Στιγμιότυπο από την παράσταση του “Λόενγκριν” που παουσιάζεται στο Μέγαρο Μουσικής Αθηνών.
Στην άλλη μεριά της τηλεφωνικής γραμμής βρίσκεται ο διακεκριμένος Βρετανός σκηνοθέτης και σκηνογράφος Άντονυ ΜακΝτόναλντ. Τον βρίσκω στο Μπέλφαστ κι επειδή βιάζεται πολύ μού δίνει ευγενέστατα τον ελάχιστο χρόνο των δέκα λεπτών, μέσα στον οποίο ελπίζω να προφτάσει να πει δυο λέξεις για τον «Λόενγκριν» του Βάγκνερ, που σε δική του σκηνοθεσία και σκηνογραφία, παρουσιάζεται στο Μέγαρο Μουσικής Αθηνών – Αίθουσα Αλεξάνδρα Τριάντη (επόμενες παραστάσεις στις 3 και 5 Φεβρουαρίου), για τον Βάγκνερ, αυτή την πολύ ιδιαίτερη κι αμφιλεγόμενη μορφή, αλλά και το δρομολογούμενο Brexit. Κάτι προφταίνουμε.
Το ίδιωμα του βαγκνερικού αριστουργήματος, που επανέρχεται στην Εθνική Λυρική Σκηνή 52 χρόνια μετά την πρώτη, και μοναδική έως σήμερα, παρουσίαση του, το βρίσκει, εξομολογείται, τόσο μελωδικό «που θυμίζει ακόμα και Μπελλίνι». Ο Bάγκνερ έχει ωστόσο δυσκολίες, γιατί «δεν είναι ένας πολύ απλός συνθέτης. Είναι σημαντικό ότι μεγάλωσε μέσα σε ένα θέατρο, και βλέπουμε πως είναι πολύ σύνθετα τα έργα του, με ψυχολογικό βάθος. Δεν είναι προφανείς είναι σύνθετες υπάρξεις οι ήρωές του».
Ποιοι φιλόσοφοι έπαιξαν μεγάλο ρόλο στην κοσμοθεωρία του; «Ο Σοπενάουερ και νωρίτερα ο Εγελος. Αλλά ο Λόενγκριν είναι πριν την περίοδο Σοπενάουερ. Είναι ένας πραγματικά πολύ σύνθετος χαρακτήρας».
Ακόμα δεν έχει κάνει την εμφάνισή του ο αντισημιτισμός που τον στιγμάτισε: «Δεν έχουμε να κάνουμε σε αυτή την όπερα με τον αντισημιτισμό, αλλά με την πίστη και το πώς συνδεόμαστε μεταξύ μας ως ανθρώπινες υπάρξεις. Θεωρώ ότι είναι η πιο ρομαντική όπερα που έχει γράψει. Είναι μια παραμυθένια ιστορία, στην οποία όμως τίθεται το μεγάλο ερωτημα μέχρι ποιου σημείου μπορείς να εμπιστευτείς κάποιον».
Ο Βάγκνερ υπήρξε σε μεγάλο βαθμό αυτοβιογραφικός, υποστηρίζει ο ΜακΝτόναλντ.
Ο Λόενγκριν πρωτοπαρουσιάστηκε το 1850 στη Βαϊμάρη, υπό την διεύθυνση του Φραντς Λιστ, και βαθμηδόν χάρισε στον Βάγκνερ φήμη «εθνικού» συνθέτη. O μύθος ανάγεται σε ένα από τα αιματηρά ποιήματα ηρωικών ανδραγαθημάτων των τροβαδούρων του 12ου αιώνα. Ένας μυστηριώδης ιππότης έρχεται να υπερασπιστεί την Έλζα της Βραβάντης, η οποία κατηγορείται για τη δολοφονία του αδερφού της. Για να αγωνιστεί υπέρ της θέτει ως όρο εκείνη να μη ρωτήσει ποτέ το όνομα και την καταγωγή του. Ο Λόενγκριν νικά, η Έλζα αθωώνεται και γίνεται σύζυγός του. Τελικά θα καταφέρουν να σπείρουν στην Έλζα την αμφιβολία και να την κάνουν να θέσει την ερώτηση. Ο ιππότης αποκαλύπτει την ταυτότητά του, αλλά υποχρεώνεται πλέον να αναχωρήσει.
Είναι δυσκολότερο το ανέβασμα των βαγκνερικών οπερών από τις δημοφιλείς ιταλικές, για παράδειγμα; «Για μένα είναι ευκολότερο, γιατί είναι έξυπνο το λιμπρέτο. Ο Βάγκνερ είναι σε μεγάλο βαθμό αυτοβιογραφικός, γράφοντας το λιμπρέτο των έργων του. Στον Βέρντι οι επαναλήψεις είναι πολύ δύσκολες».
Ως σκηνογράφος στράφηκε σε ζωγράφους όπως ο Γερμανός ρομαντικός Κάσπαρ Ντάβιντ Φρίντριχ. «Ήταν μία μάλλον ενστικτώδης επιλογή. Ήθελα οπτικά να υπάρχει το στοιχείο της βόρειας Ευρώπης». Τα κοστούμια μοιάζουν, χωρίς να είναι, γερμανικά. Υπάρχει σκηνή που η δράση μεταφερεται σε «ένα βιομηχανικό χώρο σε παρακμή, καθώς η χώρα δεν βρίσκεται σε καλή κατάσταση».
Επιστρέφουμε στον αντισημιτισμό του Βάγκνερ, ο οποίος δεν υπήρξε μόνο μουσικός, αλλά συνέγραψε και θεωρητικά δοκίμια και ποιητικά κείμενα για όλα του τα σκηνικά έργα κι οραματίστηκε μία τέχνη πέρα από την ψυχαγωγία, με διδακτικό περιεχόμενο, στα πρότυπα του αρχαίου ελληνικού δράματος: «Υπήρχε μια περίοδος που ήταν αντισημίτης. Ξέρουμε ότι αυτό στην περίπτωσή του έχει να κάνει με τους εβραίους συνθέτες στο Παρίσι. Ζήλευε».
Συζητάμε ενώ η κουβέντα για το brexit κλονίζει όχι μόνο τη χώρα του αλλά κι ολόκληρη την Ευρώπη: «Δεν ξέρω τι θα συμβεί. Είμαστε απελπισμένοι και ανήσυχοι, ακόμα δεν ξέρουμε ποιες θα είναι οι συνέπειες. Είναι πολύ θλιβερό αυτό που συνέβη. Και θα είναι μεγάλο πλήγμα και για το χώρο και τον κόσμο των τεχνών».
