«Το πρωινό των πρωταθλητών»: Η αποδόμηση των πάντων – της επιστήμης, της τέχνης, της θρησκείας, των ιδεολογιών

Η ανισορροπία, η αντιφατικότητα και ο παραλογισμός της σύγχρονης εποχής, έμελλε να επηρεάσουν έντονα τα μυθιστορήματα του εικοστού αιώνα. Από πολύ νωρίς, ωστόσο, έγινε αντιληπτό ότι η παρατεταμένη κρίση των αξιών, η απώλεια προσανατολισμού, το ακατάληπτο άγχος, η παρεπόμενη μοναξιά και γενικότερα η δραματική αίσθηση της ύπαρξης, δεν ήταν πια δυνατόν να εκφραστούν επαρκώς με τις παλιές δοκιμασμένες τεχνικές της λογοτεχνίας.

Ακολούθως, πραγματοποιήθηκαν -όπως αναμενόταν- τολμηρά ανοίγματα από πλευράς τεχνικής. Ενώ, λοιπόν, στο παραδοσιακό μυθιστόρημα η υπόθεση αποτελούσε το σοβαρότερο κριτήριο για την αξία και την πρωτοτυπία του εγχειρήματος, στο μοντέρνο γίνεται απλή, σχηματική και κάποτε, περίπου εξαφανίζεται.

Ο λόγος διαδραματίζει, πλέον, τον σημαντικότερο ρόλο και ενίοτε παρουσιάζεται τόσο καταλυτικός και ταυτόχρονα τόσο δραστικός που σε περιπτώσεις όπως στον «Οδυσσέα» (1922) του Τζέημς Τζόυς αποθεώνεται μέσα από ένα διαχρονικό -όπως αποδείχτηκε- κράμα τεχνικών της αφήγησης.

Έτσι, η υπόθεση πολλών μυθιστορημάτων εμφανίζεται -σταδιακά- κατακερματισμένη, με την ποικιλία των αφηγηματικών γωνιών και τις χρονικές μεταθέσεις να διασπούν συνειδητά τη συνοχή της όποιας πλοκής και τα γεγονότα να παρουσιάζονται σαν θρύψαλα, τα οποία ανακαλεί ο συγγραφέας και καλείται να συνταιριάξει ο αναγνώστης: να συμμετάσχει -δηλαδή- με τη σειρά του, σε αυτό το παιχνίδι της αφήγησης.

Σε αυτήν την πεζογραφική παράδοση εντάσσεται το μυθιστόρημα του Κερτ Βόννεγκατ «Η φωλιά της γάτας» στο οποίο ο κεντρικός ήρωας και αφηγητής, Τζον, συγκεντρώνει πληροφορίες προκειμένου να γράψει ένα βιβλίο. Το θέμα του αφορά στο τι έκαναν διάσημοι Αμερικανοί στις 6 Αυγούστου 1945, ημέρα που έπεσε η ατομική βόμβα στη Χιροσίμα.

Κατά τη διάρκεια της έρευνας, έρχεται σε επαφή με τα τρία παιδιά του Φίλιξ Χένικερ, του υποτιθέμενου εφευρέτη της ατομικής βόμβας- ένας επιστήμονας που δεν ενδιαφερόταν στο ελάχιστο για τις ανθρώπινες σχέσεις, παρά μόνο για την κατασκευή της βόμβας. Λίγο πριν πεθάνει εφηύρε τον πάγο-εννέα, μια ουσία που στερεοποιεί το νερό όποτε έρχεται σε επαφή με αυτό, γεγονός που την καθιστά ως το πιο επικίνδυνο όπλο – μια ανακάλυψη η οποία απειλεί να αφανίσει τον κόσμο. Κάτι που δεν θα αποφευχθεί στο τέλος.

Ο μυθιστορηματικός χαρακτήρας του έργου του Βόννεγκατ είναι ξεκάθαρα αποδομητικός και μέσα από μία πληγωμένη και κάπως μακάβρια αίσθηση του χιούμορ έρχεται να αποτυπώσει μοναδικά την απελπισία και ανοησία μιας ολόκληρης εποχής. Ο συγγραφέας αδυνατώντας να κατανοήσει -έστω στο ελάχιστο- την ανωμαλία και τον παραλογισμό των ανθρωπίνων επιλογών, δημιουργεί -με τη σειρά του- έναν κόσμο μυθοπλασίας, όπου αυτή ακριβώς η ανωμαλία καθίσταται -κατά τα φαινόμενα- φυσιολογική.

Εκπληκτικά πρωτότυπος στη χρήση της γλώσσας, στην αποσπασματικότητα της αφήγησης, στις χρονικές δομές, αλλά και γι’ αυτό -μερικές φορές- δύσκολος στο να τον παρακολουθήσεις, ο Βόννεγκατ καυτηριάζει και διαλύει -κομματιάζει θα έλεγε κανείς- τα πάντα: την επιστήμη που παρεκκλίνει και γίνεται αιτία καταστροφής, την τέχνη και την αδυναμία της να αφυπνίσει συνειδήσεις, τη θρησκεία που εξαρθρώνει τα ορθολογικά αντανακλαστικά, τον αφελή πατριωτισμό και -βέβαια- τις κάθε λογής επιτακτικές ιδεολογίες.

Δεν είναι τυχαίο, άλλωστε, ότι το τελευταίο μυθιστόρημα του αμετανόητα απαισιόδοξου Αμερικανού συγγραφέα Κερτ Βόννεγκατ «Χρονοσεισμός» (1997) αποτελεί μία αδυσώπητη παρωδία της ανθρώπινης φύσης: Όταν ο χρόνος, αντί να προχωρήσει, πάει πίσω κατά δέκα χρόνια ως συνέπεια ενός «χρονοσεισμού», οι άνθρωποι ξαναζούν μια ολόκληρη δεκαετία και επαναλαμβάνουν ακριβώς τα ίδια λάθη, ενώ βλέπουν να ξετυλίγονται οι ίδιες τραγωδίες. Κάπως έτσι αντιλαμβάνεται ο Βόννεγκατ την κίνηση του ανθρώπου μέσα στο χρόνο, ως ένα διαρκές deja vu, όπου επαναλαμβάνονται τα ίδια σφάλματα και οι ίδιες κτηνωδίες.

Τελικά, ποιο είναι το νόημα της ζωής; Επί τους ουσίας κανένα, απαντάει ο Βόννεγκατ, αφού οι άνθρωποι επαναλαμβάνουν πάντα τα ίδια τερατώδη λάθη, με την καταστροφή του κόσμου να μοιάζει -όλο και πιο λίγο- με κάποιο σενάριο επιστημονικής φαντασίας. Η μοίρα του ανθρώπου ήταν και είναι η ανέκκλητη αυτοκαταστροφή του και αυτό εξαιτίας του εκρηκτικού μίγματος της ματαιοδοξίας και της σχεδόν αδιανόητης ανευθυνότητας.

Γύρω από αυτό το θέμα της απογοήτευσης για την ανθρώπινη κοινωνία, τον πολιτισμό και εν γένει τον ίδιο τον άνθρωπο ως είδος, στρέφεται το ευφυέστατο μυθιστόρημα με τίτλο «Το πρωινό των πρωταθλητών».

Σε αυτό πρωταγωνιστεί το alter ego του Κερτ Βόννεγκατ, ο Κίλγκορ Τράουτ, ένας γέρος συγγραφέας βιβλίων επιστημονικής φαντασίας που δεν κυκλοφορούν πια.

Σύμφωνα με όσα έχει πει ο δημιουργός αυτού του επινοημένου χαρακτήρα που εμφανίζεται και σε άλλα έργα του, ο Τράουτ γεννήθηκε το 1907 σε νησί των Βερμούδων και στη συνέχεια μετακόμισε στο Ντέιτον του Οχάιο. Περιπλανήθηκε σε όλη τη χώρα, έκανε χειρωνακτικές δουλειές και έγραψε πλήθος βιβλίων επιστημονικής φαντασίας. Και όπως αποκαλύπτει ο ίδιος ο Βόνεγκατ: «Ο Κίλγκορ Τράουτ είναι ο μοναδικός μου ήρωας που διέθετε αρκετή φαντασία για να καταλάβει ότι ήταν κατασκεύασμα ενός άλλου ανθρώπου».

Στο συγκεκριμένο μυθιστόρημα, ο πολυγραφότατος αλλά αφανής συγγραφέας επιστημονικής φαντασίας Κίλγκορ Τράουτ, δέχεται την τιμητική πρόσκληση να συμμετάσχει στο Φεστιβάλ Τεχνών του Μίντλαντ Σίτυ, διαισθανόμενος ότι το ταξίδι του θα τον φέρει αντιμέτωπο με ό,τι φοβάται και συγχρόνως λαχταρά: την επαφή με το κοινό και την αναγνώριση.

Σε καμιά περίπτωση, όμως, δεν μπορεί να φανταστεί όσα θα συμβούν όταν ο Ντουέιν Χούβερ, ο πλούσιος έμπορος αυτοκινήτων της πόλης, αποφασίζει να πάρει τις ιστορίες του στα σοβαρά. Η αμερικανική αυτή επαρχία θα βυθιστεί σε ένα κρεσέντο συμβολικής και πραγματικής βίας, δίνοντας την ευκαιρία στον Βόννεγκατ να ξεδιπλώσει τη δηλητηριώδη του σάτιρα για τον χρόνο, την ανισότητα, τις έμφυλες και τις φυλετικές διακρίσεις σε μια χώρα γεμάτη αντιφάσεις, αλλά και για την καταστροφή της Γης.

Μέσα σε ένα ευφάνταστο, δεξιοτεχνικό παιχνίδι, συνθέτει ένα εντυπωσιακό matrix των προβλημάτων της εποχής μας, εν τη γενέσει τους: Τα πάντα είναι αμφίσημα και τίθενται υπό αμφισβήτηση σε έναν κόσμο χωρίς αξίες και ηθική. Ένα βιβλίο στο οποίο, με αφηγηματική λιτότητα, συνδυάζονται η επιστημονική φαντασία, τα απομνημονεύματα, τα παραμύθια, οι παραβολές και η φάρσα. Ο Κερτ Βόννεγκατ ασκεί σαρωτική κριτική στην αμερικανική κοινωνία με τρόπο αριστοτεχνικό –χάρη στην οργιώδη φαντασία και στο χιούμορ του– έχοντας συνεχώς την αίσθηση της ανθρώπινης ανεπάρκειας.

Αναμφίβολα, ένα μυθιστόρημα της απόλυτης απογοήτευσης, μία ζοφερή και απεγνωσμένη διακωμώδηση ενός κόσμου παράξενου και αποκρουστικού, που όμως μας ανησυχεί γιατί κάτι μας θυμίζει: πρόκειται για μία εφιαλτική πραγματικότητα για την οποία απλώς ελπίζουμε να μην μας αφορά, όταν κάποια στιγμή ξυπνήσουμε – ιδρωμένοι και τρομαγμένοι…

ΒΙΒΛΙΑ ΣΤΗ ΒΙΤΡΙΝΑ

Ένας νεαρός συζητά με τη νεκρή γιαγιά του. Ένας υπάλληλος γραφείου μεταμορφώνεται σε συρραπτικό. Ο Φρανσουά Βιγιόν κάνει μια καινούργια αρχή. Ο Γιώργος βγαίνει στην σύνταξη. Δεκαεπτά διηγήματα για τη θολή μεθόριο ανάμεσα στην πραγματικότητα και ό,τι την αναιρεί. Διηγήματα αντλημένα από την ημιορεινή μακεδονική ενδοχώρα, αλλά και για τους ανήλικους ενήλικες του άστεως. Και, ακόμη, διηγήματα που βρέχονται απ’ τα νερά μιας τεχνητής λίμνης. Σε επανέκδοση το «Αστείο» που είχε προκαλέσει αίσθηση σε κριτική και αναγνωστικό κοινό όταν κυκλοφόρησε, πριν από μια δεκαετία. Και, βέβαια, δεν είναι τυχαίο που το συγκεκριμένο βιβλίο κέρδισε το Κρατικό Βραβείο Διηγήματος 2013 και την ίδια χρονιά, το Βραβείο Διηγήματος Ηλεκτρονικού Περιοδικού «Ο Αναγνώστης».

 Έξι ερασιτέχνες ζαχαροπλάστες πρόκειται να ζήσουν το όνειρό τους. Να λάβουν μέρος στον πιο δημοφιλή διαγωνισμό ζαχαροπλαστικής με έπαθλο το απόλυτο βραβείο: το Χρυσό Κουτάλι. Τα γυρίσματα πραγματοποιούνται στο Αρχοντικό Γκράφτον, όπου διαγωνιζόμενοι και συντελεστές καταλύουν απομονωμένοι για να διασφαλιστεί η απόλυτη μυστικότητα των εξελίξεων. Η έπαυλη όπως και η οικοδέσποινα, η παλαίμαχη παρουσιάστρια Μπέτσι Μάρτιν, με δυσκολία παλεύουν να κρύψουν τα σημάδια που έχει αφήσει πάνω τους ο χρόνος. Αν και όλα δείχνουν να κυλούν ήρεμα, η ένταση σιγοβράζει: οι διαγωνιζόμενοι είναι νευρικοί, παράξενοι θόρυβοι ταράζουν τη γαλήνη της νύχτας, η Μπέτσι είναι έξαλλη με τον συμπαρουσιαστή της που τραβά πάνω του τα φώτα της δημοσιότητας. Και ύστερα αρχίζουν τα σαμποτάζ. Στην αρχή είναι μικροπράγματα. Αλάτι αντί για ζάχαρη. Ένα μάτι κουζίνας σε λάθος θερμοκρασία. Αλλά όταν ανακαλύπτουν ένα πτώμα, όλοι πλέον είναι ύποπτοι…

Τη δαιδαλώδη διαδρομή της ζωής πέντε νέων ανθρώπων αποτυπώνει το συγκεκριμένο μυθιστόρημα: Της Έλλης, που είναι επιμελήτρια εκδόσεων. Του Λουκά, που είναι παπάς. Της Άννας, που είναι ηθοποιός. Της Λήδας, που ζει ως πόρνη πολυτελείας. Και του Κώστα, ενός δύσμοιρου 20άρη που δεν ξέρει τι του γίνεται. Πέντε πρόσωπα ολότελα διαφορετικά που αναζητούν ατομικές λύσεις και δεν υπακούν σε μια συλλογική σύμβαση. Απαντάνε με αλλόκοτες και ακραίες επιλογές και είναι έτοιμοι να δοκιμάσουν μέχρι τα όρια της αυτοκαταστροφής. Πρόκειται για ένα επιδέξιο ψυχολογικό θρίλερ, στο οποίο οι ήρωες ξεκινούν από διαφορετική αφετηρία, σκοντάφτουν σε ανυπέρβλητα εμπόδια και διανύουν διαφορετικές διαδρομές προς άγνωστη κατεύθυνση.

Η Μέρσι είχε απαχθεί όταν ήταν έξι ετών και έκτοτε δεν την είχε δει κανείς. Η εξαφάνισή της είχε προκαλέσει σοβαρά προβλήματα στην οικογένειά της, η οποία είχε διαλυθεί τελικά όταν, εντελώς ανεξήγητα, οι γονείς εγκατέλειψαν και την Άτλι. Τώρα, ύστερα από μια έρευνα γεμάτη κινδύνους που λίγο έλειψε να αποδειχτεί θανάσιμη, η Άτλι μαθαίνει επιτέλους σε τι οφειλόταν η δική της εγκατάλειψη και η απαγωγή της δίδυμης αδερφής της. Πέρα από αυτό, όμως, ανακαλύπτει και ένα πολύ χρήσιμο στοιχείο: την απόδειξη ότι η Μέρσι είχε επιζήσει και στη συνέχεια το είχε σκάσει πριν από πολλά χρόνια από τους ανθρώπους που την κρατούσαν φυλακισμένη. Το «Έλεος» του Ντέιβιντ Μπαλντάτσι, ενός από τους πιο δημοφιλείς συγγραφείς θρίλερ παγκοσμίως, είναι η συναρπαστική συνέχεια της σειράς μυθιστορημάτων με πρωταγωνίστρια την ειδική πράκτορα Άτλι Πάιν.