«Καθώς ψυχορραγώ»: Kατάμαυρη κωμωδία, αλλά και καθηλωτικό κοινωνικό δράμα

Η γλώσσα του είναι μαγική, συχνά περνάει στο χώρο της ποίησης για να επανέλθει, όμως, σε μια πιο πεζή, ρεαλιστική απεικόνιση της πραγματικότητας, ενώ συχνά αναμειγνύονται το ποιητικό όραμα και ο ρεαλισμός σε ένα ιδιότυπο γοητευτικό αμάλγαμα.

Πάνω απ’ όλα, όμως, κατάφερε να δημιουργήσει ένα διαχρονικό και αινιγματικό έργο το οποίο -στο σύνολό του- προκαλεί θαυμασμό αλλά και δέος, συχνά αμηχανία με τις απειροστές ερμηνευτικές του εκδοχές, τη μυθοπλαστική του επινοητικότητα και την εκφραστική του καινοτομία.

Σίγουρα, ο Αμερικανός συγγραφέας Ουίλιαμ Φώκνερ (1897-1962) δεν είναι εύκολη περίπτωση. Και για να προσεγγίσει κανείς τα μυθιστορήματά του -τα οποία συγκαταλέγονται στα σημαντικότερα του εικοστού αιώνα- είναι μάλλον χρήσιμο να λάβει υπόψη του τις ιδιαιτερότητες των εκπληκτικών νεωτερισμών του.

Πάντως, η προκλητικότητα -θα έλεγε κανείς- του μοντερνισμού του Φώκνερ μετριάζεται κάπως, γιατί συνυπάρχει με αρκετά από τα στοιχεία της τεχνικής του κλασικού μυθιστορήματος: Τέτοια είναι η αφήγηση με στέρεη πλοκή και οι χαρακτήρες που διαγράφονται -λίγο πολύ- ολοκληρωμένοι. Στα κείμενα του Φώκνερ, με άλλα λόγια, συνυπάρχουν επιδέξια ο μοντερνισμός και ο ρεαλισμός με την κλασική του έννοια.

Όσο για την πρωτοποριακή τεχνική του, περιλαμβάνει τον εσωτερικό μονόλογο, τη διάσπαση του χρόνου και της πλοκής και την πολυφωνική αφήγηση με τρεις ή περισσότερες φωνές αφηγητών να ξετυλίγουν το νήμα της υπόθεσης. Τα γεγονότα και τα πρόσωπα, ακολούθως, παρουσιάζονται κάτω από ποικίλες οπτικές γωνίες, φιλτράρονται -δηλαδή- μέσα από διαφορετικές προσωπικότητες και διαμορφώνεται έτσι μία πολυπρισματική εικόνα των πραγμάτων.

Το αριστούργημα του Φώκνερ, παραμένει μάλλον το «Αβεσσαλώμ, Αβεσσαλώμ!» (1936) – μια αλληγορική ιστορία, όπου διαπλέκονται όλα τα κοινωνικά και φυλετικά προβλήματα της Αμερικής, γραμμένη πάντα με τον αξεπέραστο τρόπο του συγγραφέα: Ένας φτωχός άνδρας καταφέρνει να πλουτίσει και να ανελιχθεί κοινωνικά. Όμως η φιλοδοξία και η ανάγκη του για εξουσία θα τον οδηγήσουν στην καταστροφή.

Εδώ έχουμε μια αφήγηση ιδωμένη από ποικίλες οπτικές γωνίες και με διαφορετική συναισθηματική φόρτιση η καθεμιά, με αφηγητές διαφορετικής ηλικίας οι οποίοι δημιουργούν έναν παράξενο κόσμο κατόπτρων και αντανακλάσεων.

Ο τίτλος του έργου ανακαλεί στη μνήμη την βιβλική ιστορία του Αβεσσαλώμ, του γιου που επαναστάτησε εναντίον του βασιλιά πατέρα του Δαβίδ και σκοτώθηκε από τον αδερφό του, με τον ίδιο τρόπο που ο Τόμας Σάτπεν (ο ήρωας του έργου) δημιουργεί περιουσία και οικογένεια, οι οποίες θα εξαφανιστούν εξαιτίας των οικογενειακών παθών και παθημάτων. Για το βιβλίο έχει γραφτεί ότι είναι μαζί με τον «Χάκλμπερι Φιν» και το «Μόμπυ Ντικ» οι απάτητες κορυφές της Αμερικανικής λογοτεχνίας!

Αλλά οι μυθοπλαστικές καινοτομίες του συγγραφέα αρχικά λειτούργησαν εις βάρος του – όπως γίνεται συνήθως: Ήδη, το μυθιστόρημα που τον έκανε γνωστό σε ολόκληρο τον κόσμο, «Η Βουή και το Πάθος» (1929), θεωρήθηκε από τους κριτικούς ηθελημένα δυσνόητο, τη σημασία του οποίου «μόνον ο Θεός και ο δημιουργός του μπορούν να καταλάβουν».

Άγνωστος ή ακόμη και αμελητέος στη χώρα του, εκτιμήθηκε κυρίως στην Ευρώπη όπου απέκτησε -σχετικά σύντομα- ευρύτατη αποδοχή, για να έρθει το βραβείο Νόμπελ το 1949 και να συμβάλει καίρια στη διάδοση του έργου του. Και, βέβαια, «Η Βουή και το Πάθος» αποτελεί ένα εξαιρετικό επίτευγμα απαράμιλλης δεξιοτεχνίας που δίνει στον αναγνώστη τη δυνατότητα να δει, να ακούσει, να αισθανθεί, να περάσει -εν τέλει- μέσα από ένα μονοπάτι γεμάτο συναισθήματα και εμπειρίες, ακόμα και αν πρόκειται για πράγματα απλά, καθημερινά και ασήμαντα.

Ο σκελετός του έργου είναι η παρακμή μιας οικογένειας, μια ιστορία χαμένης αθωότητας αλλά και αποτυχημένης αγάπης, σαν μια έλλειψη αυτοσεβασμού και αμοιβαιότητας. Έπειτα από αυτό το σχεδόν αξεπέραστο έργο, το πιθανότερο θα ήταν ο Φώκνερ να βρισκόταν σε συγγραφικό αδιέξοδο.

Και, όμως, με το «Καθώς ψυχορραγώ» (1930), αυτό το τόσο ιδιόρρυθμο και απαιτητικό εγχείρημα, η κατάληξη ήταν ακόμα πιο εντυπωσιακή: Το μυθιστόρημα καταγράφει το οδοιπορικό μιας αγροτικής οικογένειας του Αμερικανικού Νότου, που παλεύει με τα στοιχεία της φύσης και του ασυνείδητου, για να φθάσει στον οικογενειακό τάφο και να θάψει την πεθαμένη μητέρα.

Στο δρόμο ξεσπάει καταιγίδα, βρέχει καταρρακτωδώς και η μεταφορά του φέρετρου κάθε άλλο παρά είναι εύκολη μέσα στην ερημιά, τα πλημμυρισμένα ποτάμια, τις γκρεμισμένες γέφυρες και τους λασπωμένους δρόμους. Δυο φορές κινδυνεύουν να χάσουν το φέρετρο, τη μια σε ένα ορμητικό ποτάμι και την άλλη σε έναν αχυρώνα που έχει πάρει φωτιά! Συμβαίνουν και άλλα σε αυτήν την περιδιάβαση στον Νότο, όπου η απληστία και η αθωότητα, η εισβολή του πολιτισμού στην επαρχία και η απομάκρυνση από τις καταβολές, εμπλέκονται και συνενώνονται σε αυτό το απρόβλεπτο σκοτεινό και γκροτέσκο ταξίδι, που είναι επικό, τραγικό και γελοίο.

Πράγματι, το έργο αυτό είναι μια μαύρη κωμωδία με μεταφυσικά χαρακτηριστικά, αλλά και ένα κοινωνικό δράμα. Αυτόν τον σχεδόν απίθανο συνδυασμό μόνο ένας συγγραφέας όπως ο Φώκνερ θα μπορούσε να τον πετύχει. Την ίδια στιγμή καταφέρνει μία αλχημική συναίρεση της ρεαλιστικής αφήγησης και του εσωτερικού μονολόγου. Και όλα αυτά,  μέσω του γλωσσικού ιδιώματος του αμερικανικού Νότου, με εσωτερικές παραπομπές στον Όμηρο, τον Σαίξπηρ και τη Βίβλο.

Πρόκειται για ένα περίτεχνο έργο ενός ιδιοφυούς αφηγητή, με πλοκή συχνά καταιγιστική, το οποίο εν τέλει φωτίζει -απαράμιλλα- το δισυπόστατο της ανθρώπινης ψυχής: το υπέροχο εξυψωτικό μεγαλείο και την αποκρουστική, αβυσσαλέα φρίκη της…  

ΒΙΒΛΙΑ ΣΤΗ ΒΙΤΡΙΝΑ

Ένα χειμωνιάτικο απόγευμα στη Νέα Υόρκη ο Ρέι Στέμπινς, φανατικός συλλέκτης βιβλίων Στίβεν Κινγκ, θα συναντηθεί με την Κριστίν, μια όμορφη και μυστηριώδη κοπέλα που θα του πουλήσει μια παλιά φωτογραφία του συγγραφέα. Ο Ρέι θα διαπιστώσει πολύ γρήγορα ότι το νέο του απόκτημα μπορεί να τον οδηγήσει στο πιο σπάνιο βιβλίο του Κινγκ, ένα βιβλίο-φάντασμα που τύπωσε στο Μόντρεαλ κάποιος Τζον Σούτερ, αφού προηγουμένως έκλεψε το χειρόγραφο από τον διάσημο συγγραφέα. Ο Ρέι θα μοιραστεί το μυστικό του με τον καλύτερό του φίλο και όταν πιστεύει ότι έχει βρει τον δρόμο για το βιβλίο θα συμβεί ένα απίστευτο έγκλημα.

Οι ιστορίες για τη ζωή και τα πεπραγμένα του είναι τόσο άγριες και παράξενες όσο και οι ιστορίες που γράφει. Κατά μία έννοια, ο Μπουκόβσκι ήταν ενός θρύλος στην εποχή του: τρελός, ερημίτης, εραστής, τρυφερός, μοχθηρός. Από πόρνες μέχρι κλασική μουσική, ο Αμερικανός συγγραφέας αναμειγνύει ευφυώς την υψηλή και τη χαμηλή κουλτούρα στις «ιστορίες καθημερινής τρέλας» του. Χιουμοριστικές και στοιχειωτικές, θυμωμένες αλλά και τρυφερές απεικονίσεις της ζωής στο υπογάστριο του Λος Άντζελες, αυτές οι ιστορίες θα σας στοιχειώσουν. Μια ελεύθερη ψυχή είναι σπάνιο πράγμα, μα όταν τη δεις μπροστά σου την αναγνωρίζεις – κυρίως επειδή νιώθεις ωραία, πολύ ωραία, όταν βρεθείς κοντά της ή όταν είσαι μαζί της.

Σήμερα, που τα μέσα μαζικής επικοινωνίας έχουν μετατρέψει την ατομική και συλλογική ιστορία σε θέαμα, η λογοτεχνία παραμένει ο προνομιούχος χώρος της υποκειμενικότητας. Στο βιβλίο αυτό η Κριστίνα Πέρι Ρόσι μάς επιτρέπει να κρυφοκοιτάξουμε στον ιδιωτικό κόσμο ανθρώπων παγιδευμένων στις προσωπικές τους μανίες: μιας ομάδας φετιχιστών που μοιράζονται τις ερωτικές τους εμμονές, ενός άντρα συνεπαρμένου από μια γυναίκα-φάλαινα, ενός συζύγου που η γυναίκα του τον εγκαταλείπει για κάποια άλλη, ή μιας υπέροχης γραμματέως-μοντέλου-μαμάς που ασφυκτιά μέσα στο οικογενειακό περιβάλλον. Λογοτεχνικοί ήρωες, όμοιοι με τρελαμένα παιδιά, κλεισμένα σε μια βιτρίνα με φιγούρες-σύμβολα, γεμάτα ορμές.

Γέρασε η Τσιτσιμπού –η θρυλική ρεμπέτισσα, η φωνή που γέμιζε κέντρα και ράγιζε ποτήρια και καρδιές– κι αναρωτιέται αν έμεινε κανείς να τη θυμάται. Κι έτσι, οπλισμένη με ένα κασετοφωνάκι, αρχινά να λέει την ιστορία της, για να ξορκίσει τη λήθη. Θυμάται τη φρίκη της Κατοχής, την ορφάνια, την αδέσποτη καλοσύνη, τη μέρα που το σπάνιο λαρύγγι της φανερώθηκε σαν θαύμα, το αναπάντεχο σουξέ του Τσιτσάνη που της άνοιξε την πόρτα της δόξας. Κι έπειτα… Έρωτες που έσβησαν σαν τα φώτα της πίστας το χάραμα, φίλοι που χάθηκαν στην ομίχλη του χρόνου. Μα η Τσιτσιμπού δεν το βάζει κάτω: η τρυφερότητα παραμονεύει παντού. Τα όνειρα δε γερνάνε. Ένας σύγχρονος μύθος για μια μυθική τραγουδίστρια, μια φωνή γεννημένη από πόνο και σεβντά, μια φωνή ζωής και θανάτου, και για το μαγικό της πέρασμα μέσα απ’ την ιστορία του ελληνικού τραγουδιού.