«Εκκλησιαστής»: Το θρυλικό θρησκευτικό θρίλερ μιας ομάδας Ιταλών συγγραφέων με το ψευδώνυμο Luther Blissett

Στα χρόνια του Μεσαίωνα και, ιδίως, κατά τη Μεταρρύθμιση του 16^ου αιώνα, η Ευρώπη εισέρχεται σε μια τεταμένη εποχή κοινωνικών συγκρούσεων, ανακατατάξεων, αναβρασμών που προοιωνίζονται την έλευση της Αναγέννησης. Σε αυτήν τη συγκυρία, οι αιρετικοί αμφισβητούν περισσότερο από ποτέ το επίσημο θρησκευτικό δόγμα και θέτουν υπό αμφισβήτηση την απόλυτη εξουσία του. Έτσι, έμελλε να δημιουργεί ένα θέατρο δράσης όπου πρωταγωνιστούσαν οι αιρετικές ομάδες, οι διώκτες τους και οι πλέον ευφάνταστες ίντριγκες, με τις απρόσμενες ανατροπές, τη μισαλλοδοξία, τις διώξεις, τη φονική φρενίτιδα και την άσβεστη δίψα για εκδίκηση.

Η ανθρώπινη ιστορία βρίθει αιρετικών ιδεών και απόψεων, αλλά και μόνο αυτή καθ’ αυτή η ύπαρξη των αιρέσεων γοητεύει, αφού υποδηλώνει την απόκλιση, την παρέκκλιση, την απόσχιση από τις βασικές και καθιερωμένες αρχές ενός δόγματος. Άλλωστε, αυτή η στάση αποτελεί μία ευθεία αμφισβήτηση της εκάστοτε καταπιεστικής δομής, με τον αιρετικό να αρνείται να υιοθετήσει τις παραδεδομένες αντιλήψεις και αξίες.

Και, βέβαια, οι θρησκευτικές αιρέσεις εντυπωσιάζουν για την ευρηματικότητά τους και κυρίως για τις απειράριθμες διώξεις που υπέστησαν. Ειδικά οι χριστιανικές μεσαιωνικές αιρέσεις, διακρίνονται τόσο για την ποικιλομορφία τους, όσο και για την σφοδρότητα με την οποία αντιμετωπίστηκαν. Ήδη από την εποχή του Ρωμαίου Αυτοκράτορα Κωνσταντίνου, που άρχισε η σύζευξη Κράτους-Εκκλησίας, οι διωγμοί των αιρετικών ήταν μία συνήθης πρακτική: οι δημεύσεις περιουσιών, οι βασανισμοί, οι φυλακίσεις και οι εκτελέσεις είχαν γίνει περίπου αυτονόητες – με τις ευλογίες, πάντα, των εκκλησιαστικών Πατέρων.

Αλλά είναι στην σκοτεινή εποχή του Μεσαίωνα, που δρα η περιβόητη Ιερά Εξέταση: το Ρωμαιοκαθολικό εκκλησιαστικό δικαστήριο το οποίο είχε συσταθεί ακριβώς για την καταστολή των εκάστοτε αιρέσεων και το οποίο θα γινόταν γνωστό για τον αποτροπιαστικό τρόπο που συγκέντρωνε στοιχεία για τις δίκες ή τις ομολογίες των αιρετικών: με απάνθρωπα και διεστραμμένα -θα έλεγε κανείς- βασανιστήρια. Δεν είναι υπερβολή ο ισχυρισμός ότι οι μεγάλοι Πατέρες της χριστιανικής θρησκείας, όπως ο ιερός Αυγουστίνος, ο Θωμάς ο Ακινάτης, ο άγιος Δομήνικος ή ακόμα και ο άγιος Φραγκίσκος της Ασσίζης έθεταν τις απαραίτητες θεολογικές βάσεις για τον ανηλεή διωγμό των αιρετικών.

Σε κάθε περίπτωση, οι αιρετικοί -σύμφωνα με τις επικρατούσες απόψεις- ήταν οι πρωταρχικοί εχθροί του Χριστού, χειρότεροι και από τους αλλόθρησκους, ύπουλα φίδια, απεσταλμένοι από τον Σατανά: «λύκοι με ένδυμα προβάτου». Αυτό το κλίμα των διώξεων και της θρησκευτικής μισαλλοδοξίας αποδίδει εκπληκτικά ο Ουμπέρτο Έκο στο περίφημο μυθιστόρημά του «Το όνομα του Ρόδου» με αφηγητή-πρωταγωνιστή έναν νεαρό δόκιμο Φραγκισκανό, ο οποίος τρέφει απεριόριστο θαυμασμό στον ιδιόρρυθμο, αντισυμβατικό και φωτισμένο δάσκαλό του Γουλιέλμο, πρώην ιεροεξεταστή και νυν οπαδό του ορθού λόγου και της αλήθειας.

Η υπόθεση διαδραματίζεται σε ένα ιταλικό μοναστήρι του 14^ου αιώνα όπου στυγερές δολοφονίες διαδέχονται η μία την άλλη, με σκηνικό μια από τις μεγαλύτερες βιβλιοθήκες της εποχής εκείνης στην οποία -ωστόσο- δεν έχουν δικαίωμα πρόσβασης παρά μόνο ο μυστηριώδης βιβλιοθηκάριος και ο βοηθός του. Είναι η εποχή που -έστω θαμπά- διακρίνεται το πάθος της γνώσης, της επιστήμης και του ορθολογισμού, αλλά στην οποία ακόμη κυριαρχούν η θρησκευτική μισαλλοδοξία, οι φανατισμοί, ο σκοταδισμός, οι διώξεις και η πυρά για τους αιρετικούς τους χριστιανισμού.

Υπάρχει μία εξαιρετική ιστορία του Χόρχε Λουίς Μπόρχες με τίτλο «Οι θεολόγοι», στην οποία δυο Ρωμαίοι ακόλουθοι της χριστιανικής πίστης διεξάγουν μια μυστική μάχη. Παρόλο που και οι δύο υποτίθεται ότι μάχονται τον ίδιο εχθρό -την αίρεση- αλληλοϋπονομεύονται συνεχώς, με αποτέλεσμα να καταγγείλει ο ένας θεολόγος τον άλλο επίσης ως αιρετικό και να τον στείλει, ακολούθως, στην πυρά. Είναι εμφανές ότι ο Μπόρχες -ο οποίος αγαπούσε την επινοητικότητα και τις ανακολουθίες των αιρέσεων- διασκέδαζε με την ιδέα της αίρεσης ως μιας αυθαίρετης, αλλά αμετάκλητης καταδίκης.

Αυτός είναι και  ο φυσικός χώρος στον οποίο εκτυλίσσεται η υπόθεση του «Εκκλησιαστή» – ένα θρυλικό, πια, θρησκευτικό θρίλερ που το δημιούργησε, το 1999, μία ομάδα αγνώστου ταυτότητας Ιταλών συγγραφέων με το ψευδώνυμο Luther Blissett. Βρισκόμαστε στο 1555 μ.Χ., μια εποχή όπου μαίνονται ανηλεώς θρησκευτικές έριδες, υπόγειοι και φανεροί πόλεμοι και οι περίφημες αιρέσεις του Μεσαίωνα.

Έχοντας επιβιώσει από χρόνια αιματηρών αγώνων που συγκλόνισαν την Ευρώπη, ο πρωταγωνιστής, ένας αιρετικός, αφηγείται –σε πρώτο πρόσωπο- την ιστορία τη δική του και τού ακαταπόνητου διώκτη του, του Ε – απεσταλμένου του καρδιναλίου της Ρωμαιοκαθολικής Εκκλησίας. Τζιοβάνι Πιέτρο Καράφα. Ανάμεσά τους, σαν μια τεράστια σκακιέρα, βρίσκεται μία Ευρώπη που αλλάζει βίαια μέσα από ένα παιχνίδι που εξελίσσεται μέχρι τελικής πτώσεως. Ένα φονικό παιχνίδι, στο οποίο όλα επιτρέπονται, στο κυνήγι μιας νίκης της οποίας το νόημα σκεπάζεται από ένα πέπλο μυστηρίου.

Ο αιρετικός πρωταγωνιστής, που αλλάζει πολλές φορές το όνομά του κατά τη διάρκεια της ιστορίας, πολεμά αρχικά στον πόλεμο των Γερμανών αγροτών στο πλευρό του Τόμας Μούντσερ, κατά τη διάρκεια του οποίου συμμετέχει σε διαπραγματεύσεις που τελικά επισημοποιούνται ως τα Δώδεκα Άρθρα. Στη συνέχεια, μάχεται στην πολιορκία του Μίνστερ, κατά τη διάρκεια της εκεί ιστορικής εξέγερσης και μερικά χρόνια αργότερα στη Βενετία – όλα αυτά σε μία χρονική περίοδο τριάντα χρόνων.

Ιεροκήρυκες, μισθοφόροι, τραπεζίτες, έμποροί, τυπογράφοι απαγορευμένων βιβλίων, πρίγκιπες, μεσσιανικοί ζηλωτές, αιρετικοί και ιεροεξεταστές, συνθέτουν μια ζωηρόχρωμη τοιχογραφία της Μεσαιωνικής Ευρώπης στην πορεία προς την Αναγέννηση, που εκτείνεται από τη Γερμανία του Λούθηρου μέχρι το αναβαπτιστικό βασίλειο του Μίνστερ και από τις αγορές της Αμβέρσας, μέχρι τις ιταλικές πόλεις που πυρπολήθηκαν από την Ιερά Εξέταση. Πρόκειται για ένα ευφάνταστο χρονικό μιας ολόκληρης ζοφερής και ασυνήθιστα ενδιαφέρουσας εποχής, το οποίο -την ίδια στιγμή- αποτελεί ένα λεπτοδουλεμένο αστυνομικό μυθιστόρημα που συμπαρασύρει τον αναγνώστη στη δίνη των απρόσμενων εξελίξεων.

Ένα κομψοτέχνημα που συνδυάζει την πλοκή μυστηρίου, με μία πλειάδα ιστορικών στοιχείων και υποσημειώσεων που μέσα από την ακρίβεια και την πιστότητα της καταγραφής τους, αναδεικνύουν μία σειρά από θέματα: τη σημασία της ερμηνείας, τη μανία της εξουσίας και το τίμημα της γνώσης. Και όλα αυτά, μέσα από μία συναρπαστική περιδιάβαση σε έναν αινιγματικό, μισοσκότεινο και παράξενα γοητευτικό κόσμο αιρέσεων, αναπόδραστων σχεδίων και -πάνω απ’ όλα- θανάσιμα επικίνδυνων μυστικών…

ΒΙΒΛΙΑ ΣΤΗ ΒΙΤΡΙΝΑ

Μετά τον θάνατο των γονιών του στη φωτιά του σπιτιού τους, ο δεκατετράχρονος Ρίτσαρντ Ελόβντ πηγαίνει να μείνει με τους θείους του στην απομακρυσμένη πόλη Μπάλανταϊν. Ο Ρίτσαρντ κερδίζει πολύ γρήγορα τη φήμη του παρία και όταν ένας συμμαθητής του, ο Τομ, εξαφανίζεται, όλοι υποπτεύονται το καινούργιο θυμωμένο αγόρι. Κανείς δεν τον πιστεύει όταν τους λέει ότι ο τηλεφωνικός θάλαμος στην άκρη του δάσους τον ρούφηξε σαν να ήταν σε ταινία τρόμου. Κανείς, εκτός από την Κάρεν, μια εξίσου μοναχική συμμαθήτρια που ενθαρρύνει τον Ρίτσαρντ να ακολουθήσει τα στοιχεία που η αστυνομία αρνείται να διερευνήσει. Ο μετρ του σκανδιναβικού νουάρ, αυτή τη φορά μας παραδίδει ένα επιδέξιο θρίλερ.

Η ιστορία του Νότου είναι μια επιμελώς χαλκευμένη αλήθεια. Το καλοκαίρι του 1987 είναι η καρδιά μιας ακόμα χρονιάς αμπαλαρισμένης με την ψευδαίσθηση μιας παντοδυναμίας συγκροτημένης από καλοστημένα ψέματα και απτούς, καθημερινούς μύθους. Πομπές εφήβων οδεύουν προς ένα ηδονικό, τεχνικολόρ μέλλον, με τα κοπάδια των ορμών τους να κατασπαράζουν τις νύχτες τους. Ώσπου, ένας κύκλος αίματος ξεκινάει όταν ο Γιώτης, ο ιδιοκτήτης του Νότου, ενός παραλιακού μπαρ μιας επαρχιακής πόλης, αποφασίζει να βοηθήσει μια δημοσιογράφο να εξιχνιάσει το παράξενο ατύχημα ενός νεαρού. Μπάτσοι και βαποράκια, ντίβες και χαρτοπαίκτες, δολοφόνοι και περαστικοί παρασύρονται σε μια ιλιγγιώδη πορεία προς το κενό, για να ανακαλύψουν ότι μπορούν να κάνουν τα πάντα, εκτός –ίσως- από το να σώσουν τους εαυτούς τους.

Αυτό το «γοτθικό χρονικό» αποτελείται από διηγήματα που, οργανικά δεμένα καθώς είναι μεταξύ τους, διαπερνούν τον χώρο και τον χρόνο. Το πρώτο, διαδραματίζεται όταν η επιδημία της πανούκλας, του λεγόμενου «μαύρου θανάτου», πλήττει το Βυζάντιο. Το δεύτερο, περιλαμβάνει κυνήγι μαγισσών και γεγονότα που σχετίζονται με τον εμφύλιο πόλεμο της Αγγλίας. Το τρίτο, εξελίσσεται κατά τη διάρκεια της Τρομοκρατίας, μετά τη Γαλλική Επανάσταση, ενώ το τέταρτο, το πιο κοντινό στη δική μας εποχή, μας μεταφέρει στο μεταπολεμικό Βελιγράδι. Το πέμπτο συνιστά μια προβολή στο απώτατο μέλλον, όπου ο αφηγητής, ένας ιδιότυπος αρχαιολόγος, οδηγείται σε ορισμένες φοβερές ανακαλύψεις. Κάθε διήγημα έχει στον πυρήνα του ένα από τα πέντε στοιχεία της φύσης: Φωτιά, Γη, Νερό, Αέρας, Μέταλλο. Το βιβλίο δημιουργεί μια πανοραμική εικόνα της ανθρωπότητας και εκφράζει την οπτική του συγγραφέα πάνω στην ιστορία της. 

 Ο Ρενάν, ως ιστορικός της θρησκείας, αλλά κυρίως ως φιλόλογος με ιδιαίτερη γνώση και σχέση με τη γαλλική γλώσσα, μας άφησε παρακαταθήκη μια υπέροχη μετάφραση του Άσματος Ασμάτων – κειμένου που δεν έπαψε ούτε στιγμή να γοητεύει με το μυστήριό του. Στη δική του εκδοχή, υποστηρίζει πως θα ήταν λάθος να πιστεύουμε ότι το ποίημα δεν ήταν παρά ένα σκανδαλώδες ή, ακόμα, μυστικιστικό κείμενο. Το εγχείρημα του Ρενάν να δώσει θεατρική μορφή στο Άσμα Ασμάτων αμφισβητήθηκε από πολλούς μελετητές, γλωσσικά όμως και ποιητικά δεν αμφισβητήθηκε ποτέ και από κανέναν, και η ομορφιά του παρέμεινε ατόφια.