«Το βιβλίο της κόλασης» σε επιμέλεια Scott G. Bruce διερευνά την ιστορία της κόλασης μέσα από οράματα, αφηγήσεις, θρησκευτική ποίηση και έπη

Η παράξενη ιδέα μιας μετά θάνατον ζωής, αλλά και μιας ατέρμονης τιμωρίας των κάθε λογής αμαρτωλών εκεί, έκανε την εμφάνισή της από την αρχή της ανθρώπινης περιπέτειας. Και, βέβαια, η έννοια της κόλασης ως τόπου τέλεσης της τιμωρίας έμελλε να εξάψει την φαντασία, αφού μέσα σε μια πορεία 4.000 χρόνων θα απασχολούσε τις περισσότερες θρησκείες, αλλά και τα έργα ζωγράφων όπως του Ιερώνυμου Μπος και ποιητών – όπως του Δάντη Αλιγκιέρι. 

Άλλωστε, υπάρχουν εκατοντάδες διαφορετικές εκδοχές της κόλασης, όπου τιμωρείται το κακό. Οι Χριστιανοί αντιλαμβάνονται την κόλαση ως αιώνια τιμωρία για τους αμετανόητους αμαρτωλούς, καθώς επίσης και για το διάβολο και τους δαίμονές του. Η κόλαση των χριστιανών μοιάζει αρκετά με τον κάτω κόσμο των αρχαίων Ελλήνων: Με φωτιές ολόγυρα για να καίγονται και να βασανίζονται αιωνίως οι αμαρτωλές ψυχές. 

Όσο για την κόλαση των Iουδαίων φαίνεται να είναι κάτι σαν καθαρτήριο, μια μεταβατική κατάσταση δηλαδή που δεν έχει τον οριστικό χαρακτήρα του χριστιανισμού, ενώ προσλαμβάνεται περισσότερο συμβολικά παρά κυριολεκτικά. Αλλά και η κόλαση των μωαμεθανών είναι ένας τόπος για τους κακούς με τις γνώριμες φωτιές. Από αυτήν δεν γλιτώνει ο καταδικασμένος, καθώς όποιος προσπαθήσει να αποδράσει θα υποστεί χειρότερα βασανιστήρια. 

Σε κάθε περίπτωση, η συμβολική ενσάρκωση του κακού, η επινόηση -δηλαδή- του διαβόλου και της κόλασης και οι ποικιλόμορφες προσλήψεις τους, δεν αποτέλεσαν απλώς ένα ξεχωριστής σημασίας θρησκευτικό γεγονός. Υπήρξαν ένα αποτελεσματικό εργαλείο χειραγώγησης στα χέρια της εκκλησίας. Αυτός είναι ο κύριος λόγος που το κακό από κάποια στιγμή και μετά αποκτάει «πρόσωπο» και η κόλαση «χαρτογραφείται».

Από τον Μεσαίωνα και έπειτα, η εικονογράφηση της κόλασης γίνεται εντυπωσιακά λεπτομερής και συστηματική, με τους κληρικούς να αναθέτουν σε καλλιτέχνες τη δημιουργία ευφάνταστων δαιμονικών και ενίοτε αποτροπιαστικών έργων και τους τελευταίους να εμπνέονται τόσο από τις Γραφές όσο και από τον επιβλητικό, ζοφερό και υποχθόνιο κόσμο που συνέθεσε λεπτομερώς ο Ιταλός ποιητής Δάντης Αλιγκιέρι (1265-1321) στη δική του «Κόλαση» – το πρώτο μέρος της περίφημης «Θείας Κωμωδίας». Μάλιστα, στον καθολικισμό αρκετές ιδέες περί κολάσεως έχουν προέλθει από την «Κόλαση» του Δάντη. 

Ο Ιρλανδός θεολόγος και φιλόσοφος Σκότος Εριγένης (810-877) έλεγε ότι η Αγία Γραφή είναι ένα κείμενο το οποίο περικλείει άπειρα νοήματα και μπορεί να παρομοιαστεί με τα ιριδίζοντα φτερά ενός παγωνιού. Ένας τέτοιος ισχυρισμός ταιριάζει ιδανικά στην δαντική Κόλαση, ένα έργο πολυπρισματικό που ανταποκρίνεται πλήρως στην -τόσο χαρακτηριστική του Μεσαίωνα- ιδέα ενός κειμένου ανοιχτού σε πολλαπλές αναγνώσεις. 

Πάνω απ’ όλα, όμως, η πολυμορφία του περιεχομένου της «Κόλασης» του Δάντη απορρέει από την απαράμιλλη ικανότητα του ποιητή να αποτυπώσει τις σκοτεινές πηγές της διαφθοράς και των σφαλμάτων, τα θηριώδη ένστικτα, τα συγκλονιστικά πάθη, τις κρυφές και ταπεινωτικές αδυναμίες και ιδιαιτερότητες των ανθρώπων της εποχής του.

Ο Δάντης αισθάνθηκε κάποια στιγμή ότι του είχε ανατεθεί -τρόπων τινά- ένα προφητικό καθήκον. Για μία τέτοια αποστολή, χρειαζόταν ένας τεράστιος «ζωγραφικός» πίνακας, ικανός να εντυπωσιάσει μέσα από τη ζωντάνια και την πληρότητα της απεικόνισης. Και αυτό η μεσαιωνική παράδοση του αλληγορικού ποιήματος του το προσέφερε απλόχερα, αφού σε αυτό το είδος βρήκε τη μορφή που ταίριαζε καλύτερα στον σκοπό του: να απευθύνει τα λόγια του σε ένα ευρύ κοινό, με την επιστήμη, τη φιλοσοφία, τη θεολογία και την πολιτική να αποτελούν όχι μόνο ένα αναπόσπαστο κομμάτι της οπτασίας του, αλλά και την πρώτη ύλη ενός ποιητικού κόσμου γεμάτου δραματικό μυστήριο. 

Κάπως έτσι δημιουργήθηκε ένα από τα μεγαλειωδέστερα ποιητικά επιτεύγματα όλων των εποχών, με τον μεγάλο Ιταλό ποιητή να διατυπώνει μέσα από την τέχνη του μία ξεκάθαρη άποψη για το ποιοι αξίζουν να πάνε στην Κόλαση, ποιοι είναι εκείνοι που αμαρτάνουν και οι οποίοι πρέπει -εν τέλει- να τιμωρηθούν για τις κακές πράξεις τους.

Αναμφίβολα, ένα έργο-σταθμός στην ιστορία της κόλασης η οποία μετράει τρεις χιλιάδες χρόνια μέσα από οράματα, αφηγήσεις και ποιήματα από την αρχαιότητα μέχρι σήμερα – όπως αποτυπώνει διεξοδικα «Το βιβλίο της κόλασης» σε επιμέλεια Scott G. Bruce. Πρόκειται για μία «χορταστική» περιδιάβαση από τον Τάρταρο στη Θεογονία του Ησιόδου και το σκότιο βασίλειο του Σεόλ μέχρι το εβραϊκό κείμενο της Βίβλου και τις επίγειες εικόνες της Κόλασης στον 21ο αιώνα. 

Σε αυτή τη διαδρομή, ακολουθούμε τον Οδυσσέα ή τον Αινεία στην κάθοδό τους στο βασίλειο των σκιών, στοχαζόμαστε μαζί με τον Σωκράτη για την τιμωρία των ψυχών, συναντάμε τον Διάβολο όπως τον φαντάστηκε ένας Ιρλανδός μοναχός του 12ου αιώνα, σαν ένα τέρας με χίλια γιγαντιαία χέρια, περιπλανιόμαστε στους εννέα κύκλους της Κόλασης του Δάντη, όπου οι γαστρίμαργοι, οι ψεύτες, οι αιρετικοί, οι δολοφόνοι και οι υποκριτές υποβάλλονται σε βασανιστήρια ανάλογα με το έγκλημα που διέπραξαν. Και, ακόμη, γινόμαστε μάρτυρες των συζητήσεων στη βικτωριανή Αγγλία, όταν οι εξελίξεις της επιστήμης αμφισβητούσαν την ιδέα της αιώνιας ζωής. 

Αντλώντας στοιχεία από τη θρησκευτική ποίηση, τα έπη, τις θεολογικές πραγματείες, τις ιστορίες θαυμάτων και τις διηγήσεις για τη ζωή των αγίων, η συναρπαστική αυτή έκδοση με τα τοπία του κολασμού από την αρχαία Εγγύς Ανατολή και την Ελλάδα μέχρι τη σύγχρονη Αμερική δείχνει κάτι το απρόσμενα εντυπωσιακό: ότι η Κόλαση δεν έχει πάψει να μας αφορά, ενίοτε να μας στοιχειώνει, παραμένοντας τρομακτική, κάποτε σαγηνευτική και, συχνά, δραματικά επίκαιρη…

ΒΙΒΛΙΑ ΣΤΗ ΒΙΤΡΙΝΑ

«Ήμουν έτοιμος να ζωγραφίσω το πορτρέτο του Γουατάρου Μενσίκι. Του Γουατάρου Μενσίκι που ζούσε στη λευκή έπαυλη, στην κορυφή του βουνού, στην απέναντι πλευρά της κοιλάδας. Αυτού του ασπρομάλλη άντρα για τον οποίο ακούγονταν διάφορες φήμες στη γειτονιά, ενός αναμφίβολα συναρπαστικού ατόμου. Με είχε επιλέξει, με είχε προσλάβει να του κάνω το πορτρέτο για ένα αμύθητο ποσό. Αλλά αυτό που συνειδητοποιούσα ήταν ότι αυτή τη στιγμή δεν ήμουν καν σε θέση να ζωγραφίσω ένα πορτρέτο. Ακόμα κι αυτή η συμβατική, ωφελιμιστική μορφή τέχνης ήταν πάνω από τις δυνάμεις μου. Ήμουν στ’ αλήθεια κενός, ένα άδειο κέλυφος». Ένας λογοτεχνικός θρίαμβος του έρωτα και της μοναξιάς, του πολέμου και της τέχνης, αλλά και ένας γεμάτος αγάπη φόρος τιμής στον Μεγάλο Γκάτσμπι, το «Σκοτώνοντας τον Κομεντατόρε» είναι ένα συγκλονιστικό έργο φαντασίας από έναν από τους μεγαλύτερους συγγραφείς της εποχής μας.

Στο χωριό Μάλαγια Σταρογκράντοφκα, το οποίο βρίσκεται στην επονομαζόμενη γκρίζα ζώνη, είχαν απομείνει όλο και όλο δύο άνθρωποι, ο σαραντάχρονος συνταξιούχος Σεργκέι Σεργκέγιτς και ο πρώην συμμαθητής του Πάσκα. Έχοντας διαμετρικά αντίθετες απόψεις για τη ζωή, είναι αναγκασμένοι να συμφιλιωθούν, παρά το γεγονός πως τον έναν τον επισκέπτονται Ουκρανοί στρατιωτικοί και τον άλλον αυτονομιστές. Με τον ερχομό της άνοιξης, το βασικό μέλημα του Σεργκέγιτς είναι να μεταφέρει τις έξι κυψέλες με τις μέλισσές του όσο πιο μακριά από τον πόλεμο γίνεται. Ενώ ετοιμάζεται για το ταξίδι, ο μελισσοκόμος δεν φαντάζεται ποιες δοκιμασίες περιμένουν τον ίδιο και τις μέλισσές του. Μετά από μία άτυχη στάση κοντά στο Ζαπορόζιε, αποφασίζει να πάει με τις μέλισσες στην Κριμαία, σε ένα Τάταρο, τον οποίο είχε γνωρίσει πριν από είκοσι χρόνια. Δεν φαντάζεται καν πως το καλοκαίρι που θα περάσει στην Κριμαία θα του μάθει να μην εμπιστεύεται όχι μόνο τους ανθρώπους, μα και τις ίδιες τις μέλισσές του. Το νέο μυθιστόρημα του Αντρέι Κούρκοφ συναρπάζει, προβληματίζει και συγκινεί.

Τι κάνει κανείς όταν γνωρίζει την τελευταία μέρα της ζωής του; Τρεις φορές ένα σπάνιο ζώο εμφανίστηκε στα όνειρα της Ζέλμα και κάποιος συγχωριανός της πέθανε. Τώρα που το ονειρεύτηκε ξανά, θα συμβεί πάλι το ίδιο; Η Λουίζε, η εγγονή της Ζέλμα, βλέπει τους ανθρώπους γύρω της να αλλάζουν συμπεριφορά: θαμμένα μυστικά αποκαλύπτονται και αποφάσεις επισπεύδονται. Σε κρίσιμες στιγμές της ζωής της το όνειρο της γιαγιάς θα ωθήσει και τη Λουίζε σε σημαντικές αποφάσεις.

Μια φορά κι έναν καιρό, οι κάτοικοι μιας ήσυχης πόλης έμαθαν πως θα έφτανε σε λίγο εκεί ο γίγαντας Αγκουγκαράν, ο φόβος και ο τρόμος όλου του κόσμου! Δεν είχαν πολύ χρόνο στη διάθεσή τους, κι έτσι έτρεξαν αμέσως να θωρακίσουν τα σπίτια τους, να προμηθευτούν πολλά τρόφιμα, αλλά και όπλα για να αντιμετωπίσουν τον εχθρό. Ώσπου, τρεις μέρες μετά, ακούστηκε ένας απαίσιος θόρυβος που έκανε τα σπίτια να τρέμουν και τα τζάμια να τρίζουν. Κι αμέσως εμφανίστηκε μια τεράστια σκιά, που έκρυψε τον ήλιο. Και τότε, τότε… Για παιδιά μικρά με μεγάλη φαντασία και για νέους γονείς με πολλή όρεξη.