που τις κινηματογράφησα, γιατί πολλοί με ρώτησαν πώς κατάφερα να έχω αυτήν την οικειότητα μαζί τους…
Σκηνή από την ταινία Η Αδελφότητα της Καπνιστής Σάουνας © Ants Tammik
Έχω ένα κανόνα στη ζωή μου, ότι δεν θα πείσω κανέναν να κάνει κάτι. Γιατί συνήθως σου λένε είσαι ο καλλιτέχνης, έχεις το δικαίωμα να τους πείσεις, κάποιος θα πει ναι, προσπάθησε να τους πείσεις να το κάνουν. Είπα όχι, είναι κανόνας μου να μη το κάνω αυτό. Τις συνάντησα, ήμουν πολύ ανοιχτή και διάφανη και οικεία και μόνο με όσες μου είπαν “ναι, θέλουμε να το κάνουμε, να πάρουμε μέρος”, συνέχισα. Αν ένιωθα ότι δίσταζαν ήταν “όχι” για μένα. Όταν ξεκίνησα το φιλμ, δεν υπήρχε #MeToo. Στη διάρκεια των γυρισμάτων ξεκίνησε όλο αυτό το κίνημα και οι αλλαγές στην κοινωνία, οπότε κάποιες γυναίκες που ήταν διστακτικές, άλλαξαν γνώμη, επικοινώνησαν μαζί μου και τελικά ήρθαν. Η Εσθονία είναι πολύ μικρή, κι ο κόσμος άρχισε να μαθαίνει ότι κάνω αυτό το φιλμ και να επικοινωνεί μαζί μου. Μάλιστα, κάποια στιγμή ήρθε μια γυναίκα από μακριά με το αυτοκίνητό της ως εκεί, στην εξοχή που κινηματογραφούσαμε και ζούσαμε, και μου είπε “Θέλω να πάρω κι εγώ μέρος σε αυτό” και έτσι κι έγινε. Όσες δεχόντουσαν να πάρουν μέρος, υπέγραφαν ένα χαρτί ότι συμφωνούν να είναι στο φιλμ. Αλλά μου φαινόταν πολύ λάθος αυτό, γιατί ένιωθα ότι σήμαινε πως όλα τα δικαιώματα θα τα είχε η παραγωγός εταιρεία και σκέφθηκα ότι με αυτόν τον τρόπο οι γυναίκες θα νιώθουν ανασφαλείς και άβολα. Ήμουν πολύ τυχερή γιατί είχα μαζί μου συνεργάτες που εμπιστεύονται το όραμά σου και τον τρόπο που το κάνεις. Η παραγωγός μου, η Marianne Ostrat, αποδέχθηκε την άποψή μου, την υποστήριξε και συμφωνήσαμε ότι θα υπογράψουμε χαρτιά μαζί τους μόνο στο μοντάζ. Οπότε το όλο εγχείρημα ήταν βασισμένο στην εμπιστοσύνη. Μπορεί να μας έβαλε ως παραγωγή σε ευάλωτη θέση, αλλά ένιωθα ότι ήταν πολύ σημαντικό. Όταν λοιπόν έκανα μοντάζ, το έδειξα στις γυναίκες και εκεί, τότε, είχαν το δικαίωμα να πουν ναι ή όχι αν δεν τους άρεσε κάτι. Ήταν τεράστιο ρίσκο για την παραγωγή αυτό, αλλά ακριβώς επειδή δεν προσπάθησα να τις πείσω και τις συμπεριέλαβα στο όλο θέμα, καμιά δεν είπε όχι! Ήταν καταπληκτική εμπειρία, το γεγονός ότι μπορούσες να κάνεις κάτι τόσο οικείο και ανοιχτό συγχρόνως, με τόση εμπιστοσύνη και καμία χειραγώγηση. Ήταν ακριβώς ο τρόπος που χρειαζόμουν για να δημιουργήσω!
Και μάλιστα με άνδρα διευθυντή φωτογραφίας!
Για μένα η κινηματογραφική απόδοση είναι πολύ σημαντική. Δεν δουλεύω απλώς με κάποιους ανθρώπους αλλά ψάχνω πάντα τρόπο για το visual key, το “κλειδί” της οπτικής απεικόνισης. Στην αρχή ήξερα ότι θα είναι πρόκληση να τραβήξω με τόσα γυμνά θηλυκά σώματα και ήθελα να έχω γυναίκα διευθύντρια φωτογραφίας. Μάλιστα είχαμε συμπαραγωγή με την Φιλανδία και θα είχαμε γυναίκα φωτογράφο. Αλλά δυστυχώς ο πρώτος παραγωγός μου πέθανε ξαφνικά και όλα τα χρήματα χάθηκαν. Έπρεπε λοιπόν να δουλέψω με Εσθονούς. Υπάρχει μεγάλο πρόβλημα στην Εσθονία, υπάρχουν ελάχιστες γυναίκες κινηματογραφίστριες. Οπότε βρέθηκα μπροστά σε ένα ενδιαφέρον δίλημμα: να διαλέξω μια κινηματογραφίστρια απλώς και μόνο επειδή είναι γυναίκα ή έναν άνδρα με τον οποίο έχω πραγματικά βαθιά καλλιτεχνική επικοινωνία και συνέργεια και μπορεί να μεταφέρει το όραμά μου στην κάμερα; Επέλεξα τον συμφοιτητή μου, τον Ants Tammik που βρίσκεται μεν μέσα σε ένα αρσενικό κορμί αλλά είναι τόσο συναισθηματικός και ήξερα ότι θα είναι πολύ ευαίσθητος στο ταξίδι μας. Κάναμε τεστ με το δικό μου σώμα ώστε να βρούμε αυτό το visual key, τον τρόπο κινηματογράφησης που χρειαζόμασταν για να αποδώσουμε την εικόνα μας. Είδαμε το υλικό και αποφασίσαμε ποιον δρόμο τελικά να ακολουθήσουμε. Ύστερα κάναμε τεστ με τις γυναίκες, πώς νιώθουν μέσα στην καπνιστή σάουνα με εμένα και με εκείνον. Τους έδειξα τον τρόπο που επιλέξαμε να τις κινηματογραφήσουμε κι ένιωσαν πολύ καλά και ασφαλείς. Και ξέχασαν ότι υπήρχε κάμερα. Δούλεψε πολύ όμορφα όλο αυτό. Ναι, όντως είναι παράδοξο: υπήρχε ένας διευθυντής φωτογραφίας σε αρσενικό σώμα αλλά μπορούσε να μεταφέρει τη ματιά μου χωρίς το αρσενικό βλέμμα. Kι όταν μιλάω για αρσενικό βλέμμα και όταν μιλάω για πατριαρχική νοοτροπία, πάντα λέω ότι αυτό το πρόβλημα πάει πέρα από τα γένη. Ακόμη και στο φιλμ υπάρχουν αναφορές σε μητέρες που κοιτάνε τις κόρες τους με πατριαρχικό βλέμμα. Πάει πέρα από τα γένη το θέμα αυτό. Οπότε ήταν μια συνεργασία που βασιζόταν στην καρδιά και την εμπιστοσύνη και δεν υπήρχε κανένα πρόβλημα. Βέβαια μεγάλο πρόβλημα αποτελεί το ότι δεν υπάρχουν πολύ περισσότερες γυναίκες και non binary άτομα – προσωπικά προσδιορίζω τον εαυτό μου ως non binary – στην κινηματογραφική βιομηχανία, ειδικά κινηματογραφίστριες και ηχολήπτριες, sound designers… δεν υπάρχει ποικιλία. Όταν σπούδαζα κινηματογράφο στην Εσθονία, στην τάξη μου υπήρχαν από 10 άτομα σε κάθε τμήμα: 10 σκηνοθέτες, 10 διευθυντές φωτογραφίας… δεν υπήρχε ούτε μια γυναίκα, μόνο άντρες! Έτσι άλλωστε γνωριστήκαμε με τον Ants, ήταν συμφοιτητής μου.
Πως βρίσκεις τη θέση της γυναίκας στον 21ο αιώνα και ειδικά στις μέρες μας, μετά κι από όσα συνέβησαν με το #MeToo κίνημα πριν και μετά την καραντίνα της πανδημίας, όπου αποκαλύφθηκε τόση κακοποίηση και βία; Ποια είναι η θέση μας σε αυτόν τον αιώνα, στον κόσμο;
Δυστυχώς ακόμη πρέπει να παλέψουμε για την ισότητα σε θέματα όπως π.χ. στις αμοιβές μας. Δεν ξέρω τι γίνεται στην Ελλάδα, αλλά στην Εσθονία ακόμη υπάρχει ανισότητα στον τομέα αυτόν. Στον κινηματογραφικό χώρο στην Εσθονία γίνονται όλα αυτά τα πάνελ για τις γυναικείες φωνές στο σινεμά, όπου με καλούν συνέχεια. Ονειρεύομαι ότι κάποια μέρα δεν θα υπάρχει λόγος να παρίσταμαι σε τέτοια πάνελ με γυναίκες σκηνοθέτριες, ότι θα μιλάμε μόνο ως δημιουργοί για την τέχνη και θα υπάρχει τέτοια ισότητα που δεν θα χρειάζεται να τονίζουμε τι γένος είμαστε. Αλλά έχουμε τόσο δρόμο μπροστά μας για αυτό, είμαστε τόσο μακριά… Ζούμε ακόμη δυστυχώς σε έναν αρσενικό κόσμο, a man’s world. Οπότε μέχρι τότε πρέπει να μιλάμε πολύ δυνατά για τους εαυτούς μας. Και νιώθω ότι όταν επιτέλους έρθει η αλλαγή, όταν θα δοθεί περισσότερη δύναμη στα χέρια των γυναικών, ο κόσμος, η Μητέρα Γη θα βρεθεί σε καλύτερη κατάσταση…
Σκηνή από την ταινία Η Αδελφότητα της Καπνιστής Σάουνας © Ants Tammik
Είμαστε διαρκώς αναγκασμένοι να φωνάζουμε δυνατά για να υποστηρίξουμε αυτό που είμαστε… Queer cinema, γυναικείο σινεμά… αντί να λέμε σκέτο σινεμά, χωρίς διαχωρισμούς και προσδιορισμούς, ένα σινεμά ίσο, από όλους για όλους…
Ακριβώς, ακριβώς. Εύχομαι κάποια μέρα να μην έχουμε τα ξεχωριστά είδη για να υποστηρίζουμε τις φωνές μας, να μη χρειάζονται αυτοί οι όροι. Αλλά αφού δεν το έχουμε αυτό… αφού δεν συνειδητοποιούμε ότι υπάρχει μόνο η Τέχνη και η ανθρωπότητα κι ότι πρέπει να έχουμε ίση εκπροσώπηση όλων, οφείλουμε να το υποστηρίζουμε δυνατά. Όταν υποβάλεις αίτηση σε διάφορα ιδρύματα για χρηματοδότηση πρέπει να καταθέτεις, το γένος, τον σεξουαλικό προσανατολισμό σου κλπ. κλπ.. Είναι ένα σύστημα, μια μέθοδος για να έχεις περισσότερη ποικιλία και ισότητα αλλά ελπίζω κάποτε να μην χρειάζεται να το κάνεις…
Είσαι η ίδια μουσικός και μάλιστα τραγουδίστρια στο επιτυχημένο electronic-folk Εσθονικό τρίο EETER. Στην ταινία συνεργάζεσαι με το γκρουπ αλλά και τον Ισλανδό συνθέτη Eðvarð Egilsson. Ο ήχος και η μουσική παίζουν πρωταγωνιστικό ρόλο στο ντοκιμαντέρ, είναι κάτι πολύ σημαντικό.
Ευχαριστώ πολύ που το εντόπισες! Είναι πολύ σημαντικό όντως, γιατί η καπνιστή σάουνα είναι ένα ιδιαίτερα κινηματογραφικό μέρος, αλλά και ένα μέρος με καταπληκτικό ηχητικό τοπίο. Ήταν πολύ σημαντικό να δημιουργήσουμε με τους sound designers ένα ηχητικό τοπίο που γεννιόταν από την καπνιστή σάουνα και τους ήχους της και τα στοιχεία της και τη φύση τριγύρω. Ακούς τις σταγόνες του ιδρώτα που πέφτουν ή το τρίξιμο του ξύλου ή τον ήχο του νερού και όλα όσα έρχονται φυσιολογικά με αυτά, παρέα με τις φωνές μας – κυρίως τη δική μου αλλά και των συναδέλφων μου τραγουδιστών από το γκρουπ μας Eeter. Όλες αυτές οι φωνές βασίζονται, γεννιούνται από την κουλτούρα της καπνιστής σάουνας και της νοτιοανατολικής Εσθονίας. Οι μελωδίες μας στην ταινία έχουν κατά κάποιο τρόπο γεννηθεί κι έχουν περάσει μέσα από τους εαυτούς μας, από τις ρίζες μας. Είναι υπέροχο για μένα γιατί τόσο το οπτικό όσο και το ηχητικό τοπίο είναι πολύ σημαντικά για να δημιουργήσουν την ολότητα της εμπειρίας μιας ταινίας και πρόσεξα πάρα πολύ να βγάζει νόημα σε αυτό το φιλμ, στον κόσμο του… Η μουσική είναι για μένα σαν ανάσα, είναι παντού όπου πάω, είναι τρόπος ζωής. Στο φιλμ είναι μια φυσική οδός, αλληλοσυμπληρώνονται με την εικόνα. Στο σινεμά έχεις όλη την τεχνολογία, το στούντιο, το κομπιούτερ. Αλλά το τραγούδι το κουβαλάς παντού. Ήμουν στο ναό του Ποσειδώνα στο Σούνιο, αυτό το εκπληκτικό μέρος, κολυμπούσα εκεί και τραγουδούσα στο νερό – ήταν υπέροχα! Είναι κάτι, ειδικά το τραγούδι, η φωνή, που δεν χρειάζεται τίποτα άλλο, απλώς το σώμα μου, που την κουβαλά παντού, κι έρχεται μαζί μου παντού. Είναι τόσο απελευθερωτικό…
https://www.youtube.com/watch?v=9LQ4oDqWo3Q&t=2s
