Η «Ματωμένη σελήνη» του Τζο Νέσμπο είναι ένα κομψοτέχνημα του σκανδιναβικού νουάρ

Υπάρχουν κάποιες βασανιστικές εμμονές που συναντάει κανείς στις χώρες της Σκανδιναβίας και οι οποίες απεικονίζονται τρομακτικά, σχεδόν παραισθητικά, ήδη από την εποχή του Ίψεν, του Στρίνμπεργκ, αλλά και του Ίνγκμαρ Μπέργκμαν μέσα σε κορυφαία έργα – εμμονές που  περιλαμβάνουν το σεξ, τον ζόφο της ανθρώπινης ψυχής, τη βία και την παράνοια. Πάντως, όλα αυτά δεν έκαναν την εμφάνισή τους ξαφνικά και απροσδόκητα.

Είναι καθοριστική η παρουσία της βίας στη σκανδιναβική μυθολογία, καθώς και η αποκάλυψη σκοτεινών και επικίνδυνων μυστικών στα πλέον σημαντικά έργα του 19ου και του εικοστού αιώνα στη λογοτεχνία, το θέατρο και τον κινηματογράφο. Η βία και τα ζοφερά μυστικά βρίσκονται στον πυρήνα και αυτού του ιδιαίτερου λογοτεχνικού είδους: στη σκανδιναβική αστυνομική λογοτεχνία. Και, βέβαια, το ψυχρό κλίμα, οι κλειστές πόρτες, το βαρύ ποτό, οι μεγάλες νύχτες και τα καταπιεσμένα συναισθήματα, συνθέτουν το τέλειο σκηνικό για μια ικανή αστυνομική ιστορία.

Αλλά πέρα από τα μυστικά, τα εγκλήματα και την όποια διαλεύκανσή τους, το σκανδιναβικό αστυνομικό μυθιστόρημα χαρακτηρίστηκε εξαρχής και από μία επιπλέον παράμετρο: την επανεξέταση του ιστορικού παρελθόντος και την αποκάλυψη συμβάντων που έχουν αποσιωπηθεί από την επίσημη Ιστορία. Πράγματι, οι Σκανδιναβοί συγγραφείς -στο πλαίσιο της ευρύτερης συζήτησης περί ιστορίας που ξεκίνησε έπειτα από το τέλος του Ψυχρού Πολέμου- ανασυνθέτουν δημιουργικά τους εθνικούς τους μύθους για τον πόλεμο – συχνά, αποδομώντας την Ιστορία!

Στον «Κοκκινολαίμη», για παράδειγμα, ο Τζο Νέσμπο αναδεικνύει την υπόθεση της αντίστασης στη Νορβηγία κατά τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο, ενώ ο Αρναλδουρ Ινδρίδασον μιλάει για την ισλανδική εκδοχή του ίδιου πολέμου στη «Σιωπή του Τάφου». Όσο για τον Στιγκ Λάρσον, ήταν ο πρώτος που με την περίφημη τριλογία του -«Το κορίτσι που έπαιζε με τη φωτιά», «Το κορίτσι με το τατουάζ» και «Το κορίτσι στη φωλιά της σφήγκας»- θα μετέθετε τη στενά αστυνομική θεματολογία σε ένα ευρύτερο κοινωνικό και πολιτικό πλαίσιο.

Εάν αναρωτηθεί κανείς για την προέλευση αυτών των ιδιαιτεροτήτων, θα πρέπει να εστιάσει σε αυτό καθ’ αυτό το σκανδιναβικό μοντέλο το οποίο εμπεριέχει μία πληθώρα από θετικά και αρνητικά στερεότυπα και από ετερώνυμα που έλκονται: ένα θαυμαστό κοινωνικό κράτος μαζί με έναν ακραίο κρατικό παρεμβατισμό, έναν παράδεισο σεξουαλικής ανεκτικότητας αλλά και μία κόλαση αποπνικτικής κοινωνικής ομοιομορφίας, εξαιρετικά επίπεδα διαβίωσης και υψηλά ποσοστά αυτοκτονιών!

Αλλά η εισαγωγή κοινωνικών θεμάτων στις ιστορίες είναι, ίσως, το κατεξοχήν χαρακτηριστικό του συγκεκριμένου λογοτεχνικού είδους: Η ξενοφοβία, η μετανάστευση, η έλλειψη αποδοχής και οι ταξικές διαφορές παρουσιάζονται είτε μέσα από τις περιπέτειες των ηρώων είτε στο γενικότερο πλαίσιο του μυθιστορήματος. Απ’ τη μία, εκφράζουν τις απόψεις του συγγραφέα, απ’ την άλλη όμως αναδεικνύουν εν μέρει άγνωστες κοινωνικές πτυχές και -ταυτόχρονα- μας οδηγούν σε βαθιά κρυμμένα μυστικά της ευημερούσας και οργανωμένης κοινωνίας των αναπτυγμένων σκανδιναβικών χωρών.

Ήταν, πάντως, η δολοφονία του Σουηδού πρωθυπουργού Όλαφ Πάλμε τον Φεβρουάριο του 1986 που προκάλεσε ένα τεράστιο σοκ, ένα βαθύ τραύμα στο σώμα της Σουηδίας, αλλά και ένα κύμα εκδόσεων αστυνομικών μυθιστορημάτων, για να προκύψουν έτσι τα βιβλία του Στιγκ Λάρσον που δημιούργησαν μία πλημμυρίδα έκδοσης παρόμοιων έργων – μία σχολή. Σε αυτά τα μυθιστορήματα διαβάζουμε για κατά συρροή δολοφόνους, θρησκευτικές σέχτες, παλιούς και νέους ναζί, σεξεργάτριες και σωματέμπορους, ψυχοπαθείς που εμπλέκονται σε τρομαχτικές ιστορίες φόνων, ακρωτηριασμών, βιασμών, ακόμα και σε κακοποιήσεις παιδιών.

Με όχημα τα αστυνομικά μυθιστορήματα, εξετάζονται σημαντικά κοινωνικά και πολιτικά θέματα. Την ίδια στιγμή, υπάρχει συνήθως ένας ντετέκτιβ που πασχίζει να καταλάβει τα κίνητρα που οδήγησαν στο έγκλημα και να γνωρίσει όλες τις πτυχές του μυστηρίου, τις μύχιες σκέψεις του ενόχου, τον πόνο τον οικογενειών, την αποσιωπημένη συλλογική ευθύνη. Και στο τέλος, δεν μένει τίποτα κρυφό: όχι μόνο εντοπίζεται ο ένοχος, αλλά και όλες οι οδυνηρές ενοχές μιας ολόκληρης κοινωνίας που ζούσε μέσα στην υποκρισία.

Τα μυθιστορήματα του Τζο Νέσμπο κάνουν αυτό ακριβώς, ενώ την ίδια στιγμή καταφέρνουν και  διακρίνονται για τη σύνθετη δομή τους, τις συνεχείς ανατροπές, την έντονη δράση, τις απρόβλεπτες αποκαλύψεις και τις έντονες κοινωνικές προεκτάσεις. Το τελευταίο του μυθιστόρημα με τίτλο «Ματωμένη σελήνη» όχι μόνο δεν αποτελεί εξαίρεση, αλλά πηγαίνει ακόμη πιο μακριά, με την -ενίοτε ανατριχιαστική- ευρηματικότητα του συγγραφέα. 

Τζο Νέσμπο
Ματωμένη σελήνη
Μετάφραση: Κρυστάλλη Γλυνιαδάκη
Εκδόσεις: Μεταίχμιο
Σελίδες: 624

Πρόκειται για άλλη μία περιπέτεια του Χάρι Χόλε, με τον κλασικό πια ντετέκτιβ να επιστρέφει στην πατρίδα του, το Όσλο, από το Λος Άντζελες, με σκοπό να σώσει την ηλικιωμένη φίλη του, τη Λουσίλ, η οποία προσπαθεί να ξεφύγει από ένα καρτέλ ναρκωτικών στο οποίο οφείλει 1.000.000 δολάρια. Συν τοις άλλοις, δεν μπορεί να αγνοήσει το γεγονός ότι δυο κορίτσια βρίσκονται δολοφονημένα. Και, φυσικά, γνωρίζει ότι μόνο αυτός μπορεί να αναλάβει την υπόθεση, όταν όλοι οι αρχηγοί της αστυνομίας αρνούνται. Αλλά να που συμβαίνει το εξής: ο μοναδικός ύποπτος, ένας μεγαλομεσίτης, αποφασίζει -για να γλιτώσει από τις κατηγορίες- να τον προσλάβει έναντι μιας τεράστιας αμοιβής.

Κάπως έτσι, το δίλλημα για τον Χάρι Χόλε είναι αμείλικτο: να δεχθεί την πρόταση και παίρνοντας το πόσο να γλιτώσει την φίλη του ή να προχωρήσει στην εξιχνίαση του εγκλήματος; Η λύση του αινίγματος των δολοφονιών πρέπει να αναζητηθεί στο τρίγωνο μεταξύ εκδίκησης, τιμωρίας και ψυχικών τραυμάτων. Κατά τα άλλα, ο Νορβηγός συγγραφέας κινεί τα νήματα της ιστορίας του ως βιρτουόζος, όπου όλα συνθέτουν μια εξαιρετική παρτιτούρα με απρόβλεπτες παραμέτρους που σχετίζονται με την ανάγκη για επιβίωση και, εν τέλει, για δικαιοσύνη και για κάθαρση – όλα κομμάτια παρμένα από μία τραγωδία, με απρόβλεπτο τέλος.

Αλλά αυτά τα κομμάτια, ο Χάρι Χόλε πρέπει να τα ενώσει, να τα συνταιριάξει μαζί με άλλα για να βρει τον δολοφόνο. Η τραγική ειρωνεία, έρχεται σε αυτήν τη σύγχρονη αστυνομική ιστορία να επιβεβαιώσει ότι η αλήθεια δεν επιφυλάσσει πάντα το επιθυμητό αποτέλεσμα: συχνά σε οδηγεί στο μηδέν, εκεί όπου τίποτα δεν υπάρχει – παρά μόνο η οδύνη της ανάμνησης και η επιθυμία της λήθης…

ΒΙΒΛΙΑ ΣΤΗ ΒΙΤΡΙΝΑ

Ο Φιλίπ Κλερ ξυπνάει πλάι σε μια νεαρή γυναίκα, σε ένα κρεβάτι που δεν είναι το δικό του. Η ωραία γυναίκα, πολύ ωραία για να συγκαταλέγεται στις κατακτήσεις του, είναι νεκρή. Ο Κλερ δεν θυμάται τίποτα. Στη φυλακή που τον κλείνουν, ακούει ένα όνομα, Μασενά: θα τον αφήσουν ελεύθερο, αν τους οδηγήσει σε αυτόν. Ο κλοιός σφίγγει γύρω του. Ο Μασενά… ο παλιόφιλός του από το σχολείο, ο πρώην σύντροφός του, που εξελίχθηκε σε αφεντικό του υποκόσμου, μα που εδώ και δύο χρόνια θεωρείται νεκρός. Βρισκόμαστε στη Νίκαια, παραμονές εκλογών. Μαφιόζοι και πολιτικοί διασταυρώνονται, στον ανηλεή πόλεμο των δύο υποψηφίων για τη δημαρχία. Για ποιον λόγο όμως να τον παρασύρουν εκείνον, τον Φιλίπ Κλερ, σ’ αυτή την ιστορία; Παγιδευμένος στα γρανάζια μιας ολέθριας μηχανορραφίας, αρχίζει να ερευνά την υπόθεση για να σώσει το τομάρι του. Ο Πατρίκ Ρεϊνάλ παρουσιάζει με οξυδέρκεια την πόλη της Νίκαιας, την πολιτική διαφθορά που βασιλεύει εκεί, τη δύναμη της Ακροδεξιάς, την ισχύ των παράνομων κυκλωμάτων της.

Άνθρωποι με μορφή αγελάδων συνωστίζονται έξω από κάποιο σπίτι στον Άλιμο. Ο ιδιοκτήτης του επιχειρεί με κραυγές και χειρονομίες να τους αποδιώξει. Αυτός είναι ο καουμπόης του Αλίμου. Και στις άλλες ιστορίες του βιβλίου, το ίδιο πρόσωπο, πότε φωναχτά και άλλοτε σιγανά, πασχίζει να απομακρύνει την απειλή, να καταλαγιάσει τον φόβο του, ανακαλώντας μια λησμονημένη χαρά. Μια χαρά που θα μπορέσει ίσως σήμερα να τον παρηγορήσει. Ο γνωστός και πολυβραβευμένος συγγραφέας Ανδρέας Μήτσου καταθέτει ένα σύνολο πεζών με εντελώς υπερβατικό, φανταστικό και υπερρεαλιστικό τρόπο. Κείμενα όλα υψηλής ποιητικής αισθητικής, με ρεαλισμό, λυρισμό και μία έντονη θεατρικότητα.

Το Παρίσι του 1928 είναι μια πόλη που πάλλεται από τις νέες τάσεις και τις ανατρεπτικές ιδέες στην τέχνη, τη μουσική, τη λογοτεχνία. Στο επίκεντρο βρίσκεται η Λουτσία Τζόις, η κόρη του πρωτοποριακού και σκανδαλώδους συγγραφέα Τζέιμς Τζόις. Γνωστή ως μούσα του πατέρα της, η Λουτσία αναδεικνύεται σταδιακά σε ταλαντούχα και χαρισματική χορεύτρια. Και οι θαυμαστές του Τζόις που επισκέπτονται τακτικά το διαμέρισμά τους για να αποτίσουν φόρο τιμής στον εξόριστο Ιρλανδό συγγραφέα δεν μπορούν παρά να την προσέξουν. Ανάμεσά τους, και ένας ψηλόλιγνος νεαρός άνδρας ονόματι Σάμιουελ ­Μπέκετ. Η Λουτσία έχει ταλέντο, στόχους και όνειρα. Και εκπαιδεύεται ακούραστα στο πλευρό μερικών από τους καλύτερους δασκάλους χορού στον κόσμο. Αν και ο πατέρας της χαίρεται με την πρόοδο της κόρης του, η μητέρα της, η Νόρα, τη ζηλεύει όλο και περισσότερο. Και ενώ η σχέση της Λουτσία με τον Μπέκετ βουλιάζει, τα όνειρά της διαλύονται, όπως και η ελπίδα της να ζήσει μακριά από τη σκιά του πατέρα της.

Η Φυγή εκτυλίσσεται στη μετεμφυλιακή Φωκίδα, σε μια εποχή θλιβερών παθών: ακόμα και οι νικητές του πολέμου είναι ηττημένοι. Η ερωτική ιστορία ανάμεσα στον Απόστολο και στην Άννα φαίνεται σαν μια μικρή εξέγερση: ο χώρος της ελευθερίας είναι λιγοστός· τα πρόσωπα κινούνται από προγονικές αξίες. Το αφήγημα είναι το πορτρέτο της ελληνικής υπαίθρου στη δεκαετία του 1950· το χρονικό μιας προσωπικής αποτυχίας.