Τάνια Ελ Κουρί: «Πρέπει να συνεχίσουμε να δουλεύουμε και να ελπίζουμε»

Την προηγούμενη βραδιά είχε δειπνήσει με μια μεγάλη παρέα μαζί με τον Γιάνη Βαρουφάκη. Δεν κρύβει ότι την κατέκτησε. «Είναι πολύ γοητευτικός και πολύ έξυπνος. Μου αρέσει περισσότερο από τον Τσίπρα», σχολιάζει, χαμογελαστή, ενώ πίνει τον φυσικό χυμό πορτοκάλι που παρήγγειλε στην πλατεία της Αγία Ειρήνης, η Τάνια Ελ Κουρί, όνομα συνώνυμο με την λιβανέζικη καλλιτεχνική πρωτοπορία και τον λιβανέζικο κοσμοπολιτισμό, βραβευμένη με το Total Theatre Innovation Award και το  Αrches BrickAward, προσκεκλημένη σήμερα από τη Στέγη Γραμμάτων και Τεχνών με την εγκατάστασή της Garden Speaks, στο πλαίσιο του Fast Forward Festival (ως την Κυριακή).

Σε όλες τις δουλειές της, που οργώνουν την υφήλιο,  υπάρχει πάντα  κοινωνικοπολιτικό υπόβαθρο. Αμέσως ή εμμέσως. Ειδικά τα τελευταία χρόνια την πρώτη ύλη της την αντλεί από την Αραβική Άνοιξη και όσα προκάλεσε και συνεχίζει να προκαλεί. Η ιδέα της εγκατάστασης που έφερε στην Αθήνα γεννήθηκε από μια εικόνα που αντίκρισε  το 2011 και την συντάραξε: μια  μάνα να σκάβει τον τάφο του γιου της  στον κήπο του σπιτιού τους. Τρία χρόνια μετά οι ιδιωτικοί και οι δημόσιοι κήποι της κατεστραμμένης Συρίας συνεχίζαν να ενταφιάζουν τα νεκρά σώματα των Σύρων, χωρίς ταφόπλακα, χωρίς κάποιο διακριτικό, χωρίς λουλούδια.

Η Ελ Κουρί στο πλαίσιο της έρευνάς της πήρε πολλές συνεντεύξεις από Σύρους πρόσφυγες, καλλιτέχνες και ακτιβιστές στο Λίβανο και στο Μόναχο. Ηχογράφησε τις ιστορίες ταφής που της αφηγήθηκαν, τις οποίες ο θεατής ακούει  στο Gardens Speak την ώρα που σκάβει ένα λάκκο και στο τέλος, ακολουθώντας μια  τελετουργία, μπαίνει μέσα σε αυτόν, υποδυόμενος ο ίδιος τον νεκρό.

«Προσκαλώ το κοινό να γίνει μέρος της εγκατάστασης, να μπει στις ζωές αυτών των ανθρώπων, να εμπλακεί. Δεν  διαπιστώνει απλώς ότι αυτό που έγινε είναι άδικο,  αποκτά μια γνώση μέσα από όλες τις αισθήσεις του».

Πριν την Αθήνα, αυτό συνέβη στην Αυστραλία, στη Γερμανία, στις ΗΠΑ, στην Αγγλία, στη Ρουμανία, στο Κάιρο και στη Βηρυττό. Οι πιο έντονες αντιδράσεις υπήρξαν  στην Αίγυπτο και στο Λίβανο. «Στη Βυρηττό ήρθαν πολλοί Σύροι. Ήταν πολύ μεγάλη η  συναισθηματική φόρτιση. Είχαν ζήσει τις ιστορίες που ακούγανε. Και στο Κάιρο οι αντιδράσεις ήταν πολύ συναισθηματικές, επειδή πολλοί Αιγύπτιοι ζήσανε ανάλογες καταστάσεις κατά τη διάρκεια της δικής τους Άνοιξης. Σε αυτές τις δύο πόλεις αισθάνθηκα ότι αυτό που συνέβαινε ήταν συναισθηματικό αλλά με διαφορετικό τρόπο από εκείνον του  αλληλέγγυου της Ευρώπης ή της Αμερικής.»

ΔΙΑΒΑΣΤΕ ΑΚΟΜΗ

Η Αθήνα τρέχει σε Fast Forward

Το μεγαλύτερο μέρος της προετοιμασίας και της  δουλειάς έγινε στη Βυρηττό, όπου συνέρρευσαν συνολικά  2 εκατομμύρια Σύροι. «Σκεφτείτε το. Είμαστε τέσσερα εκατομμύρια οι Λιβανέζοι και έχουμε δύο εκατομμύρια Σύρους».

Όσοι Σύροι δούλεψαν για να στηθεί η εγκατάσταση προσπαθούν να διαφύγουν στην Ευρώπη γιατί «είναι δύσκολο να εργαστούν στο Λίβανο. Η κυβέρνηση δεν κάνει τίποτα για να αντιμετωπίσει το προσφυγικό. Δεν θέλει να βοηθήσει».

Η μοίρα των Σύρων στο Λίβανο, παρόλα αυτά, δεν είναι  ίδια για όλους. «Κάποιοι νοίκιασαν σπίτι και στέλνουν τα παιδιά τους σε σχολείο ή μένουν σε φίλους, άλλοι είναι σε  μεγάλα προσφυγικά στρατόπεδα, άλλοι διοχετεύτηκαν  σε παλαιστινιακά προσφυγικά στρατόπεδα. Κάποιοι προέρχονται από φτωχές περιοχές ενώ άλλοι είναι μεσοαστοί ή μέλη  της ανώτερης συριακής τάξης και συνεχίζουν να ζουν κανονικά».

 Σοκάρεσαι ακούγοντας ότι «υπάρχει μεγάλος ρατσισμός στο Λίβανο κατά των Σύρων. Ηταν πάντα τα  πολύ φτηνά εργατικά χέρια που δούλευαν στις οικοδομές μας. Η εικόνα των Λιβανέζων για τους Σύρους παραμένει, δηλαδή, και σήμερα  πολύ άσχημη. Μόνο μεταξύ των καλλιτεχνών  αυτό καταρρίπτεται». 

Το 2013 έκανε το Stories of Refuge, μια δουλειά με τις μαρτυρίες  τριών Σύρων προσφύγων που κατάφεραν να φτάσουν μετά από οδυσσεϊκές πορείς στο Μόναχο, και αμέσως την επόμενη χρονιά, το  2014 ακολούθησε το Gardens Speak. «Τότε δεν ήταν ακόμα το προσφυγικό σε ζήτηση.  Σήμερα οι πρόσφυγες  και ό,τι σχετίζεται με το ανοικτό μέτωπο στη Συρία  έχουν γίνει trendy,  ο κόσμος θέλει να δει τι έγινε, να καταλάβει πώς, ειδικά στη Δύση, η οποία δεν μπορεί να αγνοεί ακόμα τη ύπαρξή  τους».

Όπως σημειώνει στην ταυτότητα του λογαριασμού της στο  twitter δουλεύει και ετοιμάζει νέες παραγωγές όταν δεν ενημερώνεται για την ειδησεογραφία, με την οποία είναι μανιακή. Ξέρει τι συμβαίνει στη χώρα μας. Σκοπεύει να επισκεφτεί μέχρι τη Δευτέρα τα προσφυγικά camp της Αθήνας. «Εχω φίλους που δούλεψαν ως εθελοντές στη Λέσβο, μεταφράζοντας. Αλλά η Λέσβος είναι μακριά. Δεν μπορώ να την επισκεφτώ σε μια μέρα». Δεν σκοπεύει να ακολουθήσει πάντως το παράδειγμα του Ai Wei Wei . «Δέχτηκε σφοδρή κριτική για όσα έκανε με τους πρόσφυγες στην Ελλάδα. Ισως να είχε καλές προθέσεις, αλλά ήταν πολύ κακή η κίνησή του. Είναι σημαντικό να μιλάς για την πολιτική, αλλά  τα πολιτικά επείγοντα ζητήματα  δεν είναι εύκολο  η τέχνη μόνη της να τα διαχειριστεί. Η τέχνη έχει όρια. Ειδικά, όταν άνθρωποι πεθαίνουνε μπροστά σου. Το να αφηγείσαι ιστορίες ήκαι να  επιτρέπεις σε κάποιους ανθρώπους  να αφηγηθούν την ιστορία τους, δίνοντάς τους ένα βήμα, είναι σημαντικό  για να ιστορικοποιείς τα γεγονότα και να προκαλείς κάποιες από τις ήδη υπάρχουσες αφηγήσεις, αλλά δεν είναι  αρκετό. Δεν είναι η λύση».

Έχει ξανάρθει στην πόλη μας πριν χρόνια με το Jaridesh, ένα σόλο που αποδομεί την τρομοϋστερία των σύγχρονων μεγαλουπόλεων (στο Bios). «Δεν φαίνεται καθόλου η κρίση σήμερα στην Αθήνα», σχολιάζει. «Επίσης, περίμενα να ακούσω αραβικά, με τόσους πρόσφυγες.  Η Αθήνα είναι όπως ο Λίβανος. Οι Αθηναίοι, ενώ όλα καταρρέουν, επιμένουν και έχουν τη χαρά της ζωής. Στο Λίβανο ο κόσμος έβγαινε έξω για ποτό ακόμη και κατά τη διάρκεια των βομβαρδισμών».

Βρίσκει κι άλλο κοινό σημείο με τη γενέτειρά  της: «Είστε μια χρεοκοπημένη χώρα και σας φόρτωσαν τους πρόσφυγες, κλείνοντας τα σύνορα. Και στο Λίβανο, έχουμε δύο εκατομμύρια Σύρους, ενώ δεν έχουμε ηλεκτροδότηση όλο το 24ωρο και όλα καταρρέουν. Υπάρχει πρόβλημα με τα σκουπίδια, με τους δρόμους, με τη δημόσια συγκοινωνία . Το πολιτικό κατεστημένο είναι τελείως διεφθαρμένο. Πρέπει να πληρώσεις για τα πάντα διπλά!».

Δεν έχει πάντως καλή γνώμη ούτε για τους πολιτικούς της Ευρώπης: «Είναι εγκληματική η πολιτική της Ευρώπης. Ενώ όλες οι μεγάλες χώρες είναι μπλεγμένες άμεσα ή έμμεσα στην Συρία, δεν αναλαμβάνουν καμία ευθύνη για τα κύματα μεταναστών που δημιουργούν. Είναι εγκληματίες. Και με το άλλοθι ότι ανάμεσα στους πρόσφυγες κρύβονται τρομοκράτες καταπιέζουν και απανθρωποιούν αυτούς τους ανθρώπους».

Παρακολουθεί και ζει τις πολιτικές εξελίξεις, χωρίς να απελπίζεται, παρ΄όλα αυτά: «Είναι τρομερά ενδιαφέρουσα η εποχή που ζούμε. Μετακινούνται πληθυσμοί, πιθανότατα θα αλλάξουν και τα σύνορα. Αλλά τα πράγματα δεν μπορούν να γίνουν χειρότερα. Πρέπει να συνεχίσουμε να δουλεύουμε και να ελπίζουμε».

Η ίδια δίνει το παράδειγμα. Ετοιμάζει ταυτόχρονα  μια installation  στο Λονδίνο, σε συνεργασία με την Συριακή και την  Παλαιστινιακή Κοινότητα, και ένα project στο Σίδνεύ με την κοινότητα των Αμπορίτζιναλ, ενώ συνεργάζεται στη Βηρυττό με νέους Σύρους  πρόσφυγες που θέλουν να  γίνουν καλλιτέχνες και να  δημιουργήσουν τη δική τους δουλειά: «Το  πρότζεκτ  μαζί του θα κρατήσει χρόνια», προβλέπει.