Έχετε υπάρξει πολλά χρόνια καθηγητής. Έχει αλλάξει ο τρόπος που οι νέοι αντιμετωπίζουν την πραγματικότητα; Έχω υπάρξει 28 χρόνια καθηγητής και 7 χρόνια σύμβουλος φιλολόγων Αθήνας. Τα νέα παιδιά είναι πιο έξυπνα από παλιά ενώ οι καθηγητές είναι χειρότεροι γιατί έχουν αποκτήσει βεβαιότητες, μια επιστημοσύνη και μια λατρεία στους τύπους. Κραδαίνουν το μεταπτυχιακό και το ντοκτορά λες κι αυτό είναι απόδειξη ποιότητας. Το σχολείο έχει εκπέσει, η ανθρωπιστική παιδεία δεν θεωρείται πια αξία, τα γράμματα δεν θεωρούνται αξία. Τους λες ο Νίτσε είπε αυτό και σου απαντούν αμέσως με αυθάδεια «Και ποιος είναι κύριε ο Νίτσε»; Τα νέα κι έξυπνα παιδιά δεν έχουν πια καταφυγές στην ανθρωπιστική θεώρηση του κόσμου κι έχουν μια ευκολία διότι είναι διεκπεραιωτική η βίωση που κάνουν. Η ζωή δεν είναι διεκπεραίωση, η ζωή είναι διαδικασία. Αυτό το πράγμα για να το αντιληφθείς πρέπει να έχεις πραγματικά άμεσα βιώματα ή θα πρέπει να καταφύγεις σε μελέτη των γραμμάτων, των τεχνών. Δεν μπορείς χωρίς τίμημα να αποκτάς άποψη, δεν μπορεί να έχουν όλοι άποψη. Η άποψη για να αποκτηθεί πρέπει να πληρώσεις με αίμα. Αυτή η αντίληψη ότι μπορούμε να τα έχουμε όλα επειδή είμαστε ίσοι είναι μαλακία αντίληψη. Όχι, δεν είμαστε ίσοι. Κανείς δεν είναι ίσος με κανέναν άλλον. Ο καθένας ανεβαίνει τα σκαλοπάτια και τις προοπτικές του εγώ του μέσα από διαρκή, επίμονη και επίμοχθη προσπάθεια. Το σχολείο λοιπόν έχει εκπέσει σκόπιμα. Το πρώτο που έκανε το σύστημα τα τελευταία είκοσι χρόνια είναι να διαλύσει την παιδεία. Δημιούργησε νέα άτομα που την ορμητικότητά τους την εκτονώνουν χωρίς σκοπό και χωρίς στόχο ενώ θα μπορούσε να έχουν μια ανατρεπτική θεώρηση του κόσμου και της ζωής αν διέθεταν μια στοιχειώδη παιδεία. Δε διαβάζουν και το θεωρούν τσαμπουκά τους ή δεν υπακούουν και το θεωρούν μαγκιά τους. Η έννοια της πειθαρχίας τους φαίνεται παρωχημένη έννοια διότι πιστεύουν ότι κανένας δεν είναι καλύτερος από αυτούς ώστε να σκάσουν και να τον ακούσουν. Αυτή την αντίληψη την πέρασε η δική μας γενιά, η λεγόμενη γενιά του Πολυτεχνείου, που ήταν αμετροεπής, υπερφίαλη και που νόμιζε ότι κατέχει τα πάντα με αποτέλεσμα να δημιουργήσει χειρότερες απομιμήσεις του εαυτού της.
Ο Έκο λέει πως ένας από τα πρώτα σημάδια του φασισμού είναι η περιφρόνηση προς τα γράμματα και προς τους διανοούμενους. Πολύ σωστά. Μα έχει καταργηθεί ο όρος. Ούτε κριτική λογοτεχνίας γίνεται, κανείς δε δίνει σημασία. Κι αυτοί που παρουσιάζονται από τα μέσα ως διανοούμενοι και πνευματικοί άνθρωποι; Πάρε τα λεφτά και τρέχα. Καμία σχέση. Είναι απλά περσόνες, δημιουργήματα μιας κοινωνικής αναγκαιότητας που εξυπηρετεί συγκεκριμένα πλαίσια και προοπτικές. Τεράστιο και αρνητικό ρόλο παίζουν οι δημοσιογράφοι σε αυτό το παιχνίδι. Οι οποίοι έχοντας μια απίστευτη απαιδευσία, ακολουθώντας τις βεβαιότητες τους, οι περισσότεροι, κόβουν και ράβουν τον κόσμο στα μέτρα του εαυτού τους. Βλέπεις ελάχιστους διακριτικούς και τρυφερούς ανθρώπους που σέβονται τον άλλον, που θεωρούν ότι κάποιος είναι καλύτερος τους, που τον θαυμάζουν κι έτσι να μπορούν να τον φτάσουν και να τον υπερβούν. Γιατί θαυμάζω σημαίνει αυτό: ενέχω το θαύμα. Το βλέπω, το φτάνω και το υπερβαίνω. Δεν μπορεί ο άλλος επειδή είναι 20, 25 χρονών κι επειδή έχει βγάλει ένα πανεπιστήμιο του κώλου, όπως είναι τα περισσότερα, να έχει άποψη. Πρέπει να κάτσει να σκάει, να θαυμάσει όποιον γουστάρει ο ίδιος και όχι να του επιβάλλουν τι να θαυμάσει, αλλά να βρει κάτι να θαυμάσει. Ο Αϊνστάιν λέει ότι «υπάρχουν αυτοί που βλέπουν τον κόσμο σαν θαύμα, κι αυτοί που δεν βλέπουν τον κόσμο σαν θαύμα». Όσοι βλέπουν τον κόσμο σαν θαύμα είναι μαγεμένοι άνθρωποι, οιστρήλατοι, έχουν ποιητική θέαση του κόσμου, είναι οι losers, οι χαμένοι. Εμείς λοιπόν είμαστε με τους losers, με τους χαμένους. Αυτοί οι χαμένοι ομορφαίνουν τον κόσμο. Τους άλλους, που είναι επιτυχημένοι, σύμφωνα με τα σύγχρονα πρότυπα, εγώ προσωπικά τους έχω χεσμένους.
Βέβαια το νεαρό της ηλικίας δεν αναιρεί την αξία κάποιων. Ο Ρεμπώ έγραφε ποίηση μέχρι τα 19 και μετά σταμάτησε. Δεν εννοώ έτσι τη χρονικότητα. Ο καλλιτέχνης άλλωστε είναι νέος πάντα. Και ο νέος, αυτός που έχει μια πλασματική ηλικία 25 ή 30, δε σημαίνει ότι είναι νέος, μπορεί να είναι γερασμένος. Όταν σχηματικά μίλησα για τη νεότερη γενιά εννοώ για το πώς το σύστημα πλάθει μια γενιά άγουρων νέων ανθρώπων με βεβαιότητες. O καλλιτέχνης παραμένει νέος. Καλλιτέχνης δεν είναι απαραίτητα κάποιος που γράφει αλλά που έχει καλλιτεχνική συνείδηση, που ερωτεύεται, που χαίρεται. Νέος άνθρωπος είναι ο δυναμικός και δημιουργικός άνθρωπος. Δεν μπορούν πίσω από την τυπική πρόφαση μιας ηλικίας να πιστοποιούν τη νεότητά τους. Η νεότητα πιστοποιείται μέσα από την καλλιτεχνική βίωση του κόσμου. Δεν εννοώ το στατικό καλλιτεχνικό έργο που μπαίνει μέσα σε καλούπια καταναλωτισμού εννοώ την καλλιτεχνική βίωση του κόσμου.
Ένας τρυφερός άνθρωπος μπορεί να είναι επαναστάτης; Μόνο ο τρυφερός άνθρωπος είναι επαναστάτης.
Και ποια είναι η πιο επαναστατική πράξη που μπορεί να κάνει κάποιος; Να υποταχθεί σε αυτό που αγαπάει. Γιατί υποτάσσομαι σημαίνει αποποιούμαι τον εαυτό μου και αναγνωρίζω την ομορφιά στον άλλον.
Η ελληνική κοινωνία έχει γίνει πιο συντηρητική τα τελευταία 10 χρόνια; Ήταν συντηρητική και έχει γίνει ακόμη πιο συντηρητική. Είναι εξόφθαλμο αυτό. Ο συντηρητισμός είναι πια απροκάλυπτος.
Πριν 2-3 χρόνια διατυπωνόταν αρκετά συχνά η άποψη ότι η κρίση θα μας κάνει καλύτερους. Δε το δέχομαι αυτό. Έχει μια μαζοχιστική θέαση. Βαράτε με για να αποκτήσω ποιότητα. Η ποιότητα όμως δεν αποκτάται με εξωτερικούς όρους αλλά είναι εσώτερη διαδικασία. Γινόμαστε καλύτεροι συνειδητοποιώντας την πραγματικότητα μας δεν χρειάζεται με το ζόρι να μας την επιβάλλουν οι άλλοι. Όλα χειρότερα θα γίνονται. Θα φτωχαίνουμε και θα δυστυχούμε. Από εκεί και πέραν ουδέν καλόν αμιγές κακού και τανάπαλιν. Είναι όντως δυνατόν η οικονομική δυσπραγία να μας φέρει σε πιο ανθρώπινες σχέσεις αν όμως δεν είμαστε άνθρωποι πώς θα αναδείξουμε ανθρωπισμό; Δηλαδή αν δεν έχουμε λεφτά θα κοιτάξουμε πώς θα κάνουμε παρέα, πώς θα βοηθήσουμε τον άνθρωπο; Πάλι θα κοιτάξουμε να κλέψουμε. Αν έχει ένα ευρώ ο άλλος θα του κλέψουμε το ένα εκεί που παλιά θα του κλέβαμε τα 100. Δεν συμμερίζομαι λοιπόν αυτή την άποψη, που είναι θεολογικής θεώρησης θέση. Σε δύσκολες συνθήκες η βία βγαίνει πιο έντονα σωματοποιημένη. Βλέπεις τι γίνεται με τον φασισμό σε όλα τα επίπεδα. Είναι πανευρωπαϊκό το φαινόμενο. Έβλεπα προχθές τι συνέβαινε στην ουκρανική βουλή. Γρονθοκοπούνταν νέοι άνθρωποι. Κάτι χοντροκέφαλοι, φασιστοειδή. Στη βουλή παλιά υπήρχε μια άλλη ευπρέπεια. Έστω κι αν ήταν μικροαστοί ή φθαρμένοι είχαν τουλάχιστον μια τυποποιημένη αβρότητα, η οποία δεν υπάρχει πια. Τώρα είναι ζωντόβολα. Είτε είναι στη βουλή είτε στο γήπεδο ένα και το αυτό. Πάνε οι προφάσεις, εκπέσανε. Δεν χρησιμοποιούνται πια ούτε οι προφάσεις ούτε οι συμβάσεις των πραγμάτων.
Ποιος είναι ο ρόλος των συμβάσεων; Οι συμβάσεις είναι απαραίτητοι όροι για να υπάρξει ανατροπή. Δέχεσαι κατά σύμβαση μια πραγματικότητα, μια κατάσταση κι αφού τη δεχτείς μετά όντας ουσιαστικά μέσα στην κατάσταση την ανατρέπεις. Εάν είναι όλα ξέκωλα και ξέχειλα το άτομο δεν έχει που να σταθεί. «Δώσε μου πού να σταθώ και θα σου κινήσω όλο τον κόσμο», έλεγε ο Δημόκριτος. Πρέπει να βρούμε έναν τόπο, όχι μόνο γεωγραφικό, αλλά αισθητικό και μετά θα ανατρέψουμε τις συμβάσεις. Πρέπει να υπάρξει ο μπάτσος για να πούμε κάτω οι μπάτσοι, πρέπει να υπάρξει ο φθαρμένος. Πρέπει να υπάρξει μια κοινωνική δομή για να την ανατρέψεις. Αν δε δέχεσαι τίποτα δείχνει ότι είσαι στο τίποτα.
Ο Ανδρέας Μήτσου κατάγεται από την Aμφιλοχία. Έχει σπουδάσει αγγλική λογοτεχνία, ελληνική φιλολογία και είναι διδάκτωρ Φιλοσοφίας. Έχει εκδώσει εννιά συλλογές διηγημάτων, τέσσερα μυθιστορήματα και μία νουβέλα. Tην άνοιξη θα κυκλοφορήσει το βιβλίο του «Η εξαίσια γυναίκα και τα ψάρια» από τις εκδόσεις Καστανιώτη.
