«Τα κόμικς» ιχνηλατούν την εξέλιξη της ένατης τέχνης

Η ιστορία των κόμικς, αν και σχετικά πρόσφατη, είναι πολυκύμαντη, εν μέρει αχαρτογράφητη και -πάνω απ’ όλα- εντυπωσιακή. Απ’ την άλλη, η συνειδητοποίηση των εικαστικών και εκφραστικών δυνατοτήτων των κόμικς, αλλά και η ευκολία της πρόσβασης από τον δημιουργό σε ένα μαζικό μέσο που απαιτεί μόνο ένα πενάκι, λίγα χρώματα και έναν εκδότη, δεν άργησαν -βέβαια- να γίνουν αντιληπτά.  Έτσι, από ένα υποτιμημένο εκφραστικό μέσο, τα κόμικς σταδιακά μετεξελίχθηκαν σε μία ευρέως αποδεκτή και αυτόνομη μορφή τέχνης – την ενάτη εκ των καλών τεχνών.

Πολλά έχουν -κατά καιρούς- γραφτεί για την καταγωγή τους, η οποία έχει αναζητηθεί ακόμη και στα σπήλαια, όταν οι πρωτόγονοι άνθρωποι διατύπωναν ιστορίες μέσα από ζωγραφιές. Πάντως, πέρα από τέτοιες υπερβολές, τα πρώτα δείγματα ανατυπωμένων εικόνων που αφηγούνταν ιστορίες -με ή χωρίς λόγια- θα εμφανιστούν στη Μεγάλη Βρετανία τον 17ο αιώνα, κυρίως με τη μορφή ανυπόγραφων φυλλαδίων πολιτικού, χιουμοριστικού και ενίοτε θρησκευτικού χαρακτήρα.

Σιγά-σιγά, τα σχέδια άρχισαν να συνοδεύονται από πλαίσια στα οποία τοποθετούνταν τα λόγια ή από «μπαλονάκια» που έβγαιναν από τα στόματα των «ομιλούντων» πρωταγωνιστών. Είναι, ωστόσο, με την έλευση της χαλκογραφίας, στις αρχές του 19ου αιώνα, που η νέα δυνατότητα για πιστή αναπαραγωγή σε μικρό κόστος θα δημιουργήσει μια «βιομηχανία εικονογραφημένης σάτιρας». Δεν αποτελεί έκπληξη, λοιπόν, ότι εκδίδονται εκατοντάδες περιοδικά με εικονογραφημένα επίκαιρα της εποχής, καθώς και πολλά φυλλάδια με εικονογραφημένα μυθιστορήματα.

Την ίδια περίπου εποχή, στην Αμερική, το νέο αυτό είδος γνωρίζει ξεχωριστή άνθηση στις εφημερίδες και το 1896 δημοσιεύεται στην «Νew York Journal» το εκπληκτικό «Υellow Κid» του Richard Outcault το οποίο δημιουργεί αίσθηση σε όλη τη χώρα. Οι συνθήκες είναι ιδιαίτερα ευνοϊκές και πολλοί δημιουργοί αποκτούν φήμη και χρήμα, ανάμεσά τους και ο σπουδαίος Winsor McCay με το ονειρικό «Little Nemo in Slumberland». Ώσπου, το 1930 εμφανίζεται ο πασίγνωστος Μίκυ Μάους από τον Γουόλτ Ντίσνεϊ και ο εξαιρετικός Ντικ Τρέισι του Chester Gould, ενώ την ίδια χρονιά στην Ευρώπη, κάνει το ντεμπούτο του ο περίφημος Τεν-Τεν του Βέλγου Herge, ο δημοσιογράφος του οποίου οι ιστορίες συνδύαζαν ευρηματικά το μυστήριο με την αρχαιολογία, τη σάτιρα, το λεπτό χιούμορ και τα περιπετειώδη ταξίδια στον κόσμο των Ίνκας, στο Θιβέτ, στο Κονγκό, σε αναζήτηση χαμένων θησαυρών και κρυμμένων μυστικών.

Η «χρυσή εποχή» των κόμικς, ωστόσο, θα ξεκινήσει τη δεκαετία του ’30 με την έλευση των υπερηρώων, όπως ο Σούπερμαν που διασχίζει τους αιθέρες της Μητρόπολης και ο Μπάτμαν, ο οποίος αναλαμβάνει να σώσει την Γκόθαμ Σίτι από τους κακοποιούς. Στις δεκαετίες του ’40 και ’50, πάλι, κυκλοφορούν τα πρώτα κόμικς μυστηρίου και επιστημονικής φαντασίας με το εκφραστικό αυτό μέσο να εξαπλώνεται με καταιγιστικούς, πια, ρυθμούς σε παγκόσμια κλίμακα.

Όπως και στον κινηματογράφο, ο λόγος και η εικόνα στα κόμικς είναι αλληλένδετα, ενώ οποιαδήποτε λεπτομερής λεκτική περιγραφή καταστάσεων ή τοπίων απουσιάζει, αφού η εικόνα μιλάει από μόνη της: Σε αυτό το σχετικά νέο εκφραστικό είδος, ο λόγος είναι εκ των πραγμάτων ελλειπτικότερος, αφαιρετικότερος και -παράλληλα- πυκνός και ουσιαστικός. Βασικό στοιχείο, άλλωστε, στα κόμικς είναι πάντα εκείνη η λεπτή -και συχνά ανεπίτευκτη- ισορροπία ανάμεσα στον λόγο και την εικόνα, η οποία καθιστά το εγχείρημα ιδιαίτερα απαιτητικό και περίπλοκο.

Κάπως έτσι, ενώ αρχικά τα κόμικς είχαν έναν κωμικό χαρακτήρα, σχετικά σύντομα έμελλε να δημιουργηθούν διάφορες σχολές και προσεγγίσεις. Και, βέβαια, μία από τις μεγαλύτερες σχολές κόμικς είναι η γαλλόφωνη – δηλαδή, οι γαλλικές ή βελγικές Bandes Dessinees ή B.D. ή «εικονογραφημένες λωρίδες». Ακολουθεί μία έκρηξη στην παραγωγή των κόμικς, με το περιοδικό «Ηara- Κiri» και τους κορυφαίους σχεδιαστές Ράιζερ και Βολίνσκι να προετοιμάζουν το κλίμα για ό,τι θα επακολουθούσε.

Μέχρι που έρχεται ο Μάης του ’68, για να αποτελέσει και στη διαμόρφωση των κόμικς «σημείο τομής», με τη γενικευμένη αμφισβήτηση να επηρεάζει αποφασιστικά τους δημιουργούς και τα περιοδικά του είδους. Με την πάροδο των χρόνων, καλλιτέχνες όπως ο Μοέμπιους, ο Πραττ, ο Μπιλάλ, ο πρώιμος Μανάρα, θα προσδώσουν ξεχωριστή αίγλη και ποικιλομορφία στην ένατη τέχνη, δημιουργώντας πλέον όλες τις προϋποθέσεις για να μιλάει κανείς σοβαρά για τα κόμικς.

Η συγκεκριμένη έκδοση με τον εύγλωττο τίτλο «Τα κόμικς» σε επιμέλεια Δημήτρη Κολιοδήμου, ιχνηλατεί ευρηματικά αυτό ακριβώς το ασύλληπτο εύρος των εκφραστικών δυνατοτήτων της τέχνης αυτής. Οι συγγραφείς παρουσιάζουν κριτικά, ορισμένα από τα πλέον εμβληματικά κόμικς: Αστερίξ, Κόναν ο βάρβαρος, Κόρτο Μαλτέζε, Λούκυ Λουκ, Ποπάυ, Σούπερμαν, Ταρζάν, Τεντέν και Φλας Γκόρντον.

Πρόκειται για μία σειρά από ενδιαφέροντα κείμενα, μέσα από τα οποία αναδεικνύονται όλες οι ιδιαιτερότητες της ιστορίας με εικόνες, οι τεχνικές προϋποθέσεις της, οι μυστικές «δοσολογίες» κειμένου και σκίτσων, μαζί με τις ποικίλες περιπτώσεις έργων και δημιουργών. Παράλληλα, όμως, η έκδοση αυτή αποτελεί και μία ικανή και πολυδιάστατη εισαγωγή πάνω στην ίδια τη συναρπαστική τέχνη της εικονογραφημένης αφήγησης – μία άτυπη και γοητευτική ιστορία της εξέλιξης των σύγχρονων κόμικς…

ΒΙΒΛΙΑ ΣΤΗ ΒΙΤΡΙΝΑ 

Ο Ντίνος Σιώτης οργανώνει ένα μεγάλο συνθετικό έργο για την Αμερική, όχι τη γνωστή και προβλέψιμη ήπειρο των επεμβάσεων, αλλά την αφανή χώρα της κριτικής σκέψης, της λογοτεχνίας, της εκδοτικής κίνησης, του βιβλίου, των ΜΜΕ, της τεχνολογίας, της τζαζ, του σινεμά, των προσώπων που χάραξαν τις τέχνες και τα γράμματα και των πνευματικών ιδρυμάτων στα οποία θριαμβεύουν η έρευνα και το πνεύμα. Μύστης καταξιωμένος, ο Σιώτης μας ξεναγεί στην Αμερική των μεγάλων πιθανοτήτων και των άκρων, όπου τίποτα δεν είναι αδύνατο. Στη δική του Αμερική όπως την έζησε: με άρθρα, ανταποκρίσεις, κριτικές βιβλίου, συναντήσεις με συγγραφείς, προσωπογραφίες, ταξιδιογραφήματα και ξεφυλλίσματα που καλύπτουν μια περίοδο σχεδόν πενήντα χρόνων τριβής του με το (άπιαστο) αμερικανικό όνειρο.

Ο εικοσιπεντάχρονος Άρθουρ έχει εγκαταλείψει τις σπουδές και το σπίτι του και ζει σε ξενοδοχείο με επίδομα του πατέρα του, με τον οποίο δεν έχει συχνή επικοινωνία. Τον στοιχειώνει ένα παιδικό τραύμα που τον έχει οδηγήσει στην κατάθλιψη και το ποτό. Η συνάντηση μετά από χρόνια με τον πατέρα του και με μια κοπέλα που γνωρίζει την ίδια μέρα σ᾽ ένα μπαρ θα σταθούν ικανά να διαχειριστεί το τραύμα του και την εκρηκτική συμπεριφορά του; Το πρώτο μυθιστόρημα του συγγραφέα τού σπουδαίου «Στόουνερ». Ένα ψυχολογικό έργο που ο Τζον Γουίλιαμς έγραψε κατά τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο όταν νοσηλεύτηκε ως τραυματίας. Εκδόθηκε για πρώτη φορά το 1948 αλλά δεν προσέχτηκε ιδιαίτερα. Επανεκτιμήθηκε εξήντα χρόνια μετά και προστέθηκε στη λίστα των άλλων μεγάλων έργων του κορυφαίου συγγραφέα. 

Μια μεγάλη βεντάλια διηγημάτων – απ’ την δυτική μεθόριο μέχρι την καρδιά της μεγαλούπολης. Οι ιστορίες ποικίλες – απ’ το ακραία αστείο μέχρι την δραματική όψη της ζωής. Μια τοιχογραφία ηρώων κατά κανόνα ηττημένων απ’ τον εαυτό τους ή απ’ τις συνθήκες. Στο βιβλίο αυτό, 87 διηγήματα προκαλούν έναν καταιγισμό εντυπώσεων καθώς περνάς από ζωή σε ζωή , από τόπο σε τόπο, από περιστατικό σε περιστατικό, ωστόσο κανείς δεν φαίνεται ικανός να μπορεί να αποδράσει από τα όρια της πραγματικής ζωής.

Ο Ρασκόλνικοφ είναι φοιτητής της νομικής που ζει φτωχικά στην Αγία Πετρούπολη και διαπράττει ένα φρικτό διπλό φονικό με κίνητρο να αποσπάσει ένα μεγάλο χρηματικό ποσό. Ωστόσο, μετά τη δολοφονία, υποφέρει από τύψεις, ενώ η υγεία του αρχίζει να κλονίζεται και από το αίσθημα της παράνοιας που τον κατατρύχει. Η ζωή του μετατρέπεται σε πραγματική κόλαση όταν καταδιώκεται από τον δαιμόνιο ανακριτή Πορφύρι Πετρόβιτς, ο οποίος ξέρει από την αρχή πως είναι ο ένοχος και τον ωθεί στο να κάνει τρομερά λάθη. Ψυχαναλυτικό, οντολογικό, αστυνομικό θρίλερ, το «Έγκλημα και τιμωρία» είναι ένα κλασικό έργο που μοιάζει να τα έχει όλα…