«Πατρική κληρονομιά»: Ο Φίλιπ Ροθ μιλάει για τη σχέση του με τον θνήσκοντα πατέρα του

Σε μια από τις πλέον γνωστές ταινίες του με τίτλο «Τα πάντα γύρω από το σεξ» ο Γούντυ Αλλεν σατιρίζοντας το πασίγνωστο βιβλίο «Όλα όσα θα θέλατε να μάθετε για το σεξ, αλλά δεν τολμάτε να ρωτήσετε» βγάζει όλα του τα απωθημένα γύρω από το αγαπημένο θέμα των πρώτων του έργων. Κάπως έτσι, το σεξ μεγεθύνεται, διογκώνεται και διαρρηγνύεται μέσα από μια παρωδία όχι μόνο των συναφών εγχειριδίων, αλλά και από μία καταιγιστική διακωμώδηση αυτών καθ’ αυτών των σεξουαλικών ηθών.

Εδώ η κωμική ιδιοφυΐα του Νεοϋορκέζου σκηνοθέτη, βασίζεται περισσότερο σε υπερρεαλιστικές, ακραία χιουμοριστικές καταστάσεις και λιγότερο σε λεκτικά αστεία – που έμελλε να επικρατήσουν στις μεταγενέστερες ταινίες του. Θα μπορούσε κανείς να ισχυρισθεί ότι στον χώρο της λογοτεχνίας ο Φίλιπ Ροθ είναι ο κατεξοχήν δημιουργός που κινείται με περισσή άνεση και ευρηματικότητα στην περιοχή του επίσης Αμερικανοεβραίου, Γούντυ Αλλεν.

Στα περισσότερα από τα μυθιστορήματά του χαρισματικού και ευρηματικού Φίλιπ Ροθ κυριαρχούν το σεξ, η ενοχή, η αμηχανία που αυτό -ελέω καταβολών- συνεπάγεται, εξωθώντας τα προσωπικά αδιέξοδα του εκάστοτε δοκιμαζόμενου πρωταγωνιστή στα όρια της φάρσας. Άλλωστε, κάθε άλλο παρά τυχαίο είναι που τα περισσότερα από αυτά έχουν ως κεντρική φιγούρα τον άντρα-παιδί με τις επίμονες ερωτικές ανησυχίες, την μόνιμη αμφιταλάντευση ανάμεσα στην ικανοποίηση των σαρκικών απολαύσεων και την ενοχική διαμόρφωση της ταυτότητάς του, αλλά και με τα έντονα μεταφυσικά ερωτήματα και τον μόνιμο εσωτερικό διχασμό που προκαλείται από την αμερικανοεβραϊκή του προέλευση. Και όλα αυτά από έναν συγγραφέα που δεν διαθέτει ιδιαίτερη μυθοπλαστική φαντασία και ο οποίος συνήθως δεν μιλάει για οτιδήποτε άλλο πέρα από τον ίδιο και το στενό του περιβάλλον.

Ενώ, όμως, μια τέτοια διαπίστωση θα αποτελούσε μομφή για έναν οποιοδήποτε μυθιστοριογράφο, στην περίπτωσή του γίνεται η ειδοποιός διαφορά, εκείνο που τον καθιστά μία εξαιρετική περίπτωση στην παγκόσμια λογοτεχνία: Είναι από τους ελάχιστους, τους εκλεκτούς που -ενώ κινούνται ανάμεσα στη μυθοπλασία και την αυτοβιογραφία- καταφέρνουν να προσδίδουν στο έλασσον και ατομικό, ένα ευρύτερο και αινιγματικό -ως προς τη φύση του- ενδιαφέρον.

Η παιδική του ηλικία στην εβραϊκή παροικία, τα χρόνια των σπουδών, το σύντομο πέρασμα από τον στρατό, οι πρώτες σεξουαλικές επαφές και εμμονές, ο καταστροφικός πρώιμος γάμος, η απρόσμενη επιτυχία, με τους μυθιστορηματικούς χαρακτήρες του να μην είναι παρά τα είδωλα του συγγραφέα, οι πτυχώσεις και οι νευρώσεις του γύρω από το σεξ, τον ερωτισμό, την υπαρξιακή αγωνία, την σαρκαστική και αδιαπραγμάτευτη αδιαφορία για όλους και για όλα.

Σε κάθε περίπτωση, η σεξουαλικότητα γίνεται στη σάτιρα του Ροθ ένα θέμα ιδιαζόντως περίπλοκο που χρήζει -εκ των πραγμάτων- προσεκτικής και σοβαρής αντιμετώπισης και το οποίο δεν προκρίνει την ιλαρότητα, ούτε μια ανώδυνα κωμική διάθεση, αλλά εκείνες τις σκοτεινές αποχρώσεις που κρύβουν τα ένοχα χαμόγελα. Εάν, λοιπόν, υπάρχει ένα εμβληματικό μυθιστόρημα που αναδεικνύει εντυπωσιακά τη θεματική του Φίλιπ Ροθ αυτό είναι «Το σύνδρομο Πόρτνοϊ», το μπεστ σέλερ που -το 1969- τον έκανε διάσημο μέσα σε μια νύχτα.

Πρωταγωνιστής είναι ο νεαρός Πόρτνοϊ, ένας ορκισμένος εργένης, διανοούμενος και ενοχικός απέναντι στη δική του γενετήσια ορμή, ο οποίος βρίσκεται σε απόλυτη σύγχυση και αμηχανία όποτε καλείται να κατανοήσει τα ένστικτά του εν μέσω μάλιστα της δεκαετίας του εξήντα – της εποχής, δηλαδή, όπου η σεξουαλική επανάσταση απενοχοποιούσε την ερωτική πράξη.

Προσκολλημένος στις έντονες φαντασιώσεις των εφηβικών του χρόνων και αδυνατώντας παράλληλα να αποτινάξει τα κατάλοιπα των εβραϊκών ενοχών για το σεξ, ο κεντρικός χαρακτήρας αποτυπώνει μέσα από έναν παραληρηματικό μονόλογο -που απευθύνεται στον ψυχαναλυτή του- ό,τι τον απασχολεί σχετικά και τον καθηλώνει: την εμμονή του με το σεξ, τις αχαλίνωτες επιθυμίες του, διάσπαρτα περιστατικά που καθόρισαν τη σεξουαλική του συμπεριφορά, το οιδιπόδειο σύμπλεγμα με την καταπιεστική μητέρα του και την σκιαγράφηση ενός φοβισμένου πατρικού προτύπου που θυσιαζόταν (για την οικογένεια, τη θρησκεία, την εβραϊκή παράδοση).

Αυτή η σχέση του συγγραφέα με τον πατέρα του και με τις καταβολές του, αποτελούν την πρώτη ύλη για την «Πατρική κληρονομιά», ένα βιβλίο που ξεφεύγει εν μέρει από τη θεματική του Ροθ δίνοντας μεγαλύτερη έμφαση στη φθορά του σώματος, με την πάροδο του χρόνου.

Σε αυτό, ο συγγραφέας παρακολουθεί τον ογδονταεξάχρονο πατέρα του στη μάχη του με τον όγκο στον εγκέφαλο. Ο γιος παραστέκεται γεμάτος αγάπη, αγωνία και τρόμο στον πατέρα του, σε όλα τα στάδια της τελευταίας του δοκιμασίας, αποκαλύπτοντας ταυτόχρονα εκείνο το πείσμα για επιβίωση που χαρακτήριζε συνολικά τη μακρόχρονη και πεισματική πάλη του με τη ζωή.

Και παρά τις αντιξοότητες, η «Πατρική κληρονομιά» είναι, κατά διαστήματα, μια εκπληκτική κωμική ιστορία. Με πρωταγωνιστές τους ηλικιωμένους και ως και υπέργηρους φίλους του χήρου Χέρμαν Ροθ και τις γοητευτικές, πλούσιες χήρες που ξεχειμωνιάζουν στη Φλόριντα: Έρωτες, σχέδια, ζαβολιές, συμπόνια, ενδιαφέρον για τη ζωή.

Ένα από τα πιο δυνατά αυτοβιογραφικά βιβλία του Φίλιπ Ροθ, μια αληθινή, σπαραξικάρδια, αλλά και ενίοτε ξεκαρδιστική ιστορία. Πρόκειται, ωστόσο, για εκείνο το εκτονωτικό γέλιο που -εν τέλει- αντιστέκεται μοναδικά και αποτελεσματικά στον θρήνο.

Πάντως, ο σπουδαίος Αμερικανός συγγραφέας παρακάμπτει κάθε υπόνοια παρηγορητικής διάθεσης προκειμένου να φτάσει στην αλήθεια – για τον πατέρα του, τον εαυτό του, τον θάνατο, την αγάπη. Και με μια αριστοτεχνική αμεσότητα, μας παραδίδει ένα ανατριχιαστικό πορτρέτο της σχέσης πατέρα και γιου μιλώντας προσεκτικά για τον φόβο του θανάτου, αλλά και για κάτι ακόμα: για εκείνη την απολύτως ευάλωτη θέση στην οποία μας καταδικάζει συχνά η ίδια η αγάπη…

ΒΙΒΛΙΑ ΣΤΗ ΒΙΤΡΙΝ

Τρεις αδελφές πολύ διαφορετικές μεταξύ τους. Μια θηλυκή οικογένεια που δεν νιώθει οικογένεια. Μια μητέρα με ένα φοβερό μυστικό το οποίο μια ζωή προσπαθεί να κρύψει από τις κόρες της. Ένα ατύχημα θα αποκαλύψει το μυστικό και θα τις κάνει να βρουν τη δύναμη να αναμετρηθούν με το αιματηρό παρελθόν της οικογένειας, καθώς και με τις γυναικοκτονίες που τόσα χρόνια τις αντιμετώπιζαν σαν να μη συνέβαιναν. Ένα μυθιστόρημα όπου συμπλέκονται η έμφυλη συνείδηση, τα οικογενειακά μυστικά, κομμάτια της προσωπικής ιστορίας του συγγραφέα και οι γυναικοκτονίες, με έναν μαγικό ρεαλισμό.

Μετά τον τραυματικό χωρισμό από τη γυναίκα του, ο δημοφιλής συγγραφέας Μορτ Ρέινι αποσύρεται σε ένα μοναχικό σπίτι πλάι σε μια λίμνη, για να γράψει το επόμενό του βιβλίο. Αντί όμως να βρει την ηρεμία του, θα βρεθεί αντιμέτωπος με έναν άγνωστο σχιζοφρενή που τον κατηγορεί ότι του έχει κλέψει το έργο του. O επικίνδυνος άγνωστος γίνεται η σκιά του και απαιτεί δικαιοσύνη. Σιγά-σιγά όμως ανακαλύπτουμε ότι τίποτε δεν είναι όπως δείχνει. Ένα ψυχολογικό θρίλερ από τα καλύτερα του είδους του. Ή, αλλιώς, ο μετρ του τρόμου Στήβεν Κινγκ σε μεγάλα κέφια…

Αυτή η υποτροφία στο Βερολίνο είναι η ευκαιρία του: έχει τρεις μήνες για να γράψει το βιβλίο του, να διαχειριστεί τις αγωνίες του και να αντιμετωπίσει την αίσθηση ανεπάρκειας που τον βασανίζει. Ύστερα θα γυρίσει στη Νέα Υόρκη, ώριμος, κατασταλαγμένος, ένας υπεύθυνος πατέρας και σύζυγος. Αλλά αντί να στρωθεί στη δουλειά, χαζο­λογάει στο ίντερνετ και βλέπει αστυνομικές σειρές. Μία απ’ αυτές, το Blue Lives, τον αιχμαλωτίζει: μόνη αλήθεια είναι η ισχύς· ουσία του κόσμου είναι η βία· και το μόνο πραγματικό δίλημμα είναι αν θα είσαι με τα αρνιά ή αν θα είσαι με τους λύκους. Μια τυχαία συνάντηση με τον δημιουργό της σειράς θα τον σπρώξει μέσα στην κουνελότρυπα. Απ’ τους Γερμανούς λυρικούς ποιητές του 19ου αιώνα στα πανκιά του Ανατολικού Βερολίνου, και από την κοινωνία της επιτηρούμενης «διαφάνειας» στα ιντερνετικά καταγώγια της εναλλακτικής Δεξιάς, το Κρέας για τους λύκους, πέρα από μυθιστόρημα ιδεών, υπαρξιακή περιπέτεια και πολιτική κριτική, είναι πρωτίστως η πνευματική ιστορία μιας ήττας.

«Στόχος μας ήταν να περάσει η Πετρίδου και να ακολουθήσουμε εμείς πίσω της, θαυμάζοντας ανερχόμενοι το λίκνισμα των γοφών της να συνάδει με το τρίξιμο της σκάλας. Τις μυώδεις γάμπες της, εξωραϊσμένες από τις διαφανείς νάιλον κάλτσες της, που οδηγούσαν το αδιάκριτο βλέμμα κάτω από τη φούστα, προς την κυτταρίτιδα των μηρών, στο σημείο που τα πιαστράκια του κορσέ της μάγκωναν την μπορντούρα της κάλτσας της κρατώντας την τσιτωμένη ψηλά». Ιστορίες, μύθοι. Πειραγμένες αλήθειες. Από πρώιμες παιδικές αναμνήσεις, πικάντικες εφηβικές σκανταλιές, τραυματικές ενηλικιώσεις μέχρι και τις όψιμες αξιολογήσεις τους, τα κείμενα της συλλογής θα μπορούσαν να διαβαστούν και σαν μυθιστόρημα.