Τα προφητικά κείμενα της «Ουτοπίας τοκογλύφων» του Γκίλμπερτ Κηθ Τσέστερτον

Δεν είναι τυχαίο ότι ο Μπόρχες τον λάτρεψε, ενώ δεν θα ήταν υπερβολή να ειπωθεί ότι σφράγισε με την σκέψη του την εποχή του. Και αυτό το έπραξε ποικιλοτρόπως, με μία ασυνήθιστη ευρηματικότητα και οξυδέρκεια, ερωτοτροπώντας με το ακραίο, το φαινομενικά απίθανο, το αδιανόητο, την γελοιοποίηση της λογικής -πάντα- με λογικά μέσα.

Στο πολύπτυχο έργο του, το προφανές θυσιάζεται χάριν της διακωμώδησης και η κοινοτοπία -προς έκπληξη όλων- ανασύρεται από την απαξίωση και αποθεώνεται ως μία καινούργια ανακάλυψη – και αυτό, γίνεται με έναν εξαιρετικά πειστικό τρόπο! Πάνω απ’ όλα, όμως, ο Γκίλμπερτ Κηθ Τσέστερτον (1874-1936) αυτός ο μετρ των παραδοξολογημάτων με το ιδιαίτερο, παιγνιώδες ύφος, κατάφερνε -με ό,τι και αν καταγινόταν- να αιχμαλωτίζει την προσοχή του αναγνώστη.

Από μικρός ανήσυχο πνεύμα, καταπιάστηκε με όλα σχεδόν τα είδη του γραπτού λόγου. Έγραψε ποιήματα, μυθιστορήματα, διηγήματα, αστυνομικές ιστορίες, θεατρικά έργα, δοκίμια, λογοτεχνικές μελέτες – ανάμεσα στις οποίες ξεχωρίζουν οι μονογραφίες του για τον Τσαρλς Ντίκενς και τον Ρόμπερτ Λούις Στήβενσον.

Διαβάζοντας τα βιβλία του, εντυπωσιάζεται κανείς όχι μόνο από τις ευφυείς ιδέες του, αλλά και από την ικανότητά του να καθιστά το παράδοξο ως μία απολύτως πιστευτή εκδοχή της πραγματικότητας – αυτή, είναι και η γοητευτική ιδιοτυπία του.

Όπως, για παράδειγμα, συμβαίνει με τη «Λέσχη Αλλόκοτων Επαγγελμάτων» (1905). Πρόκειται για μια εκκεντρική μποέμικη λέσχη που θέτει μόνον έναν αλλά αποκλειστικό όρο για την εγγραφή των μελών της: ότι ο υποψήφιος πρέπει να έχει επινοήσει αυτός ο ίδιος τον τρόπο με τον οποίο κερδίζει τα προς το ζην. Πρέπει δηλαδή να είναι ένα ολότελα νέο επάγγελμα.

Ένα σπονδυλωτό μυθιστόρημα με πολλή φαντασία και χιούμορ στα χνάρια της «Λέσχης της Αυτοκτονίας» του Ρόμπερτ Λούις Στήβενσον, με τους ήρωές του να κινούνται ως «περιπλανώμενοι ιππότες» στο Λονδίνο των αρχών του εικοστού αιώνα, του οποίου προσπαθεί να καταγράψει το μύθο και την ποίηση της καθημερινής ζωής.

Απ’ την άλλη, το κλασικό «Ο άνθρωπος που λεγόταν Πέμπτη» (1908) είναι μια ιλιγγιώδης φαντασιακή ιστορία, με ασύλληπτη πλοκή. Πώς γίνεται μια νουβέλα που ξεκινάει σαν κατασκοπικό θρίλερ (ένας ποιητής-ντετέκτιβ της Σκότλαντ Γιαρντ εισχωρεί στα ανώτατα κλιμάκια των αναρχικών) να εκτυλίσσεται σαν ψυχεδελική περιπέτεια δράσης και να ολοκληρώνεται σαν φιλοσοφική αλληγορία. Το βιβλίο του Τσέστερτον αψηφά κάθε είδους λογοτεχνική σύμβαση, είναι όλα τα παραπάνω και κάτι ακόμα: μια ανατρεπτική παραβολή για την αλήθεια και τον μύθο, τη ρευστή πραγματικότητα, την αξία της ζωής και το ευτράπελο της ανθρώπινης συνθήκης.

Αλλά και γενικότερα το στιλ γραφής του χαρακτηρίζεται από οξυδέρκεια, ειρωνεία, σαρκασμό και χιούμορ για την ανθρώπινη κατάσταση. Άλλωστε, συνήθιζε να λέει για τους σύγχρονούς του πως το θέμα «δεν είναι ότι δεν μπορούν να δουν τη λύση. Είναι ότι δεν μπορούν να δουν το πρόβλημα»!

Πάντως, το δημοφιλέστερο έργο του είναι οι αστυνομικές ιστορίες με ήρωα τον πατέρα Μπράουν. Αυτόν τον μικροκαμωμένο, παχουλό, μαυροντυμένο Καθολικό ιερέα ο οποίος –παρότι δυσκολεύεται να τα βγάλει πέρα με τα τερτίπια της περίφημης ομπρέλας του-, εντούτοις λύνει με θαυμαστή διαύγεια τα πιο παράξενα μυστήρια.

Ο Τσέστερτον δημιούργησε τον πατέρα Μπράουν ως αντίπαλο δέος στις μεθόδους του Σέρλοκ Χολμς. Αν και ένθερμος υποστηρικτής του ορθού λόγου, δεν είναι ο ψυχρός ερευνητής που μελετά επιστημονικά τα «εξωτερικά» στοιχεία μιας υπόθεσης. Χωρίς να υποτιμά την επιστημονική και ορθολογική μεθοδολογία, η δική του προσέγγιση είναι ενδοσκοπική. Με άλλα λόγια, το βάρος πέφτει στην ψυχολογική εμβάθυνση και τη διερεύνηση των κινήτρων – με εκπληκτικά, από κάθε άποψη, αποτελέσματα.

Αυτή η αναλυτική προσέγγιση των φαινομένων είναι εμφανής και στα υπέροχα δοκίμια που έγραψε – τρία από τα πλέον ενδιαφέροντα απαρτίζουν την έκδοση «Ουτοπία τοκογλύφων και άλλα δοκίμια». Γραμμένα μεταξύ 1913-1915 για τη σοσιαλιστική εφημερίδα Daily Herald, τα τρία κείμενα αποτελούν ένα έξοχο δείγμα της ευθύτητας, του χιούμορ και της αναλυτικής ικανότητας – αρετές που ο συγγραφέας διέθετε σε περίσσεια  για να σχολιάσει και να εκθέσει την ανοησία της οικονομικής και πολιτιστικής ζωής του καιρού του.

Στο εκτενέστερο, το οποίο δίνει και τον τίτλο του στη συλλογή, ο Τσέστερτον εξετάζει όλες τις πτυχές του βιομηχανικού πολιτισμού και τις βρίσκει ελλιπείς. Με αστραφτερό πνεύμα και αδιάσειστη λογική, εξετάζει την επίδραση της καπιταλιστικής νοοτροπίας στην τέχνη, τον πολιτισμό, την οικογενειακή ζωή, την εργασία, επισημαίνοντας ότι η τυφλή επιδίωξη του κέρδους υποβαθμίζει την ανθρώπινη καθημερινότητα.

Είναι ένας προφητικός Τσέστερτον στα καλύτερά του – ενεργητικός και ατίθασος, επιθετικός και ειρωνικός, ιδιοφυής και άτεγκτος, ο οποίος τα βάζει με τους οικονομικούς και πολιτιστικούς σταυροφόρους του σύγχρονου βιομηχανικού καπιταλισμού. Πρόκειται για μία σειρά άρθρων για μια σοσιαλιστική εφημερίδα που επέτρεψε στον Τσέστερτον να επιτεθεί στον… σοσιαλισμό με την ίδια σφοδρότητα που θα επιτίθετο στον καπιταλισμό. Το αποτέλεσμα; Μία διαχρονική ανατομία της ανοησίας της σύγχρονης οικονομικής και πολιτιστικής ζωής.

Και, βέβαια, οι αναγνώστες θα καταλάβουν κατευθείαν το νόημα πίσω από το κλασικό παράδοξο του Άγγλου συγγραφέα, που τόσα χρόνια μετά -δυστυχώς- ισχύει περισσότερο από ποτέ: «Ο υπερβολικός καπιταλισμός δεν σημαίνει πάρα πολλοί καπιταλιστές, αλλά πολύ λίγοι καπιταλιστές»…

ΒΙΒΛΙΑ ΣΤΗ ΒΙΤΡΙΝΑ 

Η Αννίτα Παναρέτου μας παραδίδει μία αριστοτεχνική νουβέλα που γράφτηκε με αφορμή τη βύθιση πριν μερικές δεκαετίες ενός χωριού για να σχηματιστεί μία τεχνητή λίμνη που θα τροφοδοτούσε την Αθήνα με νερό. Ο υπότιτλος του βιβλίου, «Το χρονικό μιας ανομβρίας» παραπέμπει τον αναγνώστη μερικά χρόνια πριν, όταν η παρατεταμένη ανομβρία οδήγησε στο να έρθουν στην επιφάνεια τα σπίτια του χωριού. Τότε ξεκινάει η αφήγηση, η οποία συνεχίστηκε αποσπασματικά για πολλά ακόμη χρόνια και ολοκληρώθηκε το 2007, όταν πια ανάλογες εικόνες αναδυόμενων βυθισμένων οικισμών από κάθε σημείο του πλανήτη αφθονούσαν στην ειδησεογραφία. Η μαεστρική πένα της συγγραφέως ξεκινά από το γεγονός της πτώσης της στάθμης της λίμνης και φθάνει στα πλέον απίθανα σημεία της ανθρώπινης σκέψης.

Ο Μπάτμαν είναι πλέον βέβαιος: Ο άνθρωπος, τον οποίο κυνηγάει μια ζωή, δεν είναι καν ένας άνθρωπος! Γιατί απ’ ό,τι φαίνεται υπάρχουν τρεις Τζόκερ! Τώρα που γνωρίζει την απίστευτη αλήθεια, ο Μπρους χρειάζεται πραγματικές απαντήσεις. Έχοντας μαζί του την Μπάρμπαρα Γκόρντον και τον Τζέισον Τοντ, δύο πρώην θύματα της βιαιότητας του Τζόκερ, ο Σκοτεινός Ιππότης βρίσκεται επιτέλους στο μονοπάτι για να νικήσει τον παράφρονα μια για πάντα. Ένα δυνατό graphic novel που συνεχίζει την αρχετυπική ιστορία του Μπάτμαν και του αιώνιου αντιπάλου του: του Τζόκερ. Ο Geoff Johns (Doomsday Clock, Batman: Earth One) και ο Jason Fabok (Justice League: The Darkseid War) επανενώνονται για να παρουσιάσουν ένα από τα πιο πολυαναμενόμενα εκδοτικά γεγονότα των κόμικς.

Αυτή η συλλογή παρουσιάζει το όραμα του Rudolf Steiner για την αρχιτεκτονική ως αποκορύφωμα των τεχνών. Μια τέτοια αρχιτεκτονική ενώνει τη γλυπτική, τη ζωγραφική και τη χαρακτική, καθώς και το δράμα, τη μουσική και το χορό. Μια ζωτική σύνθεση όλων των τεχνών που συνεργάζονται μέσα από το κοινό ιδεώδες της αφύπνισης της ατομικότητας και της αποστολής μας στη ζωή. Οι διαλέξεις αυτές προσφέρουν ένα μοναδικό πανόραμα της εξέλιξης της αρχιτεκτονικής παράλληλα με την αναδυόμενη ανθρώπινη ψυχή στην ανθρώπινη εξέλιξη. Πρόκειται για μια πολύτιμη συλλογή για όλους τους μελετητές της αρχιτεκτονικής, των τεχνών, των κοινωνικών επιστημών και για όσους αναζητούν μια βαθύτερη πνευματική κατανόηση της αρχιτεκτονικής τέχνης. 

Ο ποιητής Ντίνος Σιώτης, πολλαπλώς ζήσας και περιπλανηθείς για πολλά χρόνια στη Νέα Υόρκη, στη Βοστόνη, στο Σαν Φρανσίσκο, στo Οντάριο και στο Κεμπέκ του Καναδά, οργανώνει ένα μεγάλο συνθετικό έργο για την Αμερική, όχι τη γνωστή και προβλέψιμη ήπειρο των επεμβάσεων, αλλά την αφανή χώρα της κριτικής σκέψης, της λογοτεχνίας, της εκδοτικής κίνησης, του βιβλίου, των ΜΜΕ, της τεχνολογίας, της τζαζ, του σινεμά, των προσώπων που χάραξαν τις τέχνες και τα γράμματα και των πνευματικών ιδρυμάτων στα οποία θριαμβεύουν η έρευνα και το πνεύμα. Μύστης καταξιωμένος, ο Σιώτης μας ξεναγεί στην Αμερική των μεγάλων πιθανοτήτων και των άκρων, όπου τίποτα δεν είναι αδύνατο και η αγγλική γλώσσα υφίσταται τη μεγαλύτερη ανανέωση, διαρκώς αναζωογονούμενη στη χύτρα των μεταναστών της. Στην Αμερική όπου τίποτα δεν χαρίζεται σε κανέναν και κανείς δεν είναι ξένος, επειδή όλοι είναι ξένοι. Στη δική του Αμερική όπως την έζησε, με άρθρα, ανταποκρίσεις, κριτικές βιβλίου, συναντήσεις με συγγραφείς, προσωπογραφίες, ταξιδιογραφήματα και ξεφυλλίσματα που καλύπτουν μια περίοδο σχεδόν πενήντα χρόνων τριβής του με το άπιαστο αμερικανικό όνειρο.