Πόσο «αληθινά» είναι τα ντοκιμαντέρ;

Τα ντοκιμαντέρ δεν είναι ρεπορτάζ ή «στιγμές» Ιστορίας, όπως τα παλιά Επίκαιρα . Δεν προσποιούνται την αντικειμενικότητα. Παραμένουν κινηματογραφικές αφηγήσεις όπως οι ταινίες μυθοπλασίας , με πρώτη ύλη σαν συστατικό την ίδια την ρευστή πραγματικότητα . Αποκαλύπτουν την ζωή και δεν την καταγράφουν. Η «αλήθεια» τους είναι αυτό το υποκειμενικό βλέμμα, που μας κάνει να νοιώσουμε πως συγγενεύουμε με αυτή την κατακερματισμένη πραγματικότητα στην οποία κολυμπάμε κάθε μέρα. Γι αυτά μιλήσαμε, με ένα μετρ του είδους.

 Συνηθίζετε να λέτε ότι αυτό είναι το πιο ανεξερεύνητο είδος του σινεμά. Προς τα πού πηγαίνει αυτή η εξερεύνηση; Το ντοκιμαντέρ είναι η μόνη τέχνη που κάθε αισθητική επιλογή έχει άμεσα ηθικές πτυχές και κάθε αισθητική διάσταση μπορεί να χρησιμοποιηθεί ηθικά. Γι’ αυτό η ευθύνη του ντοκιμαντερίστα είναι πολύ μεγάλη απέναντι σε πραγματικά πρόσωπα και καταστάσεις που κινηματογραφεί. Οι σπουδαίες ταινίες ντοκιμαντέρ παρέχουν στους θεατές αυθεντικές εντυπώσεις ζωής που δεν είχαν αισθανθεί ποτέ πριν. Το σινεμά τα τελευταία χρόνια προσπαθεί να απαγκιστρωθεί από τα δεκανίκια της θεατρικής και της λογοτεχνικής αφήγησης που το περιορίζουν και το εγκλωβίζουν. Το ντοκιμαντέρ σαν φόρμα είναι πιο κοντά στην γλώσσα της ποίησης και γι’αυτό   εμβολίζει την μυθοπλασία και την αναγεννάει μέσα από αυτή την αποκαλυπτική αμεσότητα. Γι’αυτό και δεν συμφωνώ με τον παλιομοδίτικο ‘προσδιορισμό «ταινία τεκμηρίωσης», άραγε ποιος τεκμηριώνει τί; Ο Dziga Vertov και «ο κινηματογράφος μάτι»  υπενθυμίζει πως το αυτί κρυφοκοιτά και το μάτι κρυφακούει. Οραματίζεται το στάδιο έκφρασης του κινηματογράφου, που θα συλλάβει αινιγματικά την καταγραφή και την έκφραση, της άμεσης οργάνωσης της σκέψης.

Ποια είναι τα 5 κορυφαία ντοκιμαντέρ για εσάς; Τι θα συνιστούσατε σε έναν πρωτάρη; Πέρα από τους μεγάλους πρωτοπόρους,  Dziga Vertof,  Joris Ivens , Jean Roush και τις εμβληματικές δημιουργίες τους , θα προτιμούσα να αναφέρω πιο σύγχρονα κινηματογραφικά ντοκιμαντέρ που βαθειά με συγκινούν. Χρονολογικά :

1) Το υβριδικό La Jetée του Chris Marker (1962)

2) Titicut Folies του Frederick Wiseman (1967)

3) Το Animal Love του Ulrich Seidl (1996)

4) την τριλογία   του αδικοχαμένου Michael Glawogger , (Megacities 1998, Workingman’s Death 2005,Wores ‘Glory 2011) ,

5) The 3 Rooms of Melancholia της Pirjo Honkasalo (2004)   .

Αυτό που μπορείς να προτείνεις μόνο σε ένα νέο ντοκιμαντερίστα , είναι να αφουγκραστεί το εαυτό του και να βρει την δική του γλώσσα, τους δικούς του κανόνες , συνταγή δεν υπάρχει!

 Mιλήστε μας για το σεμινάριο δημιουργίας ντοκιμαντέρ που θα πραγματοποιήσετε το Μάρτιο στο Κέντρο Ελέγχου Τηλεοράσεων; Τι διδάσκετε; Και σε ποιους απευθύνεται ο κύκλος μαθημάτων; Το σεμινάριο παργματοποιείται στο ΚΕΤ για 3η συνεχή χρονιά και ο στόχος του κάθε φορά είναι να μυήσει τους συμμετέχοντες στην κινηματογραφική γλώσσα του ντοκυμαντέρ και στην γέννηση ενός προσωπικού βλέμματος. Με την πολύτιμη εμπειρία της Νατάσας Σέγκου στην σεναριακή αφήγηση, λειτουργούμε κυρίως σαν εμψυχωτές  στοχεύοντας η πρόθεση του καθενός να έχει μορφοποιηθεί σε ένα σενάριο, σε ένα συγκροτημένο εργαλείο ικανό να στηρίξει τη συνέχεια μιας παραγωγής, την υλοποίηση ενός προσωπικού film για τον καθένα. Η γνωριμία με την διαχρονική εξέλιξη των αφηγηματικών μοντέλων και τις σύγχρονες αισθητικές αναζητήσεις του είδους, μέσα από συγκεκριμένες ταινίες , αποτελούν έμπνευση και ένα ισχυρό εφαλτήριο για την κάθε ξεχωριστή πρόταση των συμμετεχόντων που ψάχνουν να βρουν τη δική τους γλώσσα. Η μύηση μέσα από τα αισθητικά εργαλεία του φωτός, του ήχου και του μοντάζ ,από ξεχωριστούς συνεργάτες επαγγελματίες, στοχεύει στην κινηματογραφική υλοποίηση μιας σεκάνς, ως οδηγού για την επακόλουθη υλοποίηση του έργου. Το σεμινάριο απευθύνεται σε νέους κινηματογραφιστές, σπουδαστές φωτογραφίας και κινηματογράφου, αλλά και σε   μη μυημένους, που ενδιαφέρονται για το δημιουργικό ντοκιμαντέρ.

Η έννοια του σεναρίου και η έννοια της κινηματογράφησης του πραγματικού συχνά φαίνονται αντίθετες. Πως συνδυάζονται; Για εμένα σενάριο σημαίνει επιλογές. Κάθε σενάριο είναι μια συγκεκριμένη σειρά συγκεκριμένων επιλογών που διέπονται από τον ίδιο πνεύμα, υπηρετούν τον ίδιο κόσμο, έχουν συνέπεια, αλληλουχία και περιεχόμενο. Το να λέει κανείς πως στο ντοκιμαντέρ δεν υπάρχει σενάριο είναι σαν να ισχυρίζεται πως στο ντοκιμαντέρ δεν υπάρχουν επιλογές, ότι δηλαδή ο σκηνοθέτης «παίρνει» ό,τι του δίνεται και μετά στίβει το κεφάλι του να δει τι θα τα κάνει. Σενάριο είναι η όσο το δυνατόν βαθύτερη γνώση των προθέσεών μας, των λόγων που μας σπρώχνουν στην πρώτη απ’ όλες τις επιλογές, την επιλογή του θέματος, και μετά σε όλες τις επόμενες που θα εκφράσουν ιδανικότερα, με ακρίβεια και καθαρότητα το δικό μας βλέμμα.

 Ποια είναι η επόμενη κινηματογραφική δουλειά που ετοιμάζετε; Δουλεύουμε με την Νατάσα (Σέγκου) πάνω σε δυο σχέδια, μια ταινία μυθοπλασίας που βγαίνει από την σχέση μας με το ντοκιμαντέρ και έχει τίτλο «Δύναμη Αδράνειας», αλλά και μια ταινία   ντοκιμαντέρ ταυτόχρονα, που όμως μοιάζει με ταινία επιστημονικής φαντασίας. Και οι δύο δουλειές είναι σε εξέλιξη, σε ένα στάδιο όπου τις μοιραζόμαστε ακόμα με έναν στενό κύκλο συνεργατών. Και οι δυο σχετίζονται με το βίωμά μας από την πραγματικότητα που δοκιμάζει το μυαλό και τις αντοχές μας, συχνά με πολύ σκληρό τρόπο, όπως συμβαίνει και στους περισσότερους ανθρώπους γύρω μας.

( Όλες οι φωτογραφίες είναι από το γύρισμα στο Πέραμα του ντοκιμαντέρ ‘Sea Change‘ που ετοιμάζει o Xρήστος Καρακέπελης, με τους πολύτιμους συνεργάτες Βαγγέλη Κουλίνο Δ. Φωτογραφίας , Γιάννη Λασκαρη στον Ήχο, και Δημήτρη Χατζηβογιατζή στην Παραγωγή )