Το masterclass του Κρίστοφερ Νόλαν στο 71o Φεστιβάλ Καννών ήταν αναμενόμενο να προκαλέσει πανδαιμόνιο, αφού όχι μόνο σηματοδοτεί την πρώτη φορά που ο διάσημος σκηνοθέτης προσκαλείται στην Κρουαζέτ, αλλά κι επειδή γίνεται με μια αφορμή ακαταμάχητη για κάθε σινεφίλ: την επετειακή προβολή του ανυπέρβλητου αριστουργήματος του Στάνλεϊ Κιούμπρικ, 2001: Η Οδύσσεια του Διαστήματος, σε 70mm για τη συμπλήρωση 50 χρόνων από την κυκλοφορία της ταινίας στους κινηματογράφους. Ο Νόλαν κατέληξε να επιβλέπει την αποκατάσταση της ταινίας για λογαριασμό της Warner Bros. τυχαία, όταν βρέθηκε στα εργαστήρια του στούντιο για να μεταφέρει 7 από τις δικές του ταινίες σε 4Κ.
Το βράδυ της Κυριακής βρέθηκε ανάμεσα σε 1000 τυχερούς θεατές, συμπεριλαμβανομένης και της κόρης του Κιούμπρικ, Καταρίνα, κάνοντας την εισαγωγή της προβολής. Μια μέρα πριν έδωσε μια χορταστική ομιλία (για την οποία η αναμονή ξεπέρασε τις 3 ώρες) μπροστά όχι μόνο στους συγκεντρωμένους δημοσιογράφους και λοιπούς επαγγελματίες του χώρου, αλλά και στον Ντενί Βιλνέβ, μέλος της φετινής κριτικής επιτροπής του φεστιβάλ, που βρισκόταν στο κοινό σε μια όμορφη επίδειξη συναδελφικότητας και αλληλοθαυμασμού.
Η Popaganda ήταν εκεί. Κι αυτά είναι τα 10 πιο ενδιαφέροντα εδάφια του Κατά Νόλαν κινηματογραφικού ευαγγελίου…
Ο μπαμπάς μου με πήγε να δω το 2001: Η Οδύσσεια του Διαστήματος στο μεγαλύτερο σινεμά του Λονδίνου στην Λέστερ Σκουέαρ, και κουβαλάω μαζί μου από τότε αυτήν την συγκλονιστική εμπειρία του να ταξιδεύεις με ένα τρόπο που ως τότε δεν θεωρούσα δυνατό. Δεν έχω ξαναβρεθεί στις Κάννες και είμαι πανευτυχής που έχω τη δυνατότητα να μεταδώσω σε μια νέα γενιά σινεφίλ το συναίσθημα του να κάθεσαι σε μια σκοτεινή αίθουσα και να παρακολουθείς με δέος το αριστούργημα του Κιούμπρικ σε 70mm. Εκείνη η εμπειρία μου δίδαξε ότι οι ταινίες μπορούν να είναι τα πάντα, μπορούν να κάνουν τα πάντα. Το 1968 ο Κιούμπρικ αρνήθηκε να αναγνωρίσει την ύπαρξη κανόνων στην κινηματογραφική αφήγηση. Αν υπήρχε κάποιος, τον πέταξε από το παράθυρο κι έκανε τα πράγματα με το δικό του τρόπο. Πολλοί μεταγενέστεροι σκηνοθέτες έχουν εμπνευστεί από αυτήν την στάση και υποστηρίζουν την ιδέα ότι οι ταινίες μπορούν να κάνουν τα πάντα. Σαν κινηματογραφιστές προσπαθούμε να ξεπεράσουμε τα όρια και να μην είμαστε δέσμιοι θεωρητικών κανόνων.
Τα τελευταία χρόνια, η αποκατάσταση έχει καταλήξει να είναι συνώνυμη με την ψηφιοποίηση, που γίνεται για να καθαρίσεις τη «βρωμιά» της αναλογικής κινηματογράφησης. Το πρόβλημα είναι ότι χάνεις ένα τεράστιο μέγεθος πληροφορίας και ουσιαστικά αλλάζεις μέσο. Είδαμε το πρωτότυπο αρνητικό και η ποιότητά του ήταν φανταστική. Προσπαθήσαμε να αναπαράγουμε με όσο μεγαλύτερη ακρίβεια γινόταν τη φωτοχημική διαδικασία του ‘68 σε εικόνα και ήχο, χωρίς νέα ερμηνεία. Η ψηφιοποίηση είναι ένα πολύτιμο εργαλείο για την αποκατάσταση ταινιών αλλά θέλαμε να φέρουμε στο φως το γεγονός ότι είναι ένα διαφορετικό μέσο και οι ταινίες που γυρίστηκαν με αναλογική τεχνολογία θα έπρεπε να παρουσιάζονται με αναλογική τεχνολογία. Από την άλλη, οι σκηνοθέτες που θέλουν να γυρίζουν ταινίες με τον ένα ή τον άλλο τρόπο, θα έπρεπε να έχουν το ακριβώς αυτό το δικαίωμα.
Νομίζω ο Κιούμπρικ είχε πει «ο καλύτερος τρόπος να μάθεις πώς να γυρίζεις μια ταινία είναι να γυρίσεις μια ταινία». Δεν πήγα σε σχολή κινηματογράφου κι από νεαρή ηλικία γύριζα ταινίες μόνος μου. Όταν κάνεις μια ταινία για τους φίλους σου και δεν έχεις λεφτά, πρέπει να μπορείς να αναλαμβάνεις όλους τους ρόλους. Έχω δοκιμάσει τα πάντα εκτός από την υποκριτική. Το Following γυριζόταν μόνο Σάββατα, γιατί όλοι είχαμε κανονικές δουλειές μέσα στην εβδομάδα και καμιά φορά μπορεί κάποιος από το συνεργείο να μην εμφανιζόταν, οπότε έπρεπε να ξέρεις λίγο τα καθήκοντά του. Ήταν ένας διασκεδαστικός τρόπος να μάθεις, μάλιστα όσο μεγαλύτερες γίνονται οι ταινίες μου τόσο πιο ευγνώμων είμαι για τα πράγματα που έμαθα εκείνη την περίοδο. Τώρα ξέρω αρκετά για κάθε δουλειά στο πλατό ώστε να γίνομαι λίγο μπελάς για όλους τους υπόλοιπους. Όχι λέγοντάς τους ότι δεν ξέρουν να κάνουν τη δουλειά τους, αλλά διαβεβαιώνοντάς τους ότι προσέχω τι κάνουν και ζητώντας μια συγκεκριμένη προσέγγιση. Αν μπορείς να κατανοήσεις όλες τις διαφορετικές ειδικότητες δεν νιώθεις τόσο πολύ ότι είσαι στο έλεος του συνεργείου και η σχέση μαζί του είναι ενδιαφέρουσα, αφού ψάχνουν καθοδήγηση, αλλά θέλουν ταυτόχρονα να αισθάνονται και ότι σε νοιάζει η δουλειά τους.
Δεν πήγα σε σχολή κινηματογράφου γιατί δεν με δέχτηκε καμία. Όταν προσπαθούσα να αποφασίσω τι θα κάνω με το πανεπιστήμιο, ο πατέρας μου με συμβούλεψε να πάρω ένα «αληθινό πτυχίο σε μια αληθινή ειδικότητα» έτσι ώστε «να έχεις κάτι στα χέρια σου για ασφάλεια πριν πας σε σχολή για ταινίες». Σπούδασα αγγλική φιλολογία, γιατί προς τα εκεί είχα κλίση και με ενδιέφερε. Ενώ φοιτούσα στο UCL, συνειδητοποίησα πόσο μεγάλη επιρροή είχαν οι σπουδές στον τρόπο συγγραφής μου. Απέκτησα μεγαλύτερη οικειότητα με τις λογοτεχνικές ιδέες που υποβόσκουν σε ένα σενάριο και συμφιλιώθηκα με την ιδέα ότι ο αφηγητής μιας ιστορίας χρησιμοποιεί συνειρμικούς συμβολισμούς και υποσυνείδητα στρώματα.
Memento, 2002
Η διαδικασία της συνεργασίας μας στη συγγραφή σεναρίου διαφέρει σε κάθε ταινία που έχουμε κάνει μαζί. Στο Memento έγραψα μόνος μου το σενάριο βασιζόμενος σε ένα διήγημα του Τζόναθαν. Η πρώτη φορά που πραγματικά συνεργαστήκαμε ήταν στο The Prestige. Περάσαμε χρόνια προσπαθώντας να καταλήξουμε στο πρώτο draft, του το έδωσα και στη συνέχεια το ξαναέγραψα. Την τριλογία του Σκοτεινού Ιππότη την γράψαμε κλεισμένοι σε ένα δωμάτιο, μερικές φορές σε ένα αεροπλάνο ή σε ένα καράβι ή όπου βρισκόμασταν όταν γυρίζαμε την κάθε ταινία. Το Interstellar ήταν ένα project που είχε γράψει για τον Στίβεν Σπίλμπεργκ, πολλά χρόνια πριν το αναλάβω εγώ και το συνδυάσω με δικές μου ιδέες, ενώ εκείνος δούλευε με μεγάλη παραγωγικότητα στον κόσμο της τηλεόρασης. Αυτή η διαδικασία εξελίσσεται.
Η σύζυγός μου απουσιάζει σήμερα οπότε μπορώ να είμαι πολύ ειλικρινής [γέλια]. Μου αρέσει πολύ να δουλεύω με συγγενείς και φίλους που γνωρίζω εδώ και χρόνια. Η Έμμα είναι η πιο παλιά και στενή συνεργάτις μου και ήταν παραγωγός όλων μου των ταινιών με διάφορους τρόπους. Είναι σπουδαίο να μπορείς να συνεργάζεσαι με ανθρώπους που δεν έχουν άλλο κίνητρο πέρα από το να σε βοηθήσουν να κάνεις την καλύτερη δυνατή ταινία. Με εκπλήσσει το πόσο δύσκολο είναι να χτίσεις αυτές τις σχέσεις σε ένα επαγγελματικό πλαίσιο. Όταν έχεις τη χαρά να δουλεύεις με άτομα με τα οποία η σχέση σου δεν υπαγορεύεται από λεφτά, πρέπει να συνεχίζεις να τα κρατάς δίπλα σου. Αναπτύσσεται εμπιστοσύνη κι εύκολη επικοινωνία. Όταν περιτριγυρίζεσαι από άτομα που θέλουν το καλύτερο αποτέλεσμα για την ταινία σου, δίνεις ιδιαίτερη βαρύτητα στη γνώμη τους αν θεωρούν ότι κάνεις κάτι λάθος. Αυτές οι φωνές είναι πολύτιμες. Δεν ξέρω πώς η Έμμα έχει καταφέρει να ισορροπεί αυτή την πλευρά με την υπόλοιπη ζωή μας και το μεγάλωμα των παιδιών μας, αλλά είμαι ευτυχής που έχει βρει τρόπο να το κάνει.
The Dark Knight
Το φιλμ νουάρ είναι ένα είδος στο οποίο ορίζεις το χαρακτήρα σου μέσα από τις πράξεις του. Μπορείς να μιλάς για το ποιος είναι ένας πρωταγωνιστής, αλλά δεν τον εμπιστεύεσαι μέχρι να δεις πώς ακριβώς θα κινηθεί και πώς θα συμπεριφερθεί στους άλλους. Θεωρώ ότι είναι η πιο δυνατή μορφή δημιουργίας χαρακτήρα και κατά κάποιο τρόπο σε όλες τις ταινίες που έχω κάνει υποβόσκει μια δυναμική φιλμ νουάρ. Η femme fatale και οι φαντασιώσεις εκδίκησης είναι υπερβολικές εκφάνσεις της καθημερινότητάς μας και των προβλημάτων που μας απασχολούν. Η ζωή μου μέχρι στιγμής ήταν σχετικά ήσυχη κι απλή, οπότε δεν βασίζομαι σε δικές μου εμπειρίες, αλλά προσπαθώ να χτίσω κάτι μέσα από τη δική μου κατανόηση του ανθρώπινου βίου. Έτσι δημιουργείς μια αποτελεσματική και καθηλωτική μελοδραματική ιστορία. Το μελόδραμα έχει αρνητική έννοια στα αγγλικά αλλά είναι η καλύτερη λέξη που μπορώ να σκεφτώ για αυτήν την υπερβολή των φόβων και των επιθυμιών μας.
Το πρωτόγονο στοιχείο του χαρακτήρα του Μπάτμαν ήταν κάτι που δεν είχε εξερευνηθεί στις προηγούμενες ταινίες ούτε στα κόμικς κι αυτό με τράβηξε. Ένιωσα ότι ήξερα πώς να πω αυτήν την ιστορία γιατί είναι νουάρ, θρίλερ, αλλά στην ουσία βασίζεται στις ιδέες της ενοχής και του φόβου του. Το βασικότερο που πρέπει να θυμάται κανείς για τον Μπάτμαν είναι ότι δεν έχει καμία υπερδύναμη, εκτός από την αμύθητη περιουσία του. Με αυτήν την έννοια, είναι πολύ ανθρώπινος. Οι ιστορίες που είναι οπερατικές, σε τόσο μεγάλη κλίμακα βασίζονται σε άτομα με τα οποία μπορείς να ταυτιστείς κι ο Μπρους Γουέιν είναι μια συναρπαστική πρωτόγονη φιγούρα στην καρδιά αυτής της αφήγησης.
Η τριλογία του Σκοτεινού Ιππότη αποτελείται από διαφορετικά κινηματογραφικά είδη που καθορίζονται από τον κακό της κάθε ταινίας. Το Batman Begins είναι η ιστορία προέλευσης, το ταξίδι του ήρωα: άρα ο κακός, ο Ρας Αλ Γκουλ, είναι κατάλληλος αντίπαλος, ένας μέντορας που έγινε εχθρός. Ο Σκοτεινός Ιππότης είναι μια αστυνομική ταινία στο ύφος εκείνων του Μάικλ Μαν κι ο Τζόκερ είναι βασικά ένας τρομοκράτης που φέρνει το χάος και αφήνεται ελεύθερος σε μια τεράστια παιδική χαρά. Στο The Dark Knight Rises ήταν σημαντικό να αλλάξουμε είδη οπότε διαλέξαμε το ιστορικό έπος, την πολεμική ταινία κατά κάποιον τρόπο, με τον Μπέιν να λειτουργεί ως μανιακός μιλιταριστής. Χρησιμοποιήσαμε τους κακούς για να βρούμε το είδος. Αλλάζοντας τη φύση του αντιπάλου και το είδος σε κάθε ταινία, πήγαμε το κοινό σε διαφορετικά ταξίδια και του είπαμε κάτι διαφορετικό για τον Μπρους Γουέιν.
Η σχέση μου με τις ταινίες Τζέιμς Μποντ είναι ότι κλέψαμε ανελέητα από αυτές στην τριλογία του Σκοτεινού Ιππότη προσπαθώντας να βρούμε πώς θα γίνει η μετάβαση του Μπρους Γουέιν σε Μπάτμαν. Αν πρέπει να βρω ποια είναι η δική μου εκδοχή ταινίας Μποντ, τότε το Inception είναι ένοχο.
