«Η παρηγοριά της φιλοσοφίας»: το τελευταίο μεγάλο φιλοσοφικό έργο της αρχαιότητας και, μέχρι την Αναγέννηση, το πιο πολυδιαβασμένο βιβλίο μετά τη Βίβλο

 Η ανίχνευση της αλήθειας πίσω από τα μυθεύματα, η κατανόηση του κόσμου κάτω από την επιφάνεια και η αναζήτηση της πραγματικότητας πέρα από τις εικασίες, ήταν πάντοτε υπό διερεύνηση για όλους εκείνους που στοχάζονταν, που προσπαθούσαν να καταλάβουν, να βρουν μία απάντηση, να επιχειρήσουν να ρίξουν λίγο φως στην αθέατη πλευρά των πραγμάτων. Να εστιάσουν, δηλαδή, σε πτυχές υποφωτισμένες, σε λεπτομέρειες άγνωστες, σε πλευρές της πραγματικότητας αδιευκρίνιστες, μιας ζωής γεμάτης μυστήρια, γρίφους και ερωτήματα.

Η περιπέτεια των ιδεών, πολυκύμαντη και συναρπαστική μέσα από τις ανακολουθίες, τα πισωγυρίσματα και τις ανακαλύψεις της, έχει δώσει πολυάριθμες ερμηνευτικές προσεγγίσεις – χωρίς, βέβαια, να υπάρχει ομογνωμία. Έτσι, κατά το Δημόκριτο -για παράδειγμα- η πραγματικότητα συνίσταται στα άτομα από τα οποία αποτελούνται τα σώματα της ύλης. Κατά τον Πλάτωνα, η πραγματικότητα συγκροτείται από τις ιδέες οι οποίες υπάρχουν στον ουρανό. Για το Λάιμπνιτς η πραγματικότητα ανάγεται σε μονάδες, ο Χιουμ πιστεύει ότι η πραγματικότητα εξαντλείται στις εντυπώσεις και τις ιδέες που συνιστούν το περιεχόμενο της εμπειρίας, ο Καντ την ταυτίζει με το πράγμα καθεαυτό, ο Σοπενχάουερ την συνδέει με τη βούληση και ο Χέγκελ την εξισώνει με το απόλυτο πνεύμα.  

Πάντως, ανεξάρτητα από τα προβλήματα που αντιμετωπίζει ο φιλοσοφικός στοχασμός στην αναζήτηση της αλήθειας, έγινε ευρύτερα κατανοητό -με το πέρασμα του χρόνου- ότι η μελέτη της φιλοσοφίας όχι μόνο βοηθάει να διευκρινίζουμε τι ακριβώς πιστεύουμε, αλλά και να αντικρίζουμε τις εκάστοτε προκαταλήψεις μας.

Άλλωστε, η φιλοσοφία είναι μια δραστηριότητα που διακρίνεται κυρίως για τη χρήση λογικών επιχειρημάτων. Και, όμως, ο όρος φιλοσοφία δεν έχει ακόμη και σήμερα διασαφηνιστεί με ακρίβεια και παραμένει ένα ανοιχτό ζήτημα. Οι φιλόσοφοι, κατά καιρούς, προέβησαν στη διατύπωση διαφορετικών ορισμών της φιλοσοφίας. Οι οπαδοί της διδασκαλίας του υπαρξισμού, για παράδειγμα, θεωρούν ότι η φιλοσοφία οφείλει πρωτίστως να εστιάζει στην έρευνα του ανθρώπου ως ατομική ύπαρξη, ενώ κατά τους εκπροσώπους της αναλυτικής φιλοσοφίας, η φιλοσοφία αναφέρεται στη λογική ανάλυση της γλώσσας. Όπως και να ’χει, η φιλοσοφία καλύπτει μία ευρύτατη γκάμα γνωστικών πεδίων που περιλαμβάνει όχι μόνον την επιστήμη, την κοινωνία, την πολιτική, τη λογική, τη νόηση και τη γνώση, αλλά και την ηθική, τη μεταφυσική, τη θρησκεία και την αισθητική.

Η φιλοσοφία στην αρχαία Ελλάδα ξεκίνησε με τους φιλοσόφους να τοποθετούνται απέναντι στον κόσμο, να τον παρατηρούν και να τον ερμηνεύει μέσα από τη διατύπωση θεωριών. Απ’ την άλλη, η φιλοσοφική σκέψη εξαρχής δεν μπορούσε να είναι αποκομμένη από τις κοινωνικές και πολιτικές συνθήκες μέσα στις οποίες δημιουργήθηκε: Η φιλοσοφία του Θαλή συνδέθηκε με το πρόβλημα των σχέσεων Ελλάδας και Ανατολής. Ο Πυθαγόρας, με τη διάκριση Φιλοσοφίας και Θρησκείας. Η σοφιστική κίνηση και ο Σωκράτης με τις νέες ανάγκες που προέκυψαν από την εδραίωση της αθηναϊκής δημοκρατίας. Ο Πλάτων, με τη διδασκαλία της φιλοσοφίας και την ίδρυση των φιλοσοφικών σχολών. Οι Κυνικοί, με τη σύλληψη της φιλοσοφίας ως τέχνης του βίου. Οι Στωικοί και οι Επικούρειοι, με τον ελληνιστικό κοσμοπολιτισμό και την κατάργηση της πόλης-κράτους. Ο νεοπλατωνισμός, με τη συνύπαρξη ελληνισμού και χριστιανισμού.

Κάπως έτσι, φτάνοντας στα χρόνια του Μεσαίωνα η φιλοσοφία κινήθηκε στο πλαίσιο της χριστιανικής διδασκαλίας. Η μεσαιωνική φιλοσοφία, μπορεί να θεωρηθεί ότι ξεκίνησε όταν στοχαστές διαμόρφωναν τους φιλοσοφικούς τους προβληματισμούς σε συνάρτηση με τις απαιτήσεις της χριστιανικής πίστης – όπως έκανε αρχικά ο Άγιος Αυγουστίνος  και, αργότερα, ο Θωμάς ο Ακινάτης. Πάντως, και σε εκείνη την μισοσκότεινη εποχή, υπήρχαν πολλοί τομείς της φιλοσοφίας όπου μπορούσε κανείς να στοχαστεί χωρίς να εισβάλει στις περιοχές της θεολογίας.

Σε κάθε περίπτωση, η μεσαιωνική φιλοσοφία είναι αποτέλεσμα ανάμιξης δύο κυρίως επιρροών: του χριστιανικού δόγματος και της ελληνικής φιλοσοφικής κληρονομιάς. Όσον αφορά τη δεύτερη, μετά τους πρώτους αιώνες της χριστιανικής εποχής, τα αυθεντικά φιλοσοφικά ελληνικά κείμενα χάθηκαν προς όφελος των λατινικών: η γνώση της ελληνικής, σταδιακά υποχώρησε στη Δύση και μέχρι τον 6ο αιώνα, είχε σχεδόν εκλείψει. Από τον Πλάτωνα, ήταν διαθέσιμο στον Μεσαίωνα μόνο ένα μέρος του «Τίμαιου» σε λατινική μετάφραση από τον Χαλκίδιο, ενώ για τον Πλωτίνο η κατάσταση ήταν ακόμη χειρότερη: μόνο ένα κομμάτι από τις «Εννεάδες» είχε μεταφραστεί στα λατινικά, κατά τον 4ο αιώνα, από τον Μάριο Βικτωρίνο.

Αλλά, ο Αριστοτέλης θα αποδεικνυόταν πιο τυχερός, αφού ο Βοήθιος θα μετέφραζε τα σημαντικότερα από τα συγγράμματά του. Αυτή η ανάκτηση των έργων του Αριστοτέλη, έμελλε να αποτελέσει σταθμό στη μεσαιωνική ιστορία. Ο Ρωμαίος συγκλητικός, φιλόσοφος, συγγραφέας και μεταφραστής της αρχαίας ελληνικής γραμματείας Βοήθιος (π. 480-524 μ.Χ.) μέσα από τη βαθιά γνώση της ελληνικής γλώσσας και τις μεταφράσεις του θα επηρέαζε την ίδια την ιστορικής εξέλιξη της φιλοσοφίας. Εκτός, ωστόσο, από αυτήν την ανεκτίμητης αξίας προσφορά, ήταν και ο ίδιος φιλόσοφος εξέχουσας σημασίας, με την σκέψη του να είναι μεν διαποτισμένη από το έργο του Αυγουστίνου, αλλά να διαθέτει και μία εντελώς δική της αντηλιά αιωνιότητας.

Υπάρχει ένα βιβλίο του Βοήθιου, που έχει χαρακτηριστεί από πολλούς μελετητές και ακαδημαϊκούς ως το τελευταίο μεγάλο φιλοσοφικό έργο της αρχαιότητας. Ένα έργο που αποτέλεσε ορόσημο στη μεσαιωνική Ευρώπη, αφού μέχρι την Αναγέννηση ήταν το πιο πολυδιαβασμένο βιβλίο μετά τη Βίβλο: αυτό, δεν είναι άλλο από την «Παρηγοριά της Φιλοσοφίας».

Σε αυτό το έργο, ο Βοήθιος συνδιαλέγεται με τη Φιλοσοφία προσωποποιημένη στη μορφή μιας αριστοκρατικής γυναίκας, η οποία έρχεται μέσα στο κελί του για να τον παρηγορήσει για την άδικη φυλάκισή του. Μαζί θα εξετάσουν τα ερωτήματα που ανέκαθεν απασχολούσαν τη φιλοσοφική σκέψη, όπως η ανθρώπινη και θεϊκή δικαιοσύνη, η μοίρα και η τύχη, το καλό και το κακό, η ελεύθερη βούληση και η Θεία Πρόνοια, η θέση των δίκαιων και των φαύλων μέσα στον κόσμο.

Στην παρούσα υπέροχη μετάφραση του Θωμά Π. Μαστακούρη, τα λυρικά ποιήματα του Βοήθιου που εναλλάσσονται με τα πεζά κομμάτια του βιβλίου έχουν αποδοθεί σε ιαμβικό μέτρο, ενώ εμπεριέχονται πολλές διευκρινιστικές υποσημειώσεις ώστε ο αναγνώστης να έχει καλύτερη πρόσβαση στην πολυεπίπεδη θεματολογία του βιβλίου.

Πρόκειται για ένα μνημειώδες έργο αναφοράς που προσφέρει τα κλειδιά για την κατανόηση της εξέλιξης της φιλοσοφικής σκέψης μιας ολόκληρης εποχής, η οποία -με τη σειρά της- δεν έπαψε ποτέ να υπαινίσσεται κάτι ιδιαίτερα σημαντικό: Ακόμη και αν οι απαντήσεις δεν ικανοποιούν πάντοτε με την αξία τους, μένουν τουλάχιστον οι ερωτήσεις για να προκαλούν την ανθρώπινη διανόηση και τις -κατά περιόδους- κατακτήσεις και παραδοχές της. Στο μεταξύ, η περιπέτεια της σκέψης –απλώς- συνεχίζεται…

ΒΙΒΛΙΑ ΣΤΗ ΒΙΤΡΙΝΑ
 

image description

Στήβεν Κινγκ
Ο τελευταίος πιστολέρο
Μετάφραση: Μιχάλης Μακρόπουλος
Εκδόσεις: Κλειδάριθμος
Σελίδες: 288

Σε μια ζοφερή ερημιά, που με τρόμο διαπιστώνουμε ότι θυμίζει τη δική μας πραγματικότητα, μια μοναχική και μελαγχολική φιγούρα, ο Ρόλαντ, διασχίζει τις αμμώδεις, αχανείς εκτάσεις καταδιώκοντας έναν μαυροντυμένο μυστηριώδη άντρα. Ο Ρόλαντ είναι ο τελευταίος του είδους του, ένας «πιστολέρο» με αποστολή να προστατεύσει οτιδήποτε καλό και φωτεινό έχει απομείνει στον κόσμο του – έναν κόσμο που, όπως λένε, «έχει προχωρήσει»… Ο μόνος τρόπος για να σώσει οτιδήποτε είναι να αποδειχτεί εξυπνότερος από τον μαυροντυμένο άντρα, να τον αντιμετωπίσει πρόσωπο με πρόσωπο και έπειτα να τον αναγκάσει να αποκαλύψει όλα τα μυστικά του. Γιατί, παρά τα αμέτρητα μίλια που έχει διανύσει, ο Ρόλαντ γνωρίζει ότι αυτό θα είναι απλώς η αρχή, το πρώτο βήμα της συναρπαστικής και συνάμα συνταρακτικής αποστολής τού να ανακαλύψει τι είναι αυτό που συνδέει όλους τους κόσμους, όλα τα σύμπαντα: Ο Μαύρος Πύργος! Τo ταξίδι στο σύμπαν του Μαύρου Πύργου ξεκινά. Καλώς ήρθατε στον κόσμο του μετρ του τρόμου, Στήβεν Κινγκ…

 Μπαίνοντας σε μια μεγάλη ομάδα ημιπεριθωριακών νυχτερινών τύπων, που για άγνωστους λόγους αυτοαποκαλούνται “Σαρίπολοι”, ο άστεγος και άθυμος Στέλιος Μέσκουλας (πρωταγωνιστής του μυθιστορήματος, Η Νιλουφέρ στα χρόνια της κρίσης) αποκτά, πρόσκαιρα, νέο ενδιαφέρον για τη ζωή. Ως αφηγητής τούς σκιαγραφεί όλους, ανάμεσά τους και τον συγγραφέα τού ανά χείρας βιβλίου και πολλούς ήρωες από προηγούμενά του. Στην τετράχρονης διάρκειας πλοκή ενσωματώνονται αυτοσχόλια του αφηγητή, θεατρικά μονόπρακτα, λίστες, “ένθετα” σχετικά με κομμωτήρια, γλωσσικές αντιλήψεις, σεξουαλικές πρακτικές, μουσική, κουκλάκια κλπ, μια μυστική αποστολή στη Λατινική Αμερική. Όμως, την ώρα που όλος ο πλανήτης ετοιμάζεται να δει τον τελικό του Μουντιάλ 2018 και η Αττική κλαίει μια εκατόμβη νεκρών από μια ξαφνική μεγάλη πυρκαγιά στο Μάτι, ο Μέσκουλας αποσύρεται στις παρατημένες παράγκες κάποιας ξεχασμένης μαγνησιακής παραλίας, με σκοπό να πεθάνει από ασιτία. Μια ευφάνταστη και αντισυμβατική αφήγηση, μακριά από πολιτική ορθότητα και σοβαρότητα, στα όρια του σουρεαλισμού.

Ο μηχανικός Αλέκος Κομνηνός έχει ταλέντο αλλά όχι επιτυχίες στη δουλειά του. Κυνηγά μάταια έναν ολόκληρο χρόνο τον εκατομμυριούχο Γερασιμάτο, που σχετίζεται με τον ισχυρό παράγοντα Τζέημς Παπούλια, για το «θέμα του»: Ένα σχέδιο για πρωτότυπο τουριστικό οικισμό. Και αναπάντεχα ο Γερασιμάτος αποφάσισε να τον δεχθεί. Γιατί όμως; Ύστερα, ήταν και εκείνη η παράξενη ιστορία: Ένα έγκλημα που παρακολούθησε τυχαία, από τη βεράντα ενός σπιτιού, με κιάλια, ένα έγκλημα που έγινε εκατοντάδες μέτρα μακριά, μέσα σ’ ένα διαμέρισμα… Ή μήπως έκανε λάθος; Ο Γιάννης Μαρής, ο πατέρας της ελληνικής αστυνομικής λογοτεχνίας, σίγουρα δεν χρειάζεται συστάσεις…

Ο Πολ Όστερ μεγάλωσε παίζοντας με πλαστικά εξάσφαιρα παριστάνοντας τους καουμπόηδες που έβλεπε σε γουέστερν δευτέρας διαλογής. Έζησε τα τραυματικά επακόλουθα του φόνου του παππού του από τη γιαγιά του όταν ο πατέρας του ήταν παιδί και ξέρει, από πρώτο χέρι, πώς καταστρέφονται οικογένειες από μία και μόνη περίσταση ένοπλης βίας. Σε αυτό το σύντομο και καυστικό βιβλίο, ο Όστερ ακολουθεί αιώνες ολόκληρους της κατάχρησης των όπλων στην Αμερική: από τον βίαιο εκτοπισμό του γηγενούς πληθυσμού στην καταναγκαστική σκλαβιά εκατομμυρίων ανθρώπων, από τον άσπονδο διχασμό ανάμεσα στα στρατόπεδα υπέρ και κατά της οπλοκατοχής στα μακελειά που κυριαρχούν στα δελτία ειδήσεων σήμερα. Από το 1968, περισσότερο από ενάμισι εκατομμύριο Αμερικανοί έχουν σκοτωθεί από όπλα. Οι αριθμοί είναι τόσο μεγάλοι, τόσο ολέθριοι, που αναγκάζεται κανείς να αναρωτηθεί γιατί η Αμερική είναι η πιο βίαιη χώρα του δυτικού κόσμου; Το κείμενο διανθίζεται με απόκοσμες, αλησμόνητες φωτογραφίες του Spencer Ostrander από τους τόπους παραπάνω από τριάντα μακελειών ανά τη χώρα.