«Φαρενάιτ 451»: Ο Τιμ Χάμιλτον εικονογραφεί το δυστοπικό μέλλον του αριστουργήματος του Ρέι Μπράντμπερι

Οι άνθρωποι σε όλες της φάσεις της ιστορικής τους εξέλιξης, έβρισκαν πάντοτε τον τρόπο να επιβιώνουν. Αυτό, όμως, δεν τους προσέφερε τίποτα περισσότερο από μία πρόσκαιρη ανακούφιση και ικανοποίηση. Η αποφυγή της δυστυχίας ήταν πάντοτε ένα ζητούμενο. Αλλά η αναζήτηση της ευδαιμονίας ένα άλλο.

 Σε κάθε περίπτωση, η συνύπαρξή τους αν και δεν εξασφάλιζε από μόνη της κάτι, δεν ήταν απλώς αναπόφευκτη: ήταν και αναγκαία. Και, βέβαια, ο πολιτισμός δεν είναι μία ακόμα επιλογή. Δεν φαίνεται να υπάρχει καμία άλλη προοπτική για ένα κοινωνικό σύνολο εκτός από τη θέσπιση κάποιων κανόνων και αξιών. Αυτή, πάλι, είναι μόνο η αρχή μιας πολυδαίδαλης και μακραίωνης αναζήτησης, η οποία -συχνά- μας υπερβαίνει.

Ο όρος «ουτοπία» που χρησιμοποιήθηκε για πρώτη φορά από τον Τόμας Μορ (1478-1535) -στο ομώνυμο έργο του- σημαίνει «η χώρα που δεν υπάρχει πουθενά». Σε μια τέτοια χώρα, όλοι οι άνθρωποι θα μπορούν να ζουν ευτυχισμένοι: Μία τέτοια ιδανική μορφή κοινωνίας μπορεί μεν -λέει ο Μορ- να μην υπάρχει, αλλά θα μπορούσε και -κυρίως- θα έπρεπε να υπάρχει.

Αυτή η επιθυμητή συνθήκη ευτυχίας για όλους, όταν αμφισβητείται ως μη εφικτή αποτελεί μια αρνητική «ουτοπία», μια «δυστοπία». Με άλλα λόγια, μια χώρα όπου η ευτυχία για όλους είναι αδύνατη, ενώ ταυτόχρονα κυριαρχεί η ανισότητα και η αδικία. Στο πέρασμα των αιώνων, η αναζήτηση των συνθηκών για οικουμενική ευτυχία θα γινόταν μία διακαής επιθυμία των στοχαστών.

Ο πρώτος φιλόσοφος, ο οποίος οραματίστηκε μια ιδεώδη πολιτεία που θα εξασφάλιζε την ευδαιμονία των ανθρώπων ήταν ο Πλάτωνας στο έργο του «Πολιτεία». Άλλες τέτοιες εκδοχές ιδανικής κοινωνίας είναι η «Ατλαντίς» του Φράνσις Μπέικον και η «Πολιτεία του Ήλιου» του Καμπανέλα. Η λογοτεχνική, ωστόσο, προσέγγιση αυτού του θέματος συνήθως αποτυπώνει μία διάχυτη απαισιοδοξία.

Ειδικότερα, στη λογοτεχνία του προηγούμενου αιώνα, δύο τουλάχιστον μυθιστορήματα παρουσιάζουν την αρνητική εκδοχή επερχόμενων κοινωνικών συστημάτων, τα οποία αντί να πλησιάζουν τις επιταγές της Ουτοπίας διακρίνονται για την αρνητική εκδοχή της, για την συνολική διάψευσή της. Ο Τζορτζ  Όργουελ με το «1984» καταθέτει, το 1948, μία προειδοποίηση για τον κόσμο που έρχεται όπου οι μορφές καταστολής και ελέγχου θα επιβάλλονται μέσα από την τεχνολογία, υπονομεύοντας ευθέως την ατομική ελευθερία.

Στην ουσία, ο κόσμος του «1984» είναι πιο σκοτεινός απ’ οτιδήποτε υπήρξε ποτέ – ίσως και από ό,τι θα μπορούσε δυνητικά να υπάρξει. Ένας κόσμος τόσο ζοφερός, που ακόμη και αν ποτέ υπάρξει, δεν θα μπορεί να διαρκέσει. Αυτό κατόρθωσε η θαυμαστή ιδιοφυΐα του Όργουελ: Φαντάστηκε και περιέγραψε λεπτομερώς μια κοινωνία στην οποία οι συνέπειες του ολοκληρωτισμού, καθώς η τεχνολογία καλπάζει, φτάνουν στα έσχατα όριά τους. Είναι η χειρότερη δυνατή πραγματικότητα, η απόλυτη δυστοπία.

Προηγουμένως, στο μυθιστόρημα «Θαυμαστός νέος κόσμος» (1932) του Άλντους Χάξλεϋ η προσμονή μιας ιδεατής κοινωνίας θα υπονομευτεί ανεπανόρθωτα. Ο Χάξλεϋ περιγράφει ένα παγκόσμιο κράτος, στο οποίο η μαζική ευτυχία έχει επιτευχθεί με την εφαρμογή των επιστημονικών κατακτήσεων σε όλους τους τομείς της καθημερινότητας. Αλλά με τις αποτυχίες και τις διαψεύσεις να ανήκουν στο παρελθόν, έχουν εκλείψει και όλα τα βασικά χαρακτηριστικά του παλιού πολιτισμού, όπως η τέχνη και η λογοτεχνία! Και αυτό γιατί δεν υπάρχει πλέον οι δυσχέρειες εκείνες οι οποίες θα αφυπνίσουν συνειδήσεις και θα τροφοδοτήσουν την καλλιτεχνική έκφραση.

Ώσπου έρχεται το «Φαρενάιτ 451» του Ρέι Μπράντμπερι (1953) για να συμπληρώσει ιδανικά τα δύο παραπάνω μυθιστορήματα, διαμορφώνοντας μία άτυπη τριλογία που αναφέρεται σε έναν μελλοντικό ολοκληρωτισμό: Έναν, δηλαδή, εφιαλτικό έλεγχο των ανθρώπων από τα τηλεοπτικά μέσα και μία κατασταλτική πολιτική στο όνομα πάντα του «κοινού καλού».

Ρέι Μπράντμπερι
Φαρενάιτ 451
Μετάφραση: Αλέξης Καλοφωλιάς
Εικονογράφηση: Τιμ Χάμιλτον
Εκδόσεις: Μεταίχμιο
Σελίδες: 160

Η υπόθεση αυτού του εξαιρετικού graphic novel σε εικονογράφηση Τιμ Χάμιλτον -που βασίζεται στο βιβλίο του Μπράντμπερι- εξελίσσεται σε μία φανταστική κοινωνία όπου κυριαρχεί η τεχνολογία: Οι τοίχοι των σπιτιών είναι γιγαντοοθόνες που λειτουργούν ασταμάτητα, ενώ οι ίδιοι οι άνθρωποι φορούν ακουστικά στα αυτιά τους, μέσω των οποίων ενημερώνονται συνεχώς για νέα και ειδήσεις. Όλα είναι διαμορφωμένα έτσι ώστε ο κάθε άνθρωπος να βομβαρδίζεται απρόσκοπτα από εξωτερικά ερεθίσματα, με άμεση συνέπεια να μην έχει χρόνο να σκεφτεί.

Ο πρωταγωνιστής της ιστορίας, ο Γκάι Μόνταγκ είναι ένας πυροσβέστης. Μόνο που εδώ, η δουλειά των πυροσβεστών είναι να αναζητούν και να καίνε τα βιβλία! Και αυτό γιατί τα βιβλία θεωρούνται εξ ορισμού επικίνδυνα, γιατί αποσπούν τους ανθρώπους από τους φρενήρεις ρυθμούς της παραγωγής και τους κάνουν να σκέφτονται και να ονειρεύονται.

Εδώ, ο κόσμος του Γκάι Μόνταγκ, ζωντανεύει μέσα από πολύχρωμες εικόνες. Η αφύπνισή του, η εξέγερσή του απέναντι στο εφιαλτικό κράτος που ελέγχει τη σκέψη των πολιτών του και η συνειδητοποίηση ότι η φιλοσοφία, η θεολογία και η λογοτεχνία είναι ανυπολόγιστης αξίας αποτυπώνονται μοναδικά σε αυτό το έξοχο graphic novel που θα μείνει αλησμόνητο στους αναγνώστες.

Είναι αλήθεια τόσο εφιαλτική η προοπτική ενός κόσμου χωρίς βιβλία; Ο Μπόρχες έχει δώσει -σε ανύποπτο χρόνο- τη δική του απάντηση: «Απ’ όλα τα εργαλεία του ανθρώπου, το πιο εκπληκτικό είναι, χωρίς αμφιβολία, το βιβλίο. Τα άλλα είναι προεκτάσεις του σώματός του: Το μικροσκόπιο και το τηλεσκόπιο είναι προεκτάσεις της όρασής του. Το τηλέφωνο, προέκταση της φωνής του. Έχουμε επίσης το μαχαίρι και το ξίφος, που είναι προεκτάσεις του χεριού του. Το βιβλίο, όμως, είναι κάτι άλλο: Το βιβλίο είναι προέκταση της μνήμης και της φαντασίας του»…

ΔΙΑΒΑΣΤΕ ΑΚΟΜΑ

Apple Vision Pro: Μέχρι να βγει κι εδώ, ας διασκεδάζουμε με ό,τι βλέπουμε εκεί

ΒΙΒΛΙΑ ΣΤΗ ΒΙΤΡΙΝΑ

Ένας χρόνος έχει περάσει από τότε που η Ρενέ Μπάλαρντ παραιτήθηκε από το Σώμα. Τώρα όμως επιστρέφει στη δράση ως επικεφαλής της ανασυγκροτημένης Μονάδας Ανοιχτών-Ανεξιχνίαστων Υποθέσεων.
Ο Χάρι Μπος, από την άλλη, δουλεύει εδώ και χρόνια πάνω σε μια υπόθεση που τον στοιχειώνει. Πρόκειται για τη δολοφονία μιας ολόκληρης οικογένειας από έναν ψυχοπαθή που εξακολουθεί να κυκλοφορεί ελεύθερος. Η Μπάλαρντ του ζητά να τη βοηθήσει: ένας κατά συρροή δολοφόνος καραδοκεί στην πόλη εδώ και χρόνια σκορπίζοντας τον θάνατο, έτσι προτρέπει τον Μπος να αφήσει τη δική του έρευνα, την υπόθεση που έχει βάλει σκοπό να εξιχνιάσει. Οι δυο τους πρέπει τώρα να βρουν δύο επικίνδυνους δολοφόνους που παραμένουν ατιμώρητοι.

Αυτή είναι η ιστορία της Αθηνάς, μιας ασυμβίβαστης Πολίτισσας που κοσκινίζει το παρελθόν της, σερβίρει σπιρτόζικες συμβουλές και μαγειρεύει το μέλλον της. Γεννημένη στην Κωνσταντινούπολη, έζησε τα Σεπτεμβριανά, κάμποσους αρραβώνες, τις απελάσεις του 1964 και ένα μάτσο χούντες. Τώρα είναι το 2016, η χρονιά που υποσχέθηκε, σαράντα χρόνια πριν, να συναντηθεί με τον Ραφαήλ, έναν παλιό εραστή από τον οποίο δεν έχει λάβει ποτέ νέα. Αναμένοντας το ραντεβού, η Αθηνά μπλέκεται σε δολοπλοκίες και καυγάδες, βάζει σε κίνδυνο όλες τις φιλίες της και αγωνίζεται να απελευθερωθεί από κουρασμένες προκαταλήψεις. Ματιές στην ιστορική και σύγχρονη Πόλη πασπαλίζονται με στοχασμούς για το γέρασμα, τη μοναξιά, τον έρωτα, αλλά και την κουζίνα, σε μια λογοτεχνική εκδήλωση αγάπης προς τους ελεύθερους ανθρώπους όλου του κόσμου.

Από την κατεστραμμένη Ευρώπη μέχρι την έρημο της Σονόρα στα σύνορα Μεξικού-Τέξας, που τη στοιχειώνουν οι άλυτοι φόνοι γυναικών, ο Μπολάνιο αφηγείται την ιστορία της ζωής του Χανς Ράιτερ, γεννημένου το 1920, που εξελίσσεται σε μεγάλο Γερμανό συγγραφέα με το ψευδώνυμο Αρτσιμπόλντι. Και, ταυτόχρονα, καταγράφει με την ανατριχιαστική νηφαλιότητα αστυνομικής αναφοράς την αλυσίδα των φόνων. Μέσα από πολυάριθμα γκροτέσκα πορτρέτα και φλερτάροντας με όλα τα λογοτεχνικά είδη, δημιουργείται μια εικόνα του εικοστού αιώνα με πινελιές από την Αποκάλυψη. Το λογοτεχνικό κληροδότημα του πρόωρα χαμένου Χιλιανού συγγραφέα συνδέει το γκανγκστερικό μυθιστόρημα με την πολεμική μαρτυρία, την επιστημονική φαντασία με το ρεπορτάζ και ενσαρκώνει ό,τι πιο ουσιαστικό έχει η λογοτεχνία: την τόλμη να μιλά για τη φρίκη, το θάνατο, την απουσία νοήματος, τον έρωτα.

Πώς είναι να πεθαίνεις και να σε επαναφέρουν στη ζωή πενήντα χρόνια αργότερα; Να βρίσκεσαι ξαφνικά σε έναν κόσμο όπου δεν υπάρχει ελευθερία λόγου και έκφρασης, ουσιαστικά ούτε και σκέψης; Σε έναν κόσμο όπου δεν υπάρχουν αλκοόλ, σπορ, φύλα; Σε έναν κόσμο όπου η υγεία είναι υποχρέωση και η κρεατοφαγία έγκλημα; Σε έναν κόσμο όπου οι άνθρωποι δεν επιλέγουν το επάγγελμα που θα ακολουθήσουν, δουλεύουν από το σπίτι σχεδόν 24 ώρες το εικοσιτετράωρο και δεν πάνε ποτέ διακοπές; Το «Τρότζαν» είναι ένα μυθιστόρημα που μιλάει για το δυστοπικό μέλλον που μας περιμένει. Ή μήπως για κάτι που ήδη ζούμε;