Ο γρίφος του παπουτσιού με την αγκράφα, Άγκαθα Κρίστι: Η «βασίλισσα του εγκλήματος» παραμένει αξεπέραστη

Κάποτε ειπώθηκε -ίσως με μία δόση υπερβολής- ότι η Άγκαθα Κρίστι, η αποκαλούμενη και «βασίλισσα του εγκλήματος», έγραφε τα βιβλία της μέχρι το τελευταίο κεφάλαιο και μετά αποφάσιζε ποιος χαρακτήρας ήταν λιγότερο πιθανόν να εκληφθεί ως ύποπτος. Επειτα, έκανε τις απαραίτητες αλλαγές στο κείμενο για να «ενοχοποιήσει» τελικά αυτόν τον χαρακτήρα.

Και έτσι όμως να μην είναι, η λογική μέσα στην οποία κατάφερνε με άνεση να αιχμαλωτίζει, να υποτάσσει -θα έλεγε κανείς- τον αναγνώστη, καθιστά τον παραπάνω συλλογισμό ιδιαίτερα αληθοφανή. Άλλωστε, η εξαιρετική οικονομία της πλοκής, η σφιχτή δράση και η παράταση της αγωνίας μέχρι την τελευταία σελίδα είναι εκείνα τα στοιχεία που ανέδειξαν τη μυθοπλαστική τέχνη της Αγγλίδας συγγραφέως σε μία διαχρονική πραγματεία πάνω στην μονίμως αινιγματική φύση της λογικής και των ορίων της.

Οι ιστορίες της ξεκινούν -κατά κανόνα- με τη διάπραξη ενός εγκλήματος και τη συνακόλουθη αναζήτηση των υπόπτων. Στη συνέχεια, ο ντετέκτιβ έρχεται να εξετάσει όλες τις μαρτυρίες και τους ισχυρισμούς των μαρτύρων μέσα από -συνήθως- απρόσμενους λογικούς συλλογισμούς. Με αυτόν τον τρόπο ο εκάστοτε αναγνώστης αποπροσανατολίζεται -τις περισσότερες φορές- μπροστά στο εντυπωσιακό εύρος των ενδεχομένων και αυτό βέβαια είναι το σημαντικότερο και οξυδερκέστερο επίτευγμα της πλοκής.

Πάντως, η υπόθεση των περισσοτέρων μυθιστορημάτων της βασίζεται κυρίως σε δύο τεχνάσματα: τη σταδιακή μείωση του αριθμού των υπόπτων και τις αλλεπάλληλες διαψεύσεις πιθανών θεωριών για το ποιος ήταν εκείνος που διέπραξε το έγκλημα.

Εξάλλου, κάθε άλλο παρά είναι τυχαίο ότι η πρώτη μεγάλη επιτυχία της ήρθε από το κλασικό, πια, μυθιστόρημα «Η δολοφονία του Ρότζερ Ακρόυντ» (1926): Εδώ ο διάσημος Βέλγος ντετέκτιβ Ηρακλής Πουαρώ -με την ιριδίζουσα σκέψη και το αστείο μουστάκι- καλείται να βρει τον δολοφόνο για να ανακαλύψει, προς κατάπληξη όλων, ότι αυτός είναι ο ίδιος ο αφηγητής της ιστορίας και συνάμα βοηθός του στην πολυκύμαντη προσπάθεια εξιχνίασης της υπόθεσης.

Η βιρτουόζικη δεξιοτεχνία της ιδιοφυούς μυθιστοριογράφου να συνθέτει ιστορίες που προσιδιάζουν σε περίτεχνα ταχυδακτυλουργικά τεχνάσματα θα συνεχιστεί με ασυνήθιστη επινοητικότητα. Το 1934 εκδίδει το «Έγκλημα στο Οριαν Εξπρές»: Πέντε χρόνια μετά την απαγωγή και το θάνατο ενός βρέφους στην Αμερική, ένας επιβάτης του Οριαν Εξπρές βρίσκεται νεκρός με δώδεκα μαχαιριές στο στήθος. Ο Ηρακλής Πουαρώ, που τυχαία ταξιδεύει με το ίδιο τρένο, καλείται να ξεδιαλύνει το έγκλημα και να αποκαλύψει το δολοφόνο. Μόνο που δεν είναι ένας, αλλά δώδεκα, όσες και οι μαχαιριές!

Θα ακολουθήσει το εξαιρετικό «Δέκα μικροί νέγροι» (1939) το οποίο έμελλε να αποτελέσει ένα διαχρονικό πρότυπο για τα μυθιστορήματα του είδους: Πρόκειται για μια από τις πλέον δραματικές περιπτώσεις μυστηρίου, μία ιστορία με ένα δολοφόνο χωρίς κίνητρο, δέκα ανθρώπους με ένα νεφελώδες, ένοχο παρελθόν και ένα απομονωμένο νησί – ιδανικό σκηνικό για τις πιο σκοτεινές πράξεις που μπορεί να διανοηθεί το ανθρώπινο μυαλό. Ολοι τους βρίσκονται προσκεκλημένοι σε μια έπαυλη, μέχρι που αρχίζουν ο ένας μετά τον άλλον να δολοφονούνται, για να μην μείνει παρά μόνον ένας: ο δολοφόνος.

Πέρα, όμως, από την αδιαμφισβήτητη ικανότητα της Άγκαθα Κρίστι να παραπλανεί τον αναγνώστη, τα μυθιστορήματά της διακρίνονται και για το ασυνήθιστα προσεγμένο ψυχολογικό υπόβαθρο των χαρακτήρων της, όπως εμφανίζονται μέσα από τις λεπτομέρειες των διαλόγων τους, τις αυθόρμητες αντιδράσεις τους, τις ψυχικές μεταπτώσεις και τις συναισθηματικές εξάρσεις τους υπό συνθήκες ασφυκτικής πίεσης κλειστού δωματίου.

Αυτή η ψυχολογική ευθυκρισία της Κρίστι εκφράζεται πρωτίστως διά μέσου των δύο πασίγνωστων πρωταγωνιστών της: του Ηρακλή Πουαρώ και της Μις Μαρπλ- μιας γεροντοκόρης που διαθέτει επίσης την καταπληκτική ικανότητα να λύνει τους γρίφους των εγκλημάτων, με την παλιομοδίτικη ευγένειά της να μην είναι παρά μία μάσκα οξυδέρκειας και πονηριάς. Αμφότεροι εργάζονται διεξοδικά για την εξιχνίαση των εγκλημάτων επιστρατεύοντας -με περισσή ευρηματικότητα- την παρατήρηση, τη φαντασία, τη διαίσθηση και πάνω απ’ όλα τη λογική.

Είναι, ωστόσο, με τον Πουαρώ που η Κρίστι θα δημιουργούσε έναν αρχετυπικό ντετέκτιβ -με την αψεγάδιαστη και κάπως εξεζητημένη εμφάνιση- εφάμιλλο του θρυλικού Σέρλοκ Χολμς, για τον οποίο η τάξη και η συμμετρία θα αποτελούσαν την προϋπόθεση για να κτίσει την περιβόητη μεθοδικότητά του και να προχωρήσει μέσα από έναν πάντα εντυπωσιακό διαλογικό συλλογισμό στην διαλεύκανση των υποθέσεων που αναλαμβάνει. Όπως ακριβώς συμβαίνει με το «Ο γρίφος του παπουτσιού με την αγκράφα».

Ένας οδοντίατρος βρίσκεται νεκρός με μια μικρή καψαλισμένη τρύπα στον δεξιό του κρόταφο. Στο πάτωμα, δίπλα στο τεντωμένο δεξί χέρι του, υπάρχει ένα μικρό πιστόλι. Λίγο αργότερα, και ένας από τους ασθενείς του βρίσκεται νεκρός – από θανατηφόρα δόση τοπικού αναισθητικού. Ξεκάθαρη υπόθεση φόνου και αυτοκτονίας ή μήπως κάτι άλλο, πιο σοβαρό, κρύβεται πίσω από αυτή την περίεργη υπόθεση;

Γιατί όμως ο οδοντίατρος να διαπράξει ένα έγκλημα και μετά να αυτοκτονήσει στη διάρκεια μιας μέρας γεμάτης με επαγγελματικά ραντεβού; Θα καταφέρει ο διάσημος ντετέκτιβ να βρει τη λύση στον γρίφο που κρύβεται στην αγκράφα ενός παπουτσιού; Ο Ηρακλής Πουαρώ πίστευε ότι πρέπει να υποπτευόμαστε τους πάντες, γιατί κανείς δεν γνωρίζει τι κρύβει μέσα του ο άλλος: Αναμφίβολα, στη συγκεκριμένη υπόθεση, έχει -πέρα για πέρα- δίκιο…

Βιβλία στη Βιτρίνα

Η Λατινική Αμερική με την πρόσφατη ιστορία της παρουσιάζεται σε αυτό το βιβλίο όπως τη φαντάζονται οι συγγραφείς αστυνομικών μυθιστορημάτων: σε χώρες όπως το Μεξικό, η Κούβα, η Αργεντινή, το Περού, η Χιλή, η Κολομβία· συγγραφείς όπως ο Πάκο Ιγνάσιο Τάιμπο II, ο Ρικάρντο Πίλια, ο Σαντιάγο Ρονκαλιόλο, ο Λεονάρδο Παδούρα, ο Χουάν Σαστουράιν, η Κλαούντια Πινιέιρο, ο Ραμόν Δίας Ετερόβιτς, ο Λουίς Σεπούλβεδα κ.ά., αλλά και ως απόηχος των αστυνομικών ιστοριών στο έργο άλλων, όπως ο Χουάν Χοσέ Σάερ και ο Ρομπέρτο Μπολάνιο, που συνενώνουν δύο γενιές. Στη στροφή του εικοστού αιώνα και στην πορεία παγκοσμιοποίησης του αστυνομικού μυθιστορήματος, δύο τάσεις ξεχώρισαν: το Nordic και το Latin noir. Το λάτιν νουάρ έχει μεγαλύτερο λογοτεχνικό βάθος και εύρος. Κατάγεται από την έκρηξη της λατινοαμερικανικής λογοτεχνίας κατά τη δεκαετία του 1960. Το βιβλίο είναι παράγωγο της εργασίας για το ομώνυμο ντοκυμανταίρ διεθνούς παραγωγής. Οι βασικοί του εκπρόσωποι, συγγραφείς της γενιάς του 1970, έχουν αρχίσει να περνάνε στην τρίτη ηλικία, ενώ το είδος που δημιούργησαν έχει πλέον αναδειχθεί ως μια από τις πιο σημαντικές κατευθύνσεις του αστυνομικού μυθιστορήματος – μετά τον Χάμμετ και τον Τσάντλερ. 

Τσακισμένοι από τις ψευδαισθήσεις και τις απατηλές υποσχέσεις του ξεθωριασμένου “αμερικανικού ονείρου”, αναγκάστηκαν να μετακομίσουν στο πιο μεγάλο σπιτικό: στον πάντα φιλόξενο ανοιχτό δρόμο. Οι συνεχιστές της ένδοξης αμερικανικής παράδοσης, οι διάδοχοι των πιονέρων του Φαρ Ουέστ, δεν είναι άλλοι από τους απόκληρους της Αμερικής του σήμερα. Έχοντας χάσει τη γη κάτω από τα πόδια τους, οι σύγχρονοι νομάδες παλεύουν να βρουν ξανά τη χαμένη τους ταυτότητα. Το ταξίδι τους στο απέραντο και ετερόκλητο αμερικανικό τοπίο αποτυπώνεται ως περιπλάνηση στη μυθολογική και πνευματική ραχοκοκαλιά των ΗΠΑ. Μια προνομιακή ξενάγηση στα μυστικά που κρύβει αυτός ο τόπος με τα χίλια και ένα πρόσωπα, άλλοτε γοητευτικά και άλλοτε αποκρουστικά. Ένα ταξίδι που δεν τελειώνει ποτέ, σε έναν δρόμο που φτάνει πιο μακριά και από το άπειρο. Το βιβλίο αποτέλεσε πηγή έμπνευσης για την πολλαπλά βραβευμένη ταινία «Nomadland» της Κλόε Ζάο, με 3 Όσκαρ.

«Παρόλο που στη διάρκεια του έτους η Γη περιφέρεται γύρω από τον Ήλιο, εμείς δεν αισθανόμαστε την κίνηση αυτή αν και κάθε μέρα η Γη βρίσκεται σε διαφορετική θέση απ’ αυτή που βρισκόταν την προηγούμενη. Έτσι από κάθε νέα θέση αντικρίζουμε τον Ήλιο από μια διαφορετική γωνία καθώς μετακινείται καθημερινά από τη δύση προς την ανατολή. Γι’ αυτό άλλωστε βλέπουμε και διαφορετικούς αστερισμούς στις διαφορετικές εποχές». Ο Διονύσης Π. Σιμόπουλος μας ξεναγεί στον ελληνικό ουρανό ανά εποχή εξηγώντας μας και αναλύοντάς μας ποιοι αστερισμοί είναι ορατοί ανάλογα με την κάθε εποχή, πώς πήρε το όνομά του ο κάθε μήνας του έτους και εισάγοντάς μας σε βασικές έννοιες της αστρονομίας. 

Αργά τη νύχτα μια πόρνη, η Γουαδαλούπε Ολιβέιρα, επιστρέφει κουρασμένη στο σπίτι της. Εκεί, στους σκοτεινούς δρόμους της βιομηχανικής ζώνης στη Νορένια των Αστουριών, έρχεται αντιμέτωπη με ένα μακάβριο εύρημα: το πτώμα ενός άντρα. Το έγκλημα συνταράσσει τη μικρή πόλη. Το θύμα ήταν ένα γνωστό και ευυπόληπτο μέλος της κοινότητας. Τι γύρευε όμως αργά τη νύχτα στην πιο κακόφημη γειτονιά της περιοχής; Ο φρικτός ακρωτηριασμός του δείχνει πως δεν επρόκειτο για μια τυχαία δολοφονία, αλλά μάλλον για άγρια εκδίκηση. Η Ολίβια Μαράσα είναι μια νέα και φιλόδοξη δημοσιογράφος που βλέπει σ’ αυτή την ιστορία τη μεγάλη ευκαιρία της. Οι εφημερίδες και τα περιοδικά ολόκληρης της χώρας ασχολούνται με αυτή την είδηση, αλλά εκείνη είναι ντόπια, ξέρει πού βαδίζει – έτσι νομίζει τουλάχιστον. Το ίδιο και ο αστυνόμος του Τμήματος Ανθρωποκτονιών Αγουστίν Κάστρο. Όμως η υπόθεση κρύβει πολλές εκπλήξεις…