«Ο Σέρλοκ Χολμς και το μυστικό του Καρλ Μαρξ»: Η εντυπωσιακή ανασύνθεση μιας ολόκληρης εποχής

Μία αστυνομική ιστορία που περιγράφει μια κλοπή ή ένα φόνο, μπορεί να είναι -ταυτόχρονα- και ένα σημαντικό λογοτεχνικό έργο το οποίο μάλιστα θα εσωκλείει τη μυθολογία της σύγχρονης μεγάλης πόλης, αλλά και την ποίηση του τοπίου της. Αυτό το απέδειξε περίτρανα ο σερ Αρθουρ Κόναν Ντόιλ (1859- 1930) με το έργο του και τον αρχετυπικό ιχνηλάτη του εγκλήματος, το θρυλικό ντετέκτιβ Σέρλοκ Χολμς.

Εκείνος μαζί με τον πιστό συνεργάτη του δόκτορα Γουάτσον θα εμπλακούν σε πολυάριθμες ιστορίες μυστηρίου και θα βρεθούν -κατ’ επανάληψη- στο κέντρο ενός παράτολμου φονικού παιχνιδιού, με φόντο συχνά την ομιχλώδη ατμόσφαιρα του Λονδίνου της βικτωριανής Αγγλίας που μόλις καταφέρνει να την χρωματίζει το αμυδρό φως του γκαζιού.

Το πρώτο έργο του πρωτοπόρου της αστυνομικής λογοτεχνίας που καθιέρωσε τον ανεπανάληπτο ντετέκτιβ είναι η «Σπουδή σε κόκκινο» (1887), ένα έργο που συνδυάζει υποδειγματικά την εξιχνίαση ενός φόνου με την παρουσίαση του χαρακτήρα, της ζωής και του τρόπου σκέψης του πρωταγωνιστή. Ένα έργο-σταθμός στην αστυνομική λογοτεχνία, αλλά και μία ανατριχιαστική υπόθεση φόνου, έρωτα και εκδίκησης. «Υπάρχει το κόκκινο νήμα του φόνου μέσα στο άχρωμο κουβάρι της ζωής, και το καθήκον μας δεν είναι άλλο από το να το ξεμπλέξουμε, να το απομονώσουμε και να φέρουμε στο φως», λέει χαρακτηριστικά αυτός ο ιδιόρρυθμος διώκτης του εγκλήματος και λίγο μετά -μπροστά στα έκπληκτα μάτια του Γουάτσον- αρχίζει να το ξετυλίγει, εντυπωσιάζοντας εξαρχής με τις απίστευτες μεθόδους της έρευνάς του.

Mockups Design

Τζιμ Φιστ
Ο Σέρλοκ Χολμς και το μυστικό του Καρλ Μαρξ
Μετάφραση: Όλγα Καρυώτη
Εκδόσεις: Έρμα
Σελίδες: 248

Και αυτό έμελλε να συνεχιστεί επί μακρόν, μέσα από καταπληκτικά διηγήματα και μυθιστορήματα -όπως «Το σημάδι των τεσσάρων» και το «Σκυλί του Μπάσκερβιλ»- που θα ολοκλήρωνε ο Κόναν Ντόιλ δημιουργώντας ένα συναρπαστικό θέατρο δράσης όπου η γεωμετρία του εγκλήματος ξεδιπλώνεται αμείλικτα, συμπαρασύροντας τον αναγνώστη στην αλληλουχία των γεγονότων της.

Πάντως, εάν υπάρχει κάτι που ακόμη και σήμερα προκαλεί το ενδιαφέρον σε σχέση με το δαιμόνιο ντετέκτιβ και τις μεθόδους του, αυτό είναι η αποθέωση της εξειδίκευσης: ο Χολμς είναι ο πλέον ειδικός στη δίωξη της εγκληματικής συμπεριφοράς, ο οποίος συγκεντρώνει στο μυαλό του μόνο τις γνώσεις που πιστεύει ότι θα του φανούν χρήσιμες. Όπως λέει ο ίδιος, ο εγκέφαλος μας είναι σαν μία σοφίτα και αυτό που πρέπει να κάνουμε είναι να επιλέξουμε προσεκτικά το πώς θα τη διαμορφώσουμε, «επιπλώνοντάς» την μόνο με τις εκάστοτε χρήσιμες γνώσεις.

Ακολούθως, ο Χολμς αγνοεί βασικά πράγματα: δεν ασχολείται καθόλου με τη φιλοσοφία, τη λογοτεχνία, την αστρονομία, αλλά στον τομέα της βοτανολογίας γνωρίζει αρκετές λεπτομέρειες, ενώ ξέρει να ξεχωρίσει τα δηλητήρια με ευκολία. Επίσης, φαίνεται ότι γνωρίζει όλα τα εγκλήματα του αιώνα του με κάθε λεπτομέρεια. «Δεν υπάρχει τίποτα καινούργιο Γουάτσον. Όλα έχουν συμβεί πριν από σένα. Κανένα έγκλημα δεν είναι καινούργιο» αναφέρει συχνά.

Αλλά η πιο εντυπωσιακή, ίσως, συνεισφορά του Σέρλοκ Χολμς είναι ότι υπογράμμισε -με έναν τρόπο ιδιαίτερα εμφατικό- τη σημασία της λογικής, σε μια εποχή όπου αυτό κάθε άλλο παρά ήταν αυτονόητο.

Η περίφημη εμμονή του στην επαγωγική μέθοδο, στην παρατήρηση, στη διασταύρωση των στοιχείων, μέσα -πάντα- από δεξιοτεχνικές ιστορίες μυστηρίου, επανέφερε στο προσκήνιο την ανάγκη προσκόλλησης στη λογική και όχι στις κάθε λογής προκαταλήψεις. Και όλα αυτά, σε μια συγκυρία όπου η αναζήτηση -κατά περίσταση- της σωστής μεθόδου, καθώς και η ανάγκη για εξειδίκευση στην εργασία, γινόταν επιτακτικότερη από ποτέ.

Όπως και να ’χει, ο σερ Άρθουρ Κόναν Ντόιλ πρωτοτύπησε στην προσπάθειά του να τονίσει τόσο τις σκοτεινές πτυχές των ιστοριών του όσο και τις κοινωνικές παραμέτρους τους. Ακολούθως, ο Χολμς ενόσω βρίσκεται αντιμέτωπος με γρίφους των οποίων η λύση δεν είναι ανώδυνη, κινείται μέσα σε ένα απολύτως αληθοφανές περιβάλλον, την κοινωνία της εποχής του, η οποία φιλοτεχνείται με μια θαυμαστή και άκρως λεπτομερειακή απεικόνιση των συνθηκών και των επιπτώσεών τους στις συμπεριφορές. Δεν είναι, λοιπόν, περίεργο το γεγονός ότι ο Σέρλοκ Χολμς ταυτίστηκε με μια ολόκληρη εποχή, αλλά και απομακρύνθηκε σε τέτοιο βαθμό από το δημιουργό του, ώστε να θεωρείται -τρόπον τινά- αυθύπαρκτος.

Αυτήν ακριβώς την ιδιαιτερότητα του πιο διάσημου ντετέκτιβ όλων των εποχών αξιοποιεί απολύτως ο Τζιμ Φιστ στο μυθιστόρημά του «Ο Σέρλοκ Χολμς και το μυστικό του Καρλ Μαρξ» δημιουργώντας μία νέα ιστορία στα πρότυπα και τις προδιαγραφές του Κόναν Ντόιλ – με πλήρη σεβασμό στον πρωτοπόρο του αστυνομικού μυθιστορήματος, αλλά και περισσή ευρηματικότητα στην μυθοπλασία: Στη Βοημία του 1875, ο διάσημος φιλόσοφος και επαναστάτης Καρλ Μαρξ καταλύει υπό άκρα μυστικότητα σε ένα θέρετρο ιαματικών λουτρών στο Κάρλσμπαντ, συνοδευόμενος από την εικοσάχρονη κόρη του Έλενορ.

Λίγες ημέρες μετά την άφιξή τους, μια υπηρέτρια και ένας πάμπλουτος μεγαλέμπορος όπλων βρίσκονται άγρια δολοφονημένοι. Τα γεγονότα αναστατώνουν τη μικρή πόλη και προσελκύουν την προσοχή του 16χρονου νεαρού Σέρλοκ Χολμς, ο οποίος βρίσκεται εκεί για διακοπές με την οικογένειά του. Οι φόνοι συνεχίζονται και τελικά οι τρεις τους βρίσκονται μπλεγμένοι στην εξιχνίαση του μυστηρίου. Ποιος ήθελε να βγάλει από τη μέση τον έμπορο που προμήθευε με όπλα τον πρωσικό στρατό εναντίον της σερβικής ανεξαρτησίας; Ποιος κρύβεται πίσω από τη λυκόμορφη μάσκα που σκορπά τον τρόμο στην πόλη; Τι συμβαίνει με το κλεμμένο χειρόγραφο έργο του Σαίξπηρ και πώς σχετίζεται με τους φόνους; Τι σχεδιάζει η ομάδα των Σέρβων εθνικιστών και τι προσπαθούν να κάνουν οι εξόριστοι Κομμουνάροι;

Ο Τζιμ Φιστ συνθέτει ένα απολαυστικό αστυνομικό μυθιστόρημα, αλλά και μια ανατρεπτική και σαρκαστική παρωδία του έργου του Σερ Άρθουρ Κόναν Ντόιλ. Στο φόντο βρίσκεται η Παρισινή Κομμούνα και η ήττα των εξεγερμένων Κομμουνάρων του 1871, καθώς και μια πλειάδα ευφάνταστων χαρακτήρων που αγαπούν την ποίηση του Μπωντλαίρ και του Μπάιρον, τη διαλεκτική σκέψη του Χέγκελ και το λογοτεχνικό μεγαλείο του Σαίξπηρ και του Γκαίτε.

Σε αντίθεση με τις ιστορίες του Κόναν Ντόιλ, οι οποίες αφηγούνται σχεδόν τα πάντα από την πλευρά του -κατά τα άλλα- αξιόπιστου Γουάτσον, ο συγγραφέας εναλλάσσει την οπτική γωνία μεταξύ του Μαρξ, της Έλενορ και του ίδιου του Σέρλοκ Χολμς. Αυτή η επιλογή είναι ενδιαφέρουσα, διότι δίνει μια εικόνα της προσωπικότητας του Μαρξ, ενώ η Έλενορ παρέχει μια διαυγή γυναικεία οπτική γωνία που πολύ συχνά απουσιάζει από τις κλασικές ιστορίες του Ντόιλ.

Σε κάθε περίπτωση, όμως, η πρωταρχική συνεισφορά του Χολμς στην πλοκή του μυθιστορήματος, είναι να την ωθεί στα άκρα την ίδια στιγμή που ο δολοφόνος συνεχίζει τις πράξεις του. Η εναλλαγή του ύφους και του τόνου μεταξύ των τριών χαρακτήρων είναι αριστοτεχνική, προσδίδοντας στα κεφάλαια μια πολυπρισματική αφήγηση, που αναγκάζει -θα έλεγε κανείς- τον αναγνώστη να ασχοληθεί αποκλειστικά με το μυθιστόρημα. Αλλά, πάνω απ’ όλα, είναι ένα ενδιαφέρον εγχείρημα που ανασυνθέτει εντυπωσιακά τις κοινωνικές και πολιτικές συνθήκες μιας ολόκληρης εποχής, υποφωτισμένης και γεμάτης μυστήριο – η οποία ακόμα σαγηνεύει…

ΒΙΒΛΙΑ ΣΤΗ ΒΙΤΡΙΝΑ

Στη χώρα όπου δημοφιλείς άγιοι, νεκροί εδώ και τρεις αιώνες, απαιτούν κάθε είκοσι πέντε χρόνια να τους αλλάζουν τα άμφια και αγράμματοι καλόγεροι συνομιλούν με σαύρες ή ρίχνουν στα σκουπίδια τον Δαρβίνο, ακόμα και η πιο παρανοϊκή τερατολογία εντάσσεται σε μια ιδιότυπη «κανονικότητα» ενώ ταυτόχρονα κάθε απόπειρα για την άρθρωση στοιχειωδώς «ορθού λόγου» αντιμετωπίζεται ως «εξωφρενική», αν όχι ως υπαγορευμένη από τον ίδιο τον Διάβολο. Πάνω και πίσω από αυτή τη μεσαιωνική παλινδρόμηση, στον σκληρό πυρήνα της Ευρωπαϊκής Ένωσης, με τη συναίνεση των πολιτικών αρχών και τη δικαιοσύνη ηχηρά απούσα, στήνεται ένας θηριώδης «εισπρακτικός μηχανισμός» γύρω από ανεξέλεγκτα «ιερά λείψανα» κι εξόφθαλμες «απάτες θαυμάτων» με ανυπολόγιστα κέρδη. Ο Πέτρος Τατσόπουλος, δεκαοχτώ χρόνια μετά τη γλυκόπικρη «Καλοσύνη των ξένων», επανέρχεται με μια αυτοβιογραφική αφήγηση υψηλής έντασης και με την ανυποχώρητη πρόθεση να πει τα πράγματα με το όνομά τους.

Ένας Αμερικανός στο Παρίσι: ο Τσαρλς Γουέιλς έχει πιει στο ποτήρι τη μυθική ξέφρενη ζωή της «χρυσής» δεκαετίας του 1920 στο Παρίσι και τώρα, μερικά χρόνια αργότερα, επιστρέφει για να κάνει τον απολογισμό του και, κυρίως, για να διεκδικήσει την κηδεμονία της εννιάχρονης κόρης του. Το εξοχότερο ίσως διήγημα του Φράνσις Σκοτ Φιτζέραλντ με τα έντονα αυτοβιογραφικά στοιχεία είναι μια σύντομη ιστορία για την απληστία, τις ενοχές, την εμπιστοσύνη, τη συγχώρεση και τη λύτρωση, που μέσα σε λίγες σελίδες κατορθώνει να βυθίσει τους αναγνώστες στην ατέλειωτη περιπέτεια της ζωής.

Σε ένα μονόχωρο λυόμενο σπιτάκι, στους λόφους κάτω από τα Απαλάχια, μια νεαρή, ανύπαντρη, αλκοολική μητέρα γεννάει. Το μωρό της, ο Ντίμον, προβάλλει αβοήθητο στον κόσμο, σαν «μικρός, μελανιασμένος πυγμάχος», καθώς η μητέρα του είναι σχεδόν αναίσθητη από το ποτό. Για να επιβιώσει, θα χρειαστεί αυτό το πρώιμο αγωνιστικό πνεύμα. Και για να τα βγάλει πέρα με τη ζωή που τον περιμένει, θα επιστρατεύσει όλα του τα χαρίσματα: γοητεία, ευστροφία, και μερικά απροσδόκητα ταλέντα, νόμιμα και μη. Πλημμυρισμένο από αλήθεια, θυμό και συμπόνια, το μυθιστόρημα της Κίνγκσολβερ είναι μια επική ιστορία αγάπης, απώλειας, θάρρους και δικαίωσης. 

Ένα πεταμένο γάντι βοηθά ένα παιδί να ζήσει, έστω και για λίγο, το όνειρό του. Μια άνοιξη η γη γεννά έναν πέτρινο άνθρωπο. Ένα παιδί επιμένει να μη μεγαλώσει γιατί δεν θέλει να ξεχάσει τα χρώματα. Το πόδι της κυρίας Ευαγγελίας τρέχει μόνο του στα δάση, ντυμένο μ’ ένα καλσόν στο χρώμα του ουίσκυ. Είκοσι πέντε διηγήματα που μιλούν με ελάχιστες λέξεις και αφοπλιστική αμεσότητα για τη σκληρότητα της παιδικής ηλικίας και των γηρατειών, για τη μνήμη, την απώλεια, τα καλοπροαίρετα και μη παιχνίδια του μυαλού, και, εν τέλει, για το πόσοι διαφορετικοί άνθρωποι μπορεί να κρύβονται μέσα σε έναν και μόνο από εμάς.