«Απαγορευμένη θρησκεία – Οι κυνηγημένες αιρέσεις της Δύσης»: μία γοητευτική εισαγωγή στην ιστορία των θρησκευτικών παρεκκλίσεων

Η ανθρώπινη ιστορία βρίθει αιρετικών ιδεών και απόψεων που άλλοτε συνέβαλλαν στην εξέλιξη του πολιτισμού και άλλοτε αποδείχθηκαν επιζήμιες. Σε κάθε περίπτωση, όμως, αυτή καθ’ αυτή η ύπαρξη των αιρέσεων γοητεύει αφού υποδηλώνει την απόκλιση, την παρέκκλιση, την απόσχιση από τις βασικές και καθιερωμένες αρχές ενός δόγματος. Και αυτό από μόνο του αποτελεί μία ευθεία αμφισβήτηση της εκάστοτε εξουσιαστικής δομής, με τον αιρετικό να αρνείται να υιοθετήσει τις παραδεδομένες αντιλήψεις και αξίες.

Το ενδιαφέρον, πάντως, με τις κάθε λογής αιρέσεις εντοπίζεται σε ένα παράδοξο: από τη μία εκμεταλλεύονται τα λογικά κενά και τις αντιφάσεις του επίσημου δόγματος και από την άλλη αδυνατούν να ξεφύγουν από τις καταστατικές αρχές του! Σίγουρα, οι αιρετικοί δεν περιορίζονται μόνο στον χώρο της θρησκείας.

Υπό την οπτική γωνία της αρχαίας ελληνικής γραμματείας αιρετικός υπήρξε ο Σωκράτης ως ο κατεξοχήν φιλόσοφος που αμφισβήτησε τις διαδεδομένες αξίες της πόλης του, ενώ ο Γαλιλαίος ήταν επίσης αιρετικός για την επιστημονική κοινότητα της εποχής του. Αμφότεροι, όπως είναι γνωστό, πλήρωσαν ακριβά τις πεποιθήσεις τους.

Αλλά είναι οι θρησκευτικές αιρέσεις που εντυπωσιάζουν για την ευρηματικότητά τους και κυρίως για τις απειράριθμες διώξεις που υπέστησαν. Ειδικά οι χριστιανικές αιρέσεις διακρίνονται τόσο για την ποικιλομορφία τους, όσο και για την σφοδρότητα με την οποία αντιμετωπίστηκαν.

Ήδη από την εποχή του Ρωμαίου Αυτοκράτορα Κωνσταντίνου, όπου άρχισε η σύζευξη Κράτους-Εκκλησίας, οι διωγμοί των αιρετικών ήταν μία συνήθης πρακτική: οι εξορίες, οι δημεύσεις περιουσιών, οι βασανισμοί, οι φυλακίσεις, ακόμα και οι εκτελέσεις είχαν γίνει περίπου αυτονόητες – με τις ευλογίες, φυσικά, των εκκλησιαστικών Πατέρων.

Μάλιστα, κατά τα χρόνια του Μεσαίωνα, η περιβόητη Ιερά Εξέταση ήταν το Ρωμαιοκαθολικό εκκλησιαστικό δικαστήριο το οποίο είχε συσταθεί ακριβώς για την καταστολή των εκάστοτε αιρέσεων. Και έμελλε να μείνει γνωστό, για τον αποτροπιαστικό τρόπο που συγκέντρωνε στοιχεία για τις δίκες ή τις ομολογίες των αιρετικών: με απάνθρωπα και διεστραμμένα -θα έλεγε κανείς- βασανιστήρια.

Και, βέβαια, μεγάλοι Πατέρες της χριστιανικής θρησκείας, όπως ο ιερός Αυγουστίνος, ο Θωμάς ο Ακινάτης, ο άγιος Δομήνικος ή ακόμα και ο άγιος Φραγκίσκος της Ασσίζης έθεταν τις απαραίτητες θεολογικές βάσεις για τον ανηλεή διωγμό των αιρετικών. Άλλωστε, οι αιρετικοί -σύμφωνα με τις επικρατούσες απόψεις- ήταν οι πρωταρχικοί εχθροί του Χριστού, χειρότεροι και από τους αλλόθρησκους – ύπουλα φίδια, απεσταλμένοι από τον Σατανά: «λύκοι με ένδυμα προβάτου».

Υπάρχει μία εξαιρετική ιστορία του Μπόρχες με τίτλο «Οι θεολόγοι», στην οποία δυο Ρωμαίοι ακόλουθοι της χριστιανικής πίστης διεξάγουν μια μυστική μάχη. Παρόλο που και οι δύο υποτίθεται ότι μάχονται τον ίδιο εχθρό -την αίρεση- αλληλοϋπονομεύονται συνεχώς, με αποτέλεσμα να καταγγείλει ο ένας θεολόγος τον άλλο επίσης ως αιρετικό και να τον στείλει, ακολούθως, στην πυρά. Είναι εμφανές ότι ο Μπόρχες -ο οποίος αγαπούσε την επινοητικότητα και τις ανακολουθίες των αιρέσεων- διασκέδαζε με την ιδέα της αίρεσης ως μιας αυθαίρετης, αλλά αμετάκλητης καταδίκης.

Αυτό το ζοφερό κλίμα των διώξεων και της θρησκευτικής μισαλλοδοξίας αποδίδει μοναδικά ο Ουμπέρτο Έκο στο περίφημο μυθιστόρημά του «Το όνομα του Ρόδου» με αφηγητή-πρωταγωνιστή έναν νεαρό δόκιμο Φραγκισκανό, ο οποίος τρέφει απεριόριστο θαυμασμό στον ιδιόρρυθμο, αντισυμβατικό και φωτισμένο δάσκαλό του Γουλιέλμο, πρώην ιεροεξεταστή και νυν οπαδό του ορθού λόγου και της αλήθειας.

Η υπόθεση διαδραματίζεται σε ένα ιταλικό μοναστήρι του 14^ου αιώνα όπου υπάρχει μια από τις επιβλητικότερες βιβλιοθήκες της εποχής εκείνης, στην οποία -ωστόσο- δεν έχουν δικαίωμα πρόσβασης παρά μόνο ο μυστηριώδης βιβλιοθηκάριος και ο βοηθός του. Είναι η εποχή που -έστω θαμπά- διακρίνεται το πάθος της γνώσης, της επιστήμης και του ορθολογισμού. Αλλά στην οποία, εξακολουθούν ακόμη να κυριαρχούν η θρησκευτική μισαλλοδοξία, οι φανατισμοί, ο σκοταδισμός, οι διώξεις και η πυρά για τους αιρετικούς τους χριστιανισμού.

Αυτό το εκπληκτικό –από κάθε άποψη- φαινόμενο των αιρέσεων αποτυπώνει και διερευνά η «Απαγορευμένη θρησκεία – Οι κυνηγημένες αιρέσεις της Δύσης» του Τζ. Ντάγκλας Κένιον. Πρόκειται για μία ενδελεχή καταγραφή και μελέτη των αιρετικών δογμάτων που απαγόρευσε η χριστιανική Εκκλησία των πρώτων αιώνων: Από την εποχή που ακόμη θεμελιωνόταν ο χριστιανισμός, μέχρι την ταραγμένη περίοδο των Καθαρών και των Ναϊτών Ιπποτών, αλλά και των Μασόνων του Νέου Κόσμου.

 Σε αυτήν την πορεία διερεύνησης της προέλευσης της δυτικής πίστης αποκαλύπτονται οι στενοί δεσμοί ανάμεσα στην αρχαία αιγυπτιακή θρησκεία και τον χριστιανισμό, η πραγματική ταυτότητα των τριών Μάγων και ο δεσμός που σφυρηλάτησαν οι Ναΐτες ανάμεσα στον πρώιμο χριστιανισμό και στους μασόνους.

Αναμφίβολα, μία αξιόλογη εισαγωγή στην πραγματική ιστορία των αιρετικών θρησκευτικών παραδόσεων που διαδραμάτισαν εξίσου σημαντικό ρόλο στην κοινωνία με την κυριαρχούσα πίστη, η οποία προσπαθούσε ακατάπαυτα να τις ωθήσει στο περιθώριο. Και, όμως, αυτά τα «πνευματικά μονοπάτια», τα οποία γεννήθηκαν μέσα στον ίδιο τον χριστιανισμό, επέζησαν –με τον έναν ή τον άλλο τρόπο- μέσα από τις αιρέσεις του Μεσαίωνα και τις θεωρίες των σπουδαίων στοχαστών της Αναγέννησης, καθώς και των διαδόχων τους, όπως ο Νεύτων και ο Τζιορντάνο Μπρούνο.

Εκείνο που, τελικά, αναδεικνύεται δεν είναι άλλο από την παθογένεια της ίδιας αίρεσης, η οποία καλείται -ματαίως- να συμμαζέψει τα ασυμμάζευτα, να επαναδιατυπώσει επιτυχώς το απόλυτο της θρησκευτικής πίστης: Κάπως έτσι, η αίρεση οδηγείται με μαθηματική ακρίβεια στην -ούτως ή άλλως- εντυπωσιακή και -μάλλον- αναπόφευκτη αναίρεσή της. Δίχως ποτέ να χάνει –έστω στο ελάχιστο- κάτι από την διαχρονική και παράξενη γοητεία της…

ΒΙΒΛΙΑ ΣΤΗ ΒΙΤΡΙΝΑ

image description

Στήβεν Κινγκ
«Το πράσινο μίλι»
Μετάφραση: Πητ Κωνσταντέας
Εκδόσεις: Κλειδάριθμος
Σελίδες: 528

 Το κλασικό μυθιστόρημα του Στήβεν Κινγκ έχει ως βασικό σκηνικό μία φυλακή του αμερικάνικου Νότου το 1935. Το Πράσινο Μίλι είναι το όνομα του διαδρόμου που βρίσκεται στην πτέρυγα των μελλοθάνατων και οδηγεί στο δωμάτιο με την ηλεκτρική καρέκλα. Ο Εϊτζκομπ, υπεύθυνος της φυλακής, προσπαθεί να δείξει σεβασμό στους κρατούμενους που περνάνε εκεί τις τελευταίες μέρες της ζωής τους. Όλα κυλάνε πολύ αργά, μέχρι που μια μέρα ένας διαφορετικός κρατούμενος φτάνει στη φυλακή. Ο Τζον Κόφυ, είναι ένας γίγαντας που καταδικάστηκε σε θάνατο για τον φόνο δύο μικρών κοριτσιών, και προκαλεί εντύπωση σε όλους τους φύλακες, αλλά όχι μόνο για το μέγεθός του. Σύντομα, ο Εϊτζκομπ αρχίζει να βλέπει κάτι διαφορετικό σε αυτόν: Ο Τζον ξεκινά να επιδεικνύει υπερφυσικές δυνάμεις…

 27 Οκτωβρίου 1940: θα τη θυμάται αυτή τη μέρα ο Πέτρος που πέθανε το τριζόνι του. Θα τη θυμάται γιατί την επομένη ακούει τη φωνή της μητέρας του να του λέει: «Σήκω…, έγινε πόλεμος. Δεν ακούς τις σειρήνες;» Όταν ο πόλεμος έφτασε στο κατώφλι της Ελλάδας, ο Πέτρος ήταν εννιά χρονών, είχε μια χελώνα για κατοικίδιο, αγαπούσε με πάθος τις αμερικάνικες ταινίες και γνώριζε τον πόλεμο μόνο μέσα από τα βιβλία του. Τώρα όμως τον βιώνει κάθε μέρα, μαζί με τους γονείς του, τον παππού του και τη μεγαλύτερη αδελφή του, την Αντιγόνη, αρχίζοντας έναν μεγάλο περίπατο, μια βόλτα στην Αθήνα της Κατοχής, στα δύσκολα εκείνα χρόνια της πείνας, των συσσιτίων, του φόβου, των διωγμών, με την ελπίδα να σιγοκαίει κάπου στο βάθος. Συλλεκτική έκδοση του έργου της Άλκης Ζέη που αγαπήθηκε από γενιές αναγνωστών με αφορμή τη συμπλήρωση των 100 χρόνων από τη γέννησή της και τη θέσπιση του 2023 ως «Έτους Άλκης Ζέη».

Απόκριες 1933: Ο Γκέρεον Ρατ ξεφαντώνει στο καρναβάλι της Κολονίας. Το άλλο πρωί ξυπνάει μ’ ένα κεφάλι καζάνι, τη λάθος γυναίκα στο πλάι του και μ’ ένα τηλεφώνημα από το Βερολίνο: Το Ράιχσταγκ καίγεται! Άμεση ανάκληση αδειών! Ο Ρατ «κληρονομεί» την επόμενη υπόθεσή του από τον προϊστάμενό του, τον Βίλχελμ Μπεμ, ο οποίος πέφτει σε δυσμένεια και ωθείται στο περιθώριο από τον ναζιστή αρχηγό της αστυνομίας. Η υπόθεση αφορά έναν άστεγο που βρέθηκε δολοφονημένος στη Νόλεντορφ Πλατς. Η ιστορία αυτού του ανθρώπου οδηγεί πίσω στο παρελθόν, και συγκεκριμένα στον Μάρτιο του 1917, όταν οι Γερμανοί στρατιώτες άφηναν πίσω τους καμένη γη στη βόρεια Γαλλία κατά τη διάρκεια της Επιχείρησης Άλμπεριχ.

Σε αυτή τη συλλογή πολιτικών άρθρων η Σώτη Τριανταφύλλου προσπαθεί να εμβαθύνει στις διεθνείς σχέσεις µε ιδιαίτερη έμφαση στην αμερικανική πολιτική που αποτελεί το επιστημονικό της πεδίο. Αναλύει τις ευρωπαϊκές υποθέσεις, τα μικρά και μεγάλα πολιτικά δράματα της Ελλάδας και ορισμένα γεγονότα που σημειώθηκαν τα τελευταία δύο χρόνια — το πιο συνταρακτικό από τα οποία ήταν η ρωσική εισβολή στην Ουκρανία. Γίνεται λόγος για τον Ψυχρό Πόλεμο, για τις ιδεολογικές, θρησκευτικές και πολιτιστικές συγκρούσεις, για τη χριστιανική ακροδεξιά και τα woke κινήματα —ένα φαινόμενο κατόπτρων—, καθώς και για τις κοινωνικές νευρώσεις και τις πολιτιστικές μόδες που επηρεάζουν τον τρόπο ζωής στον σημερινό κόσμο.